اسکیزوفرنی (جنون جوانی) نوعی اختلال مغزی شدید است که افراد واقعیت را بطور غیرطبیعی تفسیر می‌کنند. اسکیزوفرنی ممکن است در ترکیب خاصی از توهم، هذیان، و تفکر و رفتار بسیار بی‌نظم بروز کند.
برخلاف باور عموم، اسکیزوفرنی همان شخصیت شکافته (چندگانه) یا شخصیت‌های متعدد نیست. واژه “اسکیزوفرنی” از لحاظ لغوی به معنای “ذهن شکافته” است، اما در حقیقت به درهم‌ریختگی تعادل معمولی عواطف و اندیشهها اشاره دارد.
اسکیزوفرنی یک بیماری مزمن است که به درمان مادام‌العمر نیاز دارد.
در مردان، علائم اسکیزوفرنی به طور معمول در اوایل تا اواسط دهه سوم زندگی شروع می‌شود. در زنان، علائم به طور معمول در اواخر دهه سوم زندگی آغاز خواهد شد. بروز اسکیزوفرنی در کودکان غیرمعمول است و همینطور در افراد مسن‌تر از ۴۵ سال بسیار نادر است.
اسکیزوفرنی شامل طیف وسیعی از مشکلات تفکر (شناختی)، رفتار و عواطف می‌باشد. علائم و نشانه‌های بیماری شاید تغییر کند، اما همگی منعکس‌کننده توانایی اختلال در عملکرد هستند. علائم عبارتند از:
- هذیان. به باورهای غلطی اطلاق می شود که بر اساس واقعیت نیستند. برای مثال، کسی در حال آسیب رساندن یا آزارتان است؛ حرکات و یا نظرات خاصی به شما نسبت داده می‌شود؛ تواناییِ استثنایی و یا شهرت دارید. شخص دیگری عاشق‌تان است؛ فاجعه بزرگی در حال رخداد است؛ و یا بدن‌تان به خوبی عمل نمی‌کند. از ۵ نفر مبتلا به اسکیزوفرنی، ۴ نفر دچار هذیان می‌شوند.
- توهم. معمولا شامل دیدن یا شنیدن چیزهایی می‌شود که وجود خارجی ندارد. با این حال، برای فرد مبتلا به اسکیزوفرنی، به همان اندازهی تجربه طبیعی، دارای نیروی تأثیرگذاری هستند. توهم می‌تواند در هر یک از حواس پنجگانه بروز کند، اما شنیدن صداها شایع‌ترین نوع توهم است.
- تفکر آشفته (گفتار). تفکر آشفته از گفتار آشفته سرچشمه می‌گیرد. برقراری ارتباط موثر با اختلال مواجه می‌شود و پاسخ به سوالات ممکن است تاحدی یا کاملا نامربوط باشند. به ندرت، گفتار شامل قرار دادن کلمات بی‌معنی کنار هم باشد که نمی‌توان آنها را درک کرد، گاهی به این وضعیت اصطلاحاً «سالاد کلم» گفته می شود.
- رفتار حرکتی غیرطبیعی و یا فوق‌العاده آشفته. این وضعیت شاید به چندین صورت ، اعم از حماقت کودکانه تا اضطراب غیر‌قابل‌پیش‌بینی بروز کند. رفتار برمبنای هیچ هدفی نیست و به همین خاطر انجام وظایف سخت می‌شود. رفتار حرکتی غیرطبیعی می‌تواند مقاومت در برابر دستورالعمل‌ها، وضعیت نامناسب یا عجیب بدن و فقدان کامل پاسخگویی، یا جنبش بی‌فایده و بیش از حد باشد.
- علائم منفی. به کاهش توانایی یا عدم توانایی عملکرد به طور عادی اشاره دارد. برای مثال، به نظر می رسد فرد فاقد عواطف باشد، مانند برقرار نکردن هیچ تماس چشمی با دیگران، تغییر ندادن حالات صورت، صحبت کردن با آهنگی یکنواخت، و یا اضافه نکردن تکان‌های دست یا سر که به طور معمول برای تاکید عاطفی در گفتار انجام می‌شود. همچنین، فرد ممکن است با کاهش توانایی برای برنامه‌ریزی یا انجام فعالیت‌ها روبرو شود، مانند کاهش صحبت کردن و غفلت از بهداشت شخصی، و یا بی‌علاقگی نسبت به فعالیت‌های روزمره، رها کردن اجتماع و یا ناتوانی در تجربه لذت.
