ملانوم جدی‌ترین نوع سرطان پوست به شمار می‌رود در سلول‌ها (موسوم به ملانوسیت) رشد می‌کند. سلولهای ملانوسیت به ساخت ملانین یا همان رنگدانه‌ای که به پوست بدن رنگ می‌دهد می‌پردازند. ملانوم همچنین در چشم‌ها تشکیل می‌شود و به ندرت در اندام‌های داخلی مانند روده نیز مشاهده می‌شود.
علت دقیق همه موارد ملانوم هنوز مشخص نیست، اما قرار گرفتن در معرض اشعه ماورای بنفش (UV) خورشید و یا لامپ‌ها و تختهای مخصوص برنزه کردن پوست می‌تواند خطر ابتلا به ملانوم را افزایش دهد. اجتناب از قرارگیری در معرض تابش UV می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به ملانوم کمک کند.
به نظر میرسد خطر ملانوم در افراد زیر ۴۰ سال به‌ویژه زنان، بیشتر است. آشنایی با علائم هشداردهنده سرطان پوست تضمینی بر شناسایی و درمان هر گونه تغییرات سرطانی، قبل از گسترش آنها، است. اگر ملانوم زود تشخیص داد شود، با موفقیت درمان می‌شود.
ملانوم می‌تواند در هر جای بدن بوجود بیاید. اغلب در ناحیههایی بروز می کند که در معرض خورشید قرار دارند مانند کمر، پاها، بازوها و صورت. ملانوم همچنین در ناحیه هایی بروز می کند که زیاد در معرض نور خورشید قرار نمی‌گیرد، مانند کف پاها، کف دست‌ها و بستر ناخن‌ها. این نوع ملانوم پنهان در افرادی شایع‌تر است که پوست تیره‌تر دارند.
نخستین علائم و نشانه‌های ملانوم اغلب عبارتند از:
- تغییر خال موجود روی پوست
- رشد زائده‌ای با ظاهر غیرعادی و رنگدانه تازه برروی پوست
- ملانوم همیشه به شکل خال شروع نمی‌شوند، بلکه می‌تواند بر روی پوست ظاهراً سالم نیز دیده شود.
خال‌های عادی
خال‌های عادی به طور کلی رنگی یکنواخت (مثلاً قهوه‌ای مایل به زرد، قهوه‌ای یا سیاه) و مرزی مشخص دارند که خال را از پوست جدا می‌کند. آنها بیضی یا گرد هستند و معمولا کوچکتر از ۶ میلی‌متر قطر دارند یعنی به اندازه مداد پاک کن.
اغلب افراد بین ۱۰ و ۴۵ خال دارند. بسیاری از این خال‌ها تا ۴۰ سالگی رشد می‌کنند، هر چند ممکن است به مرور زمان تغییر کنند و حتی کم‌کم در سنین بالاتر ناپدید شوند.
خال‌های غیرعادی که شاید نشانگر ملانوم باشند
برای کمک به شناسایی ویژگی‌های خال غیرعادی که شاید نشان‌دهنده ملانوم یا سایر سرطان‌های پوست باشد، پنج مورد کلیدی زیر را در نظر بگیرید:
- شکل نامتقارن. به دنبال خال‌هایی با اشکال نامنظم، مانند دو نیمه بسیار متفاوت باشید.
- مرز نامنظم. به دنبال خال‌هایی با مرزهای نامنظم، شکافدار یا دالبری باشید که ویژگی ملانوما محسوب می‌شود.
- تغییر در رنگ. به دنبال رشد زائده تازه‌ای باشید که رنگ‌های مختلف یا توزیع رنگ نابرابر دارد.
- قطر. به دنبال رشد خال تازه‌ای باشید که بزرگتر از ۶ میلی‌متر شده باشد.
- نمو خال.
سایر تغییرات مشکوک در خال عبارتند از:
- خارش
- تراوش یا خونریزی
خال‌های سرطانی (بدخیم) تا حد زیادی از لحاظ ظاهری متفاوت هستند. برخی شاید همه تغییرات ذکر شده در بالا را نشان دهند، ولی بقیه فقط یک یا دو مورد از ویژگی‌های غیرعادی را دارند.
ملانوم مخفی
ملانوم همچنین در نواحی از بدن بروز می‌کند که کم و یا اصلاً در معرض خورشید قرار نمی‌گیرند، مانند فضای بین انگشتان پا و کف دست، کف پاها، پوست سر یا اندام‌های تناسلی. گاهی به نام ملانوم مخفی خوانده می‌شوند زیرا در جاهایی رخ می‌دهند که اکثر افراد توجهی ندارند. وقتی ملانوم در افرادی رخ می‌دهد که پوست تیره‌تری دارند، روی ناحیه پنهانی از بدن ظاهر می‌شود.
