تعریف
سیاه سرفه نوعی عفونت دستگاه تنفسی بسیار مسری است. در بسیاری از افراد، این بیماری با سرفه‌های خشک و شدید آغاز می‌شود که هر دفعه به بازدمی پرصدا ختم می‌شود.
قبل از اینکه واکسن سیاه سرفه ساخته شود، نوعی بیماری دوران کودکی قلمداد می‌شد. امروزه سیاه سرفه در درجه اول کودکانی را مبتلا می‌کند که برای تکمیل سیر واکسیناسیون بسیار کم سن و سال هستند و همینطور نوجوانان و بزرگسالانی که ایمنی بدن‌شان ناتوان شده است.
مرگ و میر مرتبط با سیاه سرفه (پرتوزیس) بسیار نادر است اما معمولا در نوزادان رخ می‌دهد. به همین دلیل بسیار مهم است که زنان باردار و سایر افرادی که در تماس نزدیک با نوزاد قرار دارند در مقابل سیاه سرفه واکسینه شوند.
کودک مبتلا به سیاه سرفه
علایم
هنگامی که به سیاه سرفه آلوده شوید، حدود هفت تا ده روز طول می‌کشد تا علائم و نشانه‌ها بروز کنند، هر چند گاهی بیشتر هم طول می‌کشد. معمولا در ابتدا خفیف هستند و به علائم سرماخوردگی شباهت دارند:
- آبریزش بینی
- گرفتگی بینی
- چشم‌های قرمز و آبکی
- تب
- سرفه
پس از یک یا دو هفته، علائم و نشانه‌ها وخیم‌تر می‌شوند. موکوس ضخیمی در داخل راه‌های هوایی انباشت می‌شود که سرفه را غیرقابل‌کنترل می‌کند. حملات سرفه شدید و طولانی‌مدت ممکن است:
- موجب استفراغ شوند
- پوست صورت را قرمز یا آبی کنند
- باعث خستگی شدید شوند
- با بازدم‌های پرصدا پس از هر سرفه تمام شود.
با این حال، بسیاری از افراد دچار چنین سرفه‌های بارزی نمی‌شوند. گاهی، سرفه خشک مداوم تنها نشانه‌ای است که نوجوان یا بزرگسال سیاه‌سرفه دارد.
نوزادان شاید اصلاً سرفه نکنند. در عوض ممکن است برای نفس کشیدن به زحمت بیافتند و یا حتی به طور موقت نتوانند نفس بکشند.
چه زمانی باید به دکتر مراجعه کنید
در صورتی با دکتر تماس بگیرید که حمله‌های طولانی‌مدت سرفه باعث می‌شود شما و یا فرزندتان:
- استفراغ کنید
- رنگ صورت قرمز یا آبی شود
- نفس کشیدن انگار پرزحمت شده باشد و یا مکث‌های قابل‌توجهی در تنفس بوجود آمده باشد
- با صدای مخصوص سیاه‌سرفه بازدم کنید
سیاه سرفه به خاطر نوعی باکتری ایجاد می‌شود. هنگامی که فرد آلوده سرفه یا عطسه می‌کند، قطرات مملو از میکروب‌های کوچک به هوا پرتاب می‌شوند و از طریق تنفس به ریه‌های افراد حاضر در نزدیک می رسند.
تصور می‌شود که سیاه‌سرفه به دو دلیل اصلی بروز می‌کند. واکسن سیاه سرفه که در دوران کودکی دریافت می‌کنید در نهایت اثرش را از دست می‌دهد. همین باعث می‌شود که در مدت شیوع بیماری، بیشتر نوجوانان و بزرگسالان مستعد ابتلا به عفونت بمانند و شیوع بیماری همچنان ادامه پیدا کند.
علاوه بر این، کودکان زمانی به طور کامل نسبت به سیاه‌سرفه مصون می‌شوند که حداقل سه آمپول زده باشند، با این تفاوت که کودکان ۶ ماهه و کوچک‌تر در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به عفونت قرار دارند.