علائم در نوجوانان
علائم اسکیزوفرنی در نوجوانان شبیه به همان بزرگسالان است، اما شناخت این بیماری در این گروه سنی مشکل‌تر است. شاید تاحدودی به این خاطر که بخشی از علایم اولیه بیماری اسکیزوفرنی در نوجوانان در قالب فرایند عادی رشد در طول سال‌های نوجوانی تلقی می‌شوند، از جمله:
- ترک کردن دوستان و خانواده
- اُفت عملکرد در مدرسه
- مشکل خواب
- زودرنجی یا خلق افسرده
- فقدان انگیزه
در مقایسه با علائم اسکیزوفرنی در بزرگسالان، نوجوانان شاید با موارد زیر نیز روبرو شوند:
- به احتمال کمتری دچار هذیان می‌شوند
- به احتمال بیشتری توهم بصری دارند
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
افراد مبتلا به اسکیزوفرنی اغلب فاقد این آگاهی هستند که مشکلات‌شان از نوعی بیماری روانی ریشه می‌گیرد و نیاز به مراقبت‌های پزشکی دارد. بنابراین، اغلب برعهده خانواده یا دوستان است تا به آنها کمک کنند.
کمک به کسی که شاید مبتلا به اسکیزوفرنی شده باشد
اگر فکر می‌کنید یکی از آشنایان دچار علائم اسکیزوفرنی شده، در مورد نگرانی‌هایتان با وی صحبت کنید. اگرچه نمی‌توانید کسی را مجبور به درخواست کمک‌های پزشکی حرفه‌ای کنید، ولی می‌توانید عزیزان‌تان را تشویق و حمایت کنید تا پزشک واجد شرایط و یا ارائه‌دهنده خدمات سلامت را پیدا کند.
اگر عزیزتان برای خود یا دیگران خطرآفرین می‌شود و یا نمی‌تواند از عهده خوردن مواد غذایی، پوشیدن لباس و سرپناه برآید، شاید لازم باشد با اورژانس تماس بگیرید تا عزیزتان به کمک یک متخصص سلامت روان مورد معاینه قرار بگیرد. در برخی موارد، بستری اضطراری در بیمارستان ضروری می‌شود. قوانین درباره تعهد غیرارادی برای درمان سلامت روان در ایالت‌های آمریکا متفاوت است. برای جزئیات بیشتر می‌توانید با سازمان‌های بهداشت روانی و یا ادارات پلیس در منطقه زندگی تماس بگیرید.
افکار و رفتار خودکشی
افکار و رفتار خودکشی در میان افرادی شایع است که دچار اسکیزوفرنی شده‌اند. اگر دوستی دارید که در معرض خطر خودکشی است و یا اقدام به خودکشی کرده، حتماً کسی را پیش آن شخص بگذارید. بلافاصله با شماره اورژانس منطقه تماس بگیرید. چنانچه فکر می‌کنید بدون خطر از عهده‌اش برمی‌آیید، فرد را به نزدیکترین اورژانس بیمارستان برسانید.
هنوز مشخص نیست چه عاملی باعث اسکیزوفرنی می‌شود، اما محققان بر این باورند که ترکیبی از ژنتیک و محیط زیست به بروز این اختلال کمک می‌کند.
مشکلات مربوط به برخی از طبیعی مواد شیمیایی مغز، از جمله انتقال‌دهنده‌های عصبی به نام دوپامین و گلوتامات نیز شاید به اسکیزوفرنی منجر شوند. مطالعات تصویربرداری عصبی نشانگر تفاوت‌هایی در ساختار مغز و دستگاه عصبی مرکزی افرادی است که دچار اسکیزوفرنی شده‌اند. گرچه محققان در مورد اهمیت این تغییرات چندان مطمئن نیستند، اما شواهدی وجود دارد مبنی بر این که اسکیزوفرنی یک بیماری مغزی است.