ملانوم‌های مخفی عبارتند از:
- ملانوم زیر ناخن. ملانوم کف دست و پا [۱] شکل نادری از ملانوم است که زیر ناخن دست یا ناخن انگشت پا رخ می‌دهد. همچنین می‌تواند در کف دست یا کف پا بروز کند. این بیماری در سیاه‌پوستان و در افراد دیگر با کک و مک یا رنگدانه پوست تیره شایع‌تر است.
- ملانوم در دهان، دستگاه گوارش، دستگاه ادراری یا مهبل (واژن). ملانوم مخاطی در غشای مخاطی ایجاد می‌شود که پوشش درونی بینی، دهان، مری، مقعد، مجرای ادرار و واژن را تشکیل می‌دهد. شناسایی ملانوم مخاطی به‌مراتب دشوارتر می‌شود، چون به‌راحتی با سایر ناراحتی‌های بسیار شایع‌تر اشتباه گرفته می‌شود.
- ملانوم در چشم. ملانوم چشمی یا بصری اغلب در لایه عروقی زیر سفیدی چشم (صلبیه) رخ می‌دهد. ملانوم چشمی شاید موجب تغییرات بینایی شود و در طول معاینه چشم تشخیص داده شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
چنانچه متوجه هر گونه تغییر پوستی با ظاهری غیرعادی شدید، با پزشک وقت ملاقات بگذارید.
ملانوم وقتی رخ می‌دهد که در سلولهای ملانین‌ساز (ملانوسیت) و رنگ‌دهنده به پوست، اشتباهی صورت می‌گیرد.
به طور معمول، سلولهای پوستی به شیوه‌ای مهارشده و منظم رشد می‌کنند؛ یعنی سلولهای جدید و سالم به سلولهای قدیمی‌تر بسمت سطح پوست فشار وارد می‌کنند تا در نهایت بمیرند و کنده شوند. اما زمانی که برخی از سلولهای دچار آسیب‌دیدگی DNA می‌شوند، سلولهای جدید شروع به رشدی مهارنشدنی می‌کنند و در نهایت به صورت توده‌ای از سلولهای سرطانی تشکیل دهد.
هنوز مشخص نیست چه عاملی به DNA سلولهای پوستی آسیب می‌زند و چطور به ملانوم منجر می‌شود. این احتمال وجود دارد که ترکیبی از عوامل، مانند عوامل محیطی و ژنتیکی، باعث بروز ملانوم شود. با این حال، پزشکان بر این باورند قرارگیری در معرض اشعه ماورای بنفش (UV) خورشید و لامپ‌ها یا تختهای مخصوص برنزه کردن پوست، علت اصلی ملانوم به شمار می‌روند.
البته پرتوی فرابنفش علت همه ملانوم‌ها نیست، به‌ویژه مواردی که در نواحی از بدن بدون قرارگیری معرض نور خورشید رخ می‌دهند. این امر نشان می‌دهد که عوامل احتمالی دیگری موجب افزایش خطر ابتلا به ملانوم می‌شود.
عوامل احتمالی که خطر ابتلا به ملانوم را افزایش می‌دهد عبارتند از:
- پوست روشن. داشتن رنگدانه (ملانین) کمتر در پوست بدین معناست که محافظت کمتری در برابر اشعه مضر UV دارید. اگر بور یا قرمز مو هستید، چشم‌های رنگ‌روشن و کک مک دارید و یا به راحتی دچار آفتاب‌سوختگی می‌شوید، احتمال ابتلای شما به ملانوم نسبت به کسی که رنگ پوست تیره‌تر دارد بیشتر می‌شود. اما ملانوم می‌تواند در افرادی با سیمای تیره‌تر، از جمله اسپانیایی‌ها و سیاه‌پوستان نیز بروز کند.
- سابقه آفتاب‌سوختگی. یک یا چند بار آفتاب‌سوختگی تاولزا می تواند خطر ابتلا به ملانوم را در بزرگسالان افزایش دهد.
- قرار گرفتن بیش از حد در معرض نور فرابنفش (UV). قرار گرفتن در معرض تابش فرابنفش از خورشید و همینطور تختهای مخصوص برنزه کردن پوست، خطر ابتلا به سرطان پوست، از جمله ملانوم را افزایش خواهد داد.
- زندگی در نزدیکی خط استوا و یا در ارتفاع بالا. مردمی که نزدیک‌تر به خط استوای زمین زندگی می‌کنند، جایی که پرتوی خورشید مستقیم می‌تابد، نسبت به کسانی که در عرض‌های جغرافیایی بالاتر هستند، با مقادیر بیشتری از اشعه فرابنفش روبرو می‌شوند. بعلاوه، اگر در ارتفاع بالا زندگی می‌کنید، بیشتر در معرض اشعه فرابنفش قرار می‌گیرید.
