ویتامین B12 یک فرآورده دارویی است که علاوه بر اشکال خوراکی، به صورت تزریقی در داروخانه ها موجود است. این دارو برای درمان اختلالات ناشی از کمبود ویتامین B12، که با نام شیمیایی سیانو کوبالامین شناخته می شود، تجویز می شود. اما به دلایل ناشناخته، شکل تزریقی ویتامین B12 طرفداران زیادی دارد و غالبأ بیماران، به دلایل واهی و متکی به دانسته های غلط، از پزشک درخواست می کنند که به نسخه آنها چند آمپول ویتامین B12 اضافه شود. البته باید در نظر گرفت که، تجویز ویتامین B12 در صورت کمبود آن ضروری است.
کمبود ویتامین B12 منجر به طیف وسیعی از اختلالات و نشانه های جسمی از خستگی تا آسیب دائمی در سلول های مغز و اعصاب مرکزی می شود. لازم به ذکر است، هر فرد خسته ای کمبود ویتامین B12 ندارد و کسانی که این دارو را بدون دلیل و بدون اندازه گیری آزمایشگاهی مصرف می کنند، ممکن است دچار مسمومیت و عوارض جانبی ناشی از مصرف سیانو کوبالامین شوند.
مشخصات ویتامین B12
ویتامین B12 یکی از ویتامین های اساسی محلول در آب است که نقش مهمی در ترکیب DNA و ساختار ژن های انسان ایفا می کند. علاوه بر این، میزان کافی ویتامین B12؛ برای تولید انرژی در سلول، سلامت رشته های عصبی، عملکرد مغز و اعصاب و تشکیل گلبول قرمز ضروری است.
منبع اصلی این ویتامین، فرآورده های حیوانی است و تقریبأ همیشه، متصل به مولوکول های پروتئین وارد بدن می شود. سپس ویتامین B12 در جریان هضم غذا از پروتئینی که به آن متصل است، جدا شده و جذب جریان خون می شود. اسید معده نقش بسیار مهمی در جدا شدن ویتامین B12 از پروتئین حامل دارد و علاوه بر اسید، ماده ای دیگری به نام فاکتور داخلی در جذب ویتامین B12 نقش اساسی و مهمی ایفا می کند.
میزان توصیه شده سازمان های مرجع بین المللی، برای دریافت روزانه ویتامین B12، دو و چهار میکروگرم برای مردان و زنان بالای ۱۴ سال است. زنان حامله روزانه ۲ و شش دهم و زنان شیرده هر روز باید ۲ و هشت دهم میکروگرم ویتامین B12 مصرف کنند.
ویتامین B12 به شکل دارویی:
برای کسانی که کمبود ویتامین B12 دارند، علاوه بر دریافت روزانه این ویتامین از منابع غذایی، پزشک ممکن است شکل تزریقی آن یا آمپول سیانوکوبالامین را تجویز کند. داروی خوراکی یا تزریقی B12 فرآورده صناعی و تغلیظ شده این ویتامین است و به سرعت کمبود این ماده را در بدن جبران می کند. در عین حال، برای پیشگیری از کمبود این ویتامین در سطح جامعه، می توان بعضی از فرآورده های غذایی نظیر غلات، شیر گیاهی و ماست را با ویتامین B12 غنی کرد.
چه زمانی باید ویتامین B12 را تزریق کرد:
تجویز ویتامین B12 تزریقی نیاز به نسخه پزشک دارد و باید به دلیل کمبود قابل توجه این ماده و بر اساس بررسی آزمایشگاهی باشد. باید در نظر داشته باشیم که کمبود شدید ویتامین B12 بسیار نادر است، زیرا کبد انسان قادر است میزان کافی از این ماده را، برای مصرف چندین سال ذخیره و در شرایط نیاز در دسترس قرار دهد. با اینهمه گروه هایی از مردم در خطر کمبود شدید ویتامین B12 هستند و کلیه کسانی که نشانه های کم خونی پرنسیوز را دارند باید سطح خونی ویتامین B12 در سرم خون شان کنترل شود. کم خونی پرنسیوز یا پرینشیوس، نوعی کم خونی است که به دلیل واکنش نابجا و حمله سیستم ایمنی به سلول های جدار معده، که وظیفه شان ترشح فاکتور داخلی و جذب ویتامین B12 است، ایجاد می شود.