اگرچه علت دقیق اسکیزوفرنی مشخص نیست، بعضی عوامل به نظر می‌رسد باعث افزایش خطر ابتلا یا تحریک اسکیزوفرنی می‌شوند، از جمله:
- داشتن سابقه خانوادگی اسکیزوفرنی
- قرار گرفتن در معرض ویروس‌ها، سموم و یا سوء‌تغذیه نوزاد در رحم مادر، به‌خصوص سه ماهه اول و دوم بارداری
- افزایش فعالیت دستگاه ایمنی بدن، مانند بیماری‌های التهابی یا خودایمنی
- سن بالاتر پدر
- مصرف مواد مخدر روانگردان در طول سال‌های نوجوانی و جوانی
اگر اسکیزوفرنی درمان نشود، موجب مشکلات شدید عاطفی رفتاری و سلامت، همچنین مشکلات حقوقی و مالی خواهد شد که بر تمام جنبه‌های زندگی تاثیر می‌گذارند. عوارض احتمالی که اسکیزوفرنی ناشی می‌شوند یا به آن نسبت داده می‌شوند، عبارتند از:
- خودکشی
- هر گونه آسیب به خود
- اضطراب و ترس
- افسردگی
- سوء‌مصرف الکل، مواد مخدر و یا داروهای تجویزی
- فقر
- بی‌خانمانی
- درگیری خانوادگی
- عدم توانایی به انجام کار یا حضور در مدرسه
- کناره‌گیری از اجتماع
- مشکلات بهداشت، از جمله موارد مربوط به داروهای ضد روانگردان، سیگار کشیدن و انتخاب سبک زندگی نامناسب
- قربانی شدن به خاطر رفتار پرخاشگرانه دیگران
- رفتار‌های خشونت‌آمیز، اگرچه شایع نیست و به طور معمول به عدم درمان، سوء‌مصرف مواد مخدر و یا سابقه خشونت مرتبط می‌شود
اگر به دنبال کمک برای کسی هستید که دچار بیماری‌های روانی شده، شاید اول به پزشک خانوادگی و یا پزشک عمومی مراجعه کنید. با این حال، در برخی موارد هنگامی که برای قرار ملاقات تماس می‌گیرید، فورا به روانپزشک معرفی می‌شوید.
چه کارهایی می‌توانید انجام دهید
برای آمادگی پیش از قرار ملاقات پزشکی، فهرستی از موارد زیر تهیه کنید:
- هر نشانه‌ای که عزیزتان بروز می‌دهد، از جمله هر گونه موردی که به نظر می‌رسد به علت مراجعه به پزشک نامربوط باشد.
- اطلاعات شخصی کلیدی، از جمله هر گونه تنش بزرگ و یا تغییرات اخیر زندگی
- داروها، ویتامین‌ها، گیاهان و دیگر مکمل‌هایی که فرد در حال مصرف است، از جمله دوز هر کدام
- سوالاتی که باید از پزشک بپرسید
همراه با عزیزتان به مطب بروید. گرفتن اطلاعاتِ دست‌اول کمک خواهد کرد تا بدانید با چه مشکلی روبرو هستید و چه کاری می‌توانید برای عزیزتان انجام دهید.
زمانی که پزشکان مشکوک شوند که کسی مبتلا به اسکیزوفرنی شده، به طور معمول درخواست سوابق پزشکی و روانپزشکی می‌کنند، معاینه جسمانی انجام می‌دهند و تست‌های پزشکی و روانی اجرا می‌کنند، از جمله:
- تست و غربالگری. این مرحله شامل تست آزمایشگاهی به نام شمارش کامل خون (CBC) و همچنین سایر آزمایش‌هایی خون می‌شود که احتمال شرایط بالینی با علائم مشابه را رد می‌کند، و غربالگری برای الکل و مواد مخدر صورت می‌گیرد. پزشک شاید بررسی تصویربرداری مانند MRI یا CT اسکن نیز درخواست کند.
- ارزیابی روانی. پزشک و یا ارائه‌دهنده خدمات سلامت روان، با مشاهده ظاهر و سلوک و سوال‌هایی در مورد افکار، خلق و خو، هذیان، توهم، سوء‌مصرف مواد و خشونت بالقوه یا خودکشی به بررسی وضعیت ذهنی فرد می‌پردازند.