- داشتن خال‌های فراوان یا خال‌های غیرعادی. داشتن بیش از ۵۰ خال عادی برروی بدن نشانگر افزایش خطر ملانوم می‌باشد. داشتن یک نوع خال غیرمعمول نیز خطر ملانوم را افزایش می‌دهد. این وضعیت در اصطلاح پزشکی به «نِووس دیسپلاستیک[۲]» شناخته می‌شود، نوعی برجستگی پوستی که بزرگتر از خال طبیعی می‌شود و مرزهای نامنظم و مخلوطی از رنگ‌ها را دارد.
- سابقه خانوادگی ملانوم. اگر یکی از بستگان نزدیک‌تان مانند پدر، مادر، فرزند و یا خواهر و برادر تا به حال دچار ملانوم شده باشد، احتمال بروز ملانوم در شما نیز بیشتر خواهد شد.
- ضعف دستگاه ایمنی. افرادی که دستگاه ایمنی ضعیفی دارند، با خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان پوست روبرو هستند. این موضوع شامل افرادی می‌شود که ایدز دارند و همینطور کسانی که پیوند عضو انجام داده‌‌اند.
بسته به وضعیت بالینی و نتیجه هر تست، شاید به پزشکی ارجاع داده شوید که در زمینه امراض پوستی تخصص دارد و یا به پزشکی که متخصص درمان سرطان (انکولوژیست) باشد.
غربالگری سرطان پوست
به همراه پزشک شاید گزینه‌های غربالگری زیر را در نظر بگیرید:
- معاینات پوست توسط شخصی حرفه‌ای و آموزش‌دیده. در طی یک معاینه پوست، پزشک به بررسی کلی سر تا پای پوست می‌پردازد.
- معاینات پوست که در خانه انجام می‌شود. خودآزمایی می‌تواند به شما کمک کند خال‌ها، کک مک و علائم دیگر پوستی را که عادی هستند به‌خوبی بشناسید و متوجه هر گونه تغییر شوید. برای انجام این کار بهتر است روبروی یک آینه تما‌م‌قد بایستید و همزمان با نگه داشتن یک آینه دستی به بررسی نواحی بپردازید که در دیدرس مستقیم قرار ندارد. حتماً قسمت‌های جلویی، پشتی و دو طرف دست و پا را بررسی کنید. علاوه بر این، کشاله ران، پوست سر، ناخن‌ها، کف پا و فضاهای بین انگشتان پا را نگاه کنید.
برخی گروه‌ها توصیه می‌کنند معاینات دوره‌ای پوست بوسیله پزشک و خودتان به‌تنهایی انجام شود. گروه‌های دیگر اصلاً تست‌های غربالگری سرطان پوست را توصیه نمی‌کنند، زیرا هنوز روشن نیست غربالگری چقدر به زنده ماندن کمک می‌کند. در عوض، یافتن یک خال غیرعادی نیازمند بافت‌برداری یا بیوپسی می‌شود؛ در این آزمایش اگر خال سرطانی تشخیص داده نشود، موجب درد‌های غیرضروری، اضطراب و هزینه خواهد شد. در مورد مناسب‌ترین غربالگری برای وضعیت خود بر اساس خطر ابتلا به سرطان پوست، با پزشک مشورت کنید.
تشخیص ملانوم
گاهی سرطان به‌سادگی با نگاهی به پوست آشکار می‌شود، اما تنها راه برای تشخیص دقیق و صحیح ملانوم همان بیوپسی است. در این روش، تمام یا بخشی از خال یا زائده مشکوک از روی پوست برداشته شود، و بعد یک آسیب‌شناس به تجزیه و تحلیل نمونه می‌پردازد. روندهای بیوپسی برای تشخیص ملانوم عبارتند از:
- بیوپسی پانچ. در بیوپسی پانچ، پزشک از یک ابزار با تیغه مدور استفاده می‌کند. تیغه به درون پوست اطراف خال مشکوک فشرده و بعد یک تکه گرد از روی پوست برداشته می‌شود.
- بیوپسی اکسیژنال. در این روش، کل خال یا زائده همراه با مرز کوچکی از پوست سالم برداشته می‌شود.
- بیوپسی اینسیژنال. در این روش، تنها نامنظم‌ترین بخش خال یا زائده برای تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی برداشته می‌شود.
نوع فرآیند نمونه‌برداری بیوپسی از پوست به وضعیت بالینی‌تان بستگی خواهد داشت. پزشکان ترجیح می‌دهند از بیوپسی یا نمونه‌برداری اکسیژنال برای برداشت کل زائده در صورت امکان استفاده کنند. بیوپسی اینسیژنال ممکن است زمانی انجام شود که از تکنیک‌های دیگر به‌راحتی تکمیل نمی‌شوند.