- نقصان حافظه و ضعف توانایی های عقلی
- خستگی
- خواب آلودگی
- یبوست
- احساس غش و ضعف
- افسردگی، بیقراری و تحریک پذیری
- عدم تعادل
- زبان زخمی و ملتهب، زخم های دهانی
- سر درد
- تپش قلب
- خواب رفتگی اندام ها
- تغییرات بینایی
عوامل خطر یا زمینه ساز کمبود ویتامین B12
- الکل نوشیدن افراطی
- سیگار
- برخی از داروها از جمله ضد اسید ها
- دیابت و سایر بیماری های غدد داخلی و اتو ایمیون
- گیاهخواری
- اختلالات گوارشی منجر به سؤ جذب مثل بیماری کرون
- بای پس یا برداشتن قسمتی از معده
- سالمندی
همه کسانی که به اختلالات گوارشی دچار هستند، الزاما دچار کمبود ویتامین B12 نمی شوند، اما جراحی های گوارشی خصوصا در قسمت انتهایی معده و ابتلا به بیماری سیلیاک و کرون خطر کمبود ویتامین B12 را افزایش می دهد و برای این افراد تجویز آمپول ویتامین B12 ضروری است زیرا آنها نمی توانند از راه خوراکی ویتامین را جذب کنند.
در افراد بالای ۶۵ سال نیز، احتمال کم کاری سلول های ترشح کننده اسید و فاکتور داخلی افزایش می یابد و به همین دلیل آنها نیز ممکن است از ویتامین B12 تزریقی بیش از شکل خوراکی آن سود ببرند. به همین دلیل پزشکان توصیه می کنند پس از ۵۰ سالگی سطح خونی ویتامین B12 اندازه گیری و در صورت نیاز تصحیح شود.
چندین پژوهش معتبر نشان داده است که، افراد گیاهخوار نیز معرض خطر کمبود شدید این ماده هستند، زیرا منبع اصلی ویتامین B12؛ گوشت قرمز، مرغ، ماهی، تخم مرغ و لبنیات است. همچنین بهتر است آنها در صورت کمبود ویتامین B12 با نوع تزریقی درمان شوند. در این پژوهش ها تخمین زده می شود که تقریبا ۷ درصد از گیاهخواران و ۵۰ درصد از خام- گیاهخواران، که شیر و لبنیات نیز نمی خورند، دچار کمبود شدید ویتامین B12 هستند.
پزشکان توصیه می کنند، زنان حامله و شیرده، چنانچه از رژیم غذایی گیاهخواری یا گیاهخواری کامل پیروی می کنند، حتما باید ویتامین B12 دارویی دریافت کنند، زیرا کمبود ویتامین B12 در جنین و نوزاد صدمات دائمی در مغز و سیستم اعصاب مرکزی ایجاد می کند.
موارد استفاده درمانی از آمپول ویتامین B12
- جبران کمبود ویتامین B12 و پیشگیری از عوارض خونی و عصبی آن
- کاهش خطر کمبود شدید ویتامین و عوارض آن از جمله نوروپاتی محیطی، کم خونی و ناهنجاری های داخل رحمی در جنین مادران حامله مبتلا به کمبود ویتامین B12
- جذب مستقیم و بدون نیاز به عبور از مسیر گوارش، خصوصا در کسانی که اختلال جذب دارند.
عوارض جانبی ویتامین B12 تزریقی
گرچه برای ویتامین B12 تزریقی میزان حداکثر یا سطح سمی و خطرناک در نظر گرفته نشده است، اما ممکن است عوارض نادر و خطرناک زیر بدنبال تزریق ایجاد شود.
- درد، قرمزی و خارش محل تزریق
- اسهال
- گرفتگی عضلات
- نامنظمی ضربان قلب
- خستگی و ضعف شدید
- ورم مچ دست و پا
- خارش عمومی و ورم صورت، زبان، حلق و حنجره
- سرگیجه شدی
- تاری دید و اختلال بینایی
- لکنت زبان
تداخل دارویی
ویتامین B12 ممکن است با بعضی از داروها تداخل یا ناسازگاری داشته باشد و بیماران باید همواره پیش از تزریق ویتامین B12، پزشک خود را از فهرست کامل داروهای مورد مصرف خود مطلع کند. برخی از داروهای رایج که با ویتامین B12 تداخل دارند عبارتند از:
- آسپرین
- آنتی بیوتیک ها
- داروهای مسدود کننده گیرنده H2 یا گیرنده هیستامینی معده مثل رانتیدین و سایمتیدین
- متفورمین
- داروهای خوراکی پیشگیری از بارداری
- داروهای مهار کننده پمپ پروتون از جمله امپرازول
بیماری های خاص و حساسیت به دارو
کسانی که به ویتامین B12 حساسیت دارند یا به بیماری های خاص از جمله موارد زیر مبتلا هستند، باید پزشک را مطلع و حتی الامکان از تزریق آن اجتناب کنند.
- حساسیت به سیانوکوبالامین یا کبالت
- کمبود یا پایین بودن سطح پتاسیم خون
- بیماری کلیوی
- پلی سیتمی ورا یا افزایش گویچه های سرخ خون بدون علت شناخته شده
- نوروپاتی ارثی عصب بینایی (بیماری لِبِر)
- فقر آهن، فولیک اسید یا سایر ویتامین ها یا مواد معدنی