معیارهای تشخیصی برای اسکیزوفرنی
برای اینکه اسکیزوفرنی تشخیص داده شود، فرد باید معیارهای موجود در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM) را داشته باشد. این کتابچه راهنما توسط انجمن روانپزشکی آمریکا منتشر شده و برای تشخیص شرایط روانی مورد استفاده‌ی روان درمانگرها قرار می‌گیرد.
تشخیص اسکیزوفرنی شامل رد احتمال سایر اختلالات روانی و تعیین نشانه‌های نامربوط به سوء‌مصرف مواد، دارو یا شرایط پزشکی می‌باشد. علاوه بر این، فرد باید حداقل دو مورد از علائم زیر را بیشتر اوقات در طول دوره‌ای یک ماهه بروز دهد همراه با سطح معینی از پریشانی برای بیش از شش ماه:
- هذیان
- توهم
- گفتار آشفته (نشانگر تفکر آشفته)
- رفتار بسیار آشفته
- رفتار کاتاتونیایی که می‌تواندگسترده‌ای از خیرگیِ کُمامانند تا رفتار بیش‌فعال عجیب را دربربگیرد
- علائم منفی که مربوط به کاهش توانایی یا عدم توانایی عملکرد عادی می‌شود
حداقل یکی از علائم باید هذیان، توهم و یا گفتار آشفته باشد.
فرد بیشتر اوقات در توانایی کار، حضور در مدرسه و یا انجام کارهای عادی روزانه، کاهش قابل‌توجهی را نشان می‌دهد.
اسکیزوفرنی نیاز به درمان مادام‌العمر دارد، حتی زمانی که علائم فروکش کرده باشند. درمان با داروها و درمان روانی-اجتماعی می‌تواند به مدیریت وضعیت کمک کند. در طول دوره‌های بحران و یا زمان‌های بروز علایم شدید، بستری در بیمارستان برای اطمینان از ایمنی، تغذیه مناسب، خواب کافی و بهداشت عمومی لازم می‌شود.
یک روانپزشک باتجربه در درمان اسکیزوفرنی معمولا شیوه درمان را هدایت می‌کند. تیم درمان نیز شامل یک روانشناس، مددکار اجتماعی، پرستار روانشناس و احتمالا مدیر پرونده برای هماهنگی مراقبت‌ها خواهد بود. رویکرد تمام‌تیمی شاید در درمانگاه‌هایی با تخصص در درمان اسکیزوفرنی اتخاذ شود.
داروها
داروها در حقیقت سنگ‌بنای درمان اسکیزوفرنی به شمار می‌روند. با این حال، به دلیل عوارض جانبی جدی اما نادر ناشی از داروهای اسکیزوفرنی، افراد مبتلا به این بیماری تمایلی به مصرف ندارند.
داروهای ضدروانگران رایج‌ترین داروهای تجویزی برای درمان اسکیزوفرنی هستند. تصور می‌شود که ضدروانگران‌ها با تأثیرگذاری بر انتقال‌دهنده‌های عصبی دوپامین و سروتونین، به مهار علائم مغز می‌پردازند.
تمایل به همکاری با شیوه درمان ممکن است بر انتخاب دارو تاثیر بگذارد. کسی که دائم نسبت به مصرف دارو مقاومت می‌کند، به تزریق به جای مصرف قرص نیاز دارد. کسی که آشفته‌حال می‌شود شاید در ابتدا به مصرف بنزودیازپین مانند لورازپام (آتیوان) در ترکیب با نوعی ضدروانگران نیاز داشته باشد.
ضدروانگران‌های استثنایی
این داروهای نسل دوم و جدیدتر به طور کلی به این دلیل ترجیح داده می‌شوند که خطر کمتری برای عوارض جانبی جدی ناشی از مصرف داروهای متعارف ایجاد می‌کنند و عبارتند از:
- آریپیپرازول (Abilify)
- آسِناپین (Saphris)
- کلوزاپین (Clozaril)
- ایلوپریدون (Fanapt)
- لوراسیدون (Latuda)
- الانزاپین (Zyprexa)
- پالیپریدون (Invega)
- کویتاپین (Seroquel)
- ریسپریدون (Risperdal)
- زیپرازیدون (Geodon)
در مورد فواید و عوارض هر داروی تجویزی از پزشک بپرسید.