نوجوانان و بزرگسالان اغلب بدون هیچ مشکلی از سیاه سرفه بهبود می‌یابند. هنگامی که عوارض رخ می‌دهد از سرفه‌های شدید ناشی می‌شوند، مانند:
دنده‌های ضرب‌دیده و یا ترک‌خورده
فتق شکمی
رگ‌های خونی پاره در پوست یا سفیدی چشم
نوزادان
عوارض ناشی از سیاه‌سرفه در نوزادان، به ویژه آنهایی که کمتر از ۶ ماه سن دارند، شدیدتر است، از جمله:
- ذات‌الریه
- تنفس آهسته و یا قطع تنفس
- کم شدن آب بدن و یا از دست دادن وزن به دلیل مشکلات تغذیه
- تشنج
- ضربه مغزی
از آنجا که نوزادان و کودکان نوپا در معرض بیشترین خطر عوارض ناشی از سیاه‌سرفه هستند، به احتمال زیاد به درمان در بیمارستان نیاز خواهند داشت. ممکن است عوارض برای نوزادان کمتر از ۶ ماه مرگبار باشد.
اگر فکر می‌کنید شما و یا فرزندتان سیاه‌سرفه دارید، با دکتر خانوادگی و یا پزشک متخصص اطفال وقت ملاقات بگذارید. علایم شدید شاید مجبورتان کند سر از مرکز مراقبت‌های فوری و یا بخش اورژانس بیمارستان درآورید.
شیوه پیشگیری از سیاه سرفه
کارهایی که می‌توانید انجام دهید
شاید بهتر باشد فهرستی تهیه کنید که شامل موارد زیر باشد:
اطلاعاتی توصیفی دقیق در مورد علائم و نشانه‌های بیماری
اطلاعاتی درباره ناراحتی‌های بالینی در گذشته
تاریخ واکسن
اطلاعاتی در مورد مشکلات پزشکی که پدر و مادر یا خواهر و برادرتان داشته‌اند
سوالاتی که می‌خواهید از دکتر بپرسید
چه انتظاراتی باید از پزشک داشته باشید
دکتر معاینه فیزیکی انجام خواهد داد و با گوشی طبی ازنزدیک به بررسی ریه‌هایتان خواهد پرداخت. سوالاتی که دکتر می‌پرسد عبارتند از:
چه زمانی شروع به سرفه کردید؟
هر حمله سرفه به طور کلی چه مدتی طول می‌کشد؟
آیا عامل خاصی باعث تحریک سرفه می‌شود؟
آیا تا به حال سرفه باعث عق زدن و یا استفراغ شده است؟
تا سرفه تا به حال باعث پریدن رنگ صورت به قرمز یا آبی شده است؟
آیا تا حالا در کنار کسی بوده‌اید که سیاه‌سرفه داشته است؟
تشخیص سیاه‌سرفه در مراحل اولیه می‌تواند دشوار باشد، زیرا علائم و نشانه‌های آن شبیه دیگر بیماری‌های تنفسی شایع است، مانند سرماخوردگی، آنفولانزا یا برونشیت.
پزشکان گاهی می‌توانند سیاه‌سرفه را صرفا با پرسیدن سوالهایی در مورد نشانه‌ها و گوش دادن به صدای سرفه تشخیص دهند. برای تایید یا رد تشخیص بیماری، به آزمایش‌های پزشکی نیاز خواهد بود. از جمله:
آزمون و کشت بینی یا گلو: دکتر با سواب پنبه‌ای یا مکشی از ناحیه‌ای نمونه‌برداری می‌کند که در آن بینی و گلو به هم وصل شده‌اند (نازوفارنکس). سپس، نمونه از لحاظ شواهدی برای وجود باکتری سیاه‌سرفه بررسی می‌شود.
آزمایش خون: نمونه خونی که گرفته می‌شود به آزمایشگاه ارسال می شود تا تعداد گلبولهای سفید خون را بررسی کنند، چون سلول‌های سفید خون به مبارزه با عفونت‌هایی مانند سیاه‌سرفه کمک می‌کنند. شمارش سلول‌های سفید خون به طور معمول نشان‌دهنده وجود عفونت یا التهاب خواهد بود. البته این آزمون عمومی است و بطور برای سیاه‌سرفه در نظر گرفته نمی‌شود.
اشعه ایکس از روی قفسه‌سینه: دکتر ممکن است اشعه ایکس را به منظور برای بررسی التهاب یا مایع موجود در ریه‌ها سفارش کند. این وضعیت بالینی زمانی رخ می‌دهد که پنومونی موجب وخیم‌تر شدن سیاه‌سرفه و دیگر عفونت‌های تنفسی شده باشد.