داروهای ضدروان‌پریشی متعارف یا معمولی
این داروهای نسل اول دارای اثرات جانبی مکرر و قابل‌توجهی برروی دستگاه عصبی هستند، از جمله امکان بروز اختلال حرکتی (دیسکینزی کینزیا) که شاید برگشت‌پذیر باشد. این گروه از داروها شامل:
- کلرپرومازین
- فلوفنازین
- هالوپریدول (Haldol)
- پرفنازین
این داروهای ضدافسردگی ها معمولا ارزان‌تر از همتایان جدیدتر هستند، به‌خصوص نسخه‌های عمومی که برای درمان طولانی‌مدت بسیار ضروری و قابل‌توجه می‌شوند.
این روند چند هفته پس از اولین مصرف دارو طول می‌کشد تا بهبود در علائم مشخص شود. به طور کلی، هدف از درمان با داروهای ضدروان‌پریشی کنترل موثر بر علائم و نشانه‌های بیماری در کمترین دوز ممکن است. روانپزشک شاید داروهای متفاوتی با دوزهای مختلف و یا ترکیبی به مرور زمان تجویز کند تا به نتیجه مورد نظر برسد. داروهای دیگر نیز شاید مفید باشند، مانند داروهای ضدافسردگی و یا داروهای ضداضطراب.
مداخلات روانی-اجتماعی
هنگامی که پسیکوز فروکش می‌کند، مداخلات روانی و اجتماعی بسیار مهم می‌شوند، به علاوه ادامه مصرف داروها. این روند شامل موارد زیر می‌شود:
- درمان‌های فردی. آموزش مقابله با استرس و شناسایی علائم هشداردهنده‌ی عود.
- آموزش مهارت‌های اجتماعی. برروی بهبود ارتباطات و تعاملات اجتماعی تمرکز دارد.
- درمان خانوادگی. برای خانواده‌های درگیر با اسکیزوفرنی، برنامه‌های حمایتی و آموزشی فراهم می‌آورد.
- توانبخشی حرفه‌ای و پشتیبانی از اشتغال. به آمادگی افراد مبتلا به اسکیزوفرنی برای یافتن و حفظ شغل کمک می‌کند.
رویارویی با اختلال روانی جدی به شکل اسکیزوفرنی می‌تواند برای فرد مبتلا و دوستان و خانواده‌اش چالش‌برانگیز باشد. در اینجا به برخی از راه‌های کنار آمدن با بیماری اشاره می‌شود:
- در مورد اسکیزوفرنی اطلاعات کسب کنید. آموزش درباره این وضعیت بالینی می‌تواند به ایجاد انگیزه در فرد مبتلا برای پایبندی به برنامه درمانی کمک کند. آموزش همچنین به دوستان و خانواده کمک می‌کند تا شرایط بیماری را درک کنند و با فرد مبتلا مهربان‌تر برخورد کنند.
- عضویت در گروه حمایتی. گروه‌های حمایتی برای افراد مبتلا به اسکیزوفرنی می‌تواند به یافتن دیگرانی کمک کند که با چالش‌های مشابه رویارو هستند. گروه حمایتی همچنین به افزایش بردباری خانواده و دوستان کمک می‌کند.
- حفظ متمرکز بر اهداف. در ذهن نگه داشتن اهداف درمان می‌تواند به فرد مبتلا به اسکیزوفرنی کمک کند تا باانگیزه باقی بماند. به عزیزتان یادآوری کنید که باید مسئولیت مدیریت بیماری را برعهده بگیرد و به سوی اهداف تلاش کند.
- یادگیری آرامش و مدیریت استرس. فرد مبتلا به اسکیزوفرنی و عزیزان‌تان شاید از تکنیک‌های کاهش استرس مانند مدیتیشن، یوگا یا تای‌چی بهره‌مند شوند.
هیچ راه مطمئنی برای جلوگیری از اسکیزوفرنی وجود ندارد. با این حال، درمان زودهنگام ممکن است علایم را قبل بروز از عوارض جدی، تحت کنترل درآورد و به بهبود چشم‌انداز بلند‌مدت کمک کند.
پایبندی به برنامه درمان می‌تواند به پیشگیری از عود بیماری و یا وخامت علائم اسکیزوفرنی کمک کند. علاوه بر این، محققان امیدوارند که آگاهی بیشتر درباره عوامل خطر برای بیماری اسکیزوفرنی به تشخیص و درمان زودتر منجر خواهد شد.