نوزادان به طور معمول برای درمان در بیمارستان بستری می‌شوند، زیرا سیاه‌سرفه در آن سنین خطرناک‌تر است. اگر کودک‌تان نمی‌تواند مایعات یا مواد غذایی را قورت دهد، مایعات داخل وریدی تزریق خواهد شد. فرزندتان همچنین از دیگران جدا نگه داشته می‌شود تا عفونت گسترش نیابد.
درمان برای نونهالان و بزرگسالان معمولا در خانه اجرا می‌شود.
داروها
آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند باکتری عامل سیاه‌سرفه را از بین ببرند و به روند بهبودی شتاب بخشند. اعضای خانواده نیز ممکن است آنتی‌بیوتیک پیشگیرانه دریافت کنند.
متاسفانه راه‌حل‌های زیادی برای از بین بردن سرفه وجود ندارد. برای مثال، داروهای غیرتجویزی ضدسرفه اثر کمی بر سیاه‌سرفه دارند و توصیه نمی‌شوند.
برای هر کسی که در منزل برای سیاه‌سرفه درمان می‌شود، راهنمایی‌های زیر در برخورد با حمله‌های سرفه سودمند خواهد بود:
به مقدار کافی استراحت کنید. اتاق خواب خنک، آرام و تاریک کمک می‌کند تا بهتر و با آرامش بیشتری استراحت کنید.
مقدار زیادی مایعات بنوشید. آب، آب‌میوه و سوپ انتخاب‌های خوبی هستند. به ویژه در مورد کودکان، مواظب نشانه‌های کم‌آبی بدن باشید، مانند لب‌های خشک، گریه بدون اشک و کاهش ادرار .
وعده‌های غذایی کم‌حجم‌تر بخورید. برای جلوگیری از استفراغ بعد از سرفه، به جای وعده غذایی سنگین، چندین وعده کم‌حجم‌تر بخورید.
هوا را پاک کنید. محیط خانه را از محرک‌هایی خالی کنید که می‌تواند باعث حمله سرفه شود، مانند دود تنباکو و دود شومینه.
از سرایت بیماری جلوگیری کنید. هنگام سرفه جلوی دهان‌تان را بگیرید و دستان‌تان را مرتب بشویید. اگر قرارست در اطراف دیگران باشید، ماسک بگذارید.
بهترین راه جلوگیری از سیاه‌سرفه تزریق واکسنی است که پزشکان اغلب در ترکیب با واکسن‌های دیگر در برابر دو بیماری جدی دیگر یعنی دیفتری و کزاز تجویز می‌کنند. پزشکان توصیه می‌کنند که واکسیناسیون در دوران کودکی آغاز شود.
این واکسن شامل مجموعه‌ای از پنج تزریق است که به طور معمول به کودکان در سنین زیر داده می‌شود:
- ۲ ماهگی
- ۴ ماهگی
- ۶ ماهگی
- ۱۵ تا ۱۸ ماهگی
- ۴ تا ۶ سالگی
عوارض جانبی واکسن: اثرات جانبی این واکسن معمولا خفیف هستند و ممکن است شامل تب، پیچیدگی، سردرد، خستگی و یا درد در محل تزریق باشد.
آمپول‌های تقویت‌کننده
نوجوانان: از آنجا که مصونیت حاصل از واکسن سیاه‌سرفه به مرور زمان تا سن ۱۱ سالگی ضعیف می‌شود، پزشکان توصیه می‌کنند که در آن سن یک آمپول تقویت‌کننده برای محافظت در برابر سیاه‌سرفه، دیفتری و کزاز زده شود.
بزرگسالان: برخی از انواع واکسن‌های ۱۰ سال یکبار کزاز و دیفتری نیز شامل محافظت در برابر سیاه‌سرفه می‌شوند. این واکسن‌ها همچنین خطر انتقال سیاه‌سرفه به نوزادان را کاهش خواهند داد.
زنان حامله: کارشناسان بهداشت و درمان امروزه به زنان باردار توصیه می‌کنند که واکسن سیاه‌سرفه را بین هفته ۲۷ تا ۳۶ بارداری دریافت کنند. این اقدام برای نوزاد نیز در طول چند ماه اول زندگی مقداری حفاظت در برابر بیماری فراهم می‌کند.