مراحل ملانوم
اگر مبتلا به ملانوم تشخیص داده شوید، گام بعدی می‌بایست تعیین میزان (مرحله) از سرطان باشد. برای تعیین مرحله پیشرفت ملانوم، پزشک اقدام‌های زیر را صورت خواهد داد:
- ضخامت را تعیین می‌کند. ضخامت ملانوم از طریق معاینه دقت ملانوم در زیر میکروسکوپ و اندازه‌گیری آن با ابزاری مخصوص (میکرومتر) تعیین می‌شود. ضخامت ملانوم به پزشکان کمک می‌کند در مورد برنامه درمانی مناسب تصمیم بگیرید. به طور کلی، هر چه تومور ضخیم‌تر باشد، بیماری جدی‌تر می‌شود.
- رویت اینکه آیا ملانوم گسترش پیدا کرده یا خیر. برای تعیین اینکه آیا ملانوم به غدد لنفاوی مجاور گسترش پیدا کرده یا خیر، جراح از روشی بنام بیوپسی گره نگهبان بهره خواهد برد. در این فرایند، نوعی ماده رنگی به ناحیه برداشت ملانوم تزریق می‌شود. ماده رنگی به نزدیکی غدد لنفاوی جاری می‌شود. نخستین غدد لنفاوی که رنگ را به خود بگیرند برداشت می‌شوند و به دنبال سلولهای سرطانی آزمایش خواهند شد. اگر این غدد لنفاوی (غدد لنفاوی نگهبان) عاری از سرطان باشند، به احتمال زیاد ملانوم فراتر از ناحیه اولیه تشخیص شیوع نیافته است. البته سرطان هنوز هم می‌تواند عود کند یا پخش شود، حتی اگر غدد لنفاوی نگهبان عاری از سرطان باشند.
عوامل احتمالی دیگر نیز در تعیین میزان تهاجم ملانوم دخیل هستند، از جمله اینکه آیا پوست روی آن ناحیه نوعی زخم باز تشکیل داده باشد، و اینکه چند سلول سرطانی در حال تقسیم هنگام مشاهده با میکروسکوپ یافت شدند.
مرحله پیشرفت ملانوم با استفاده از اعداد رومی یعنی I تا IV (همان ۱ تا ۴) شناسایی می‌شود. ملانوم در مرحله ۱ کوچک است و فرصت درمان موفق وجود دارد. اما هر چه عددتر بیشتر می‌شود، شانس بهبودی کامل پایین‌تر می‌آید. با رسیدن به مرحله ۴، سرطان فراتر از پوست می‌رود و به ارگان‌های دیگر مانند ریه و کبد پخش می‌شود.
بهترین شیوه درمانی برای هر فردی به اندازه و مرحله سرطان، سلامتی کلی و ترجیحات شخصی بستگی خواهد داشت.
درمان ملانوم در مراحل اولیه
درمان ملانوم در مراحل اولیه معمولا شامل جراحی به منظور برداشتن ملانوم می‌باشد. ملانوم بسیار نازک ممکن است به طور کامل در طول بیوپسی برداشته شود و دیگر نیازی به هیچ درمانی نباشد. در غیر این صورت، جراح به حذف سرطان و همچنین مرزی از پوست طبیعی و لایه‌ای از بافت زیرین اقدام خواهد کرد. برای افراد مبتلا به ملانوم در مراحل اولیه، این شاید تنها درمان مورد نیاز باشد.
درمان ملانوما هنگام گسترش به فراتر از پوست
اگر ملانوم به فراتر از پوست پخش شده باشد، گزینه‌های درمانی احتمالی عبارتند از:
- جراحی برای برداشتن غدد لنفاوی آسیب‌دیده. اگر ملانوم به غدد لنفاوی مجاور گسترش یافته باشد، جراح ممکن است گره‌ی مبتلا را حذف کند. درمان افزوده قبل یا بعد از عمل جراحی نیز شاید توصیه شود.
- شیمی‌درمانی. شیمی‌درمانی از داروها برای از بین بردن سلولهای سرطانی بهره می‌گیرد. شیمی‌درمانی را می‌توان به صورت داخل‌وریدی، به شکل قرص یا هر دو انجام داد تا در سراسر بدن جریان یابد. شیمی‌درمانی همچنین در طی روشی به نام پرفیوژن اندام جدا‌شده، داخل ورید دست یا پا انجام می‌شود. در این روش، برای مدت کوتاهی جلوی حرکت خون در بازو یا پا به نواحی دیگر گرفته می‌شود تا داروهای شیمی‌درمانی به طور مستقیم به این ناحیه در اطراف ملانوم جریان یابند و بر سایر بخش‌های بدن تأثیری نگذارند.
- پرتودرمانی. این شیوه درمانی از پرتوهای پرانرژی مانند اشعه ایکس برای کشتن سلولهای سرطانی بهره می‌برد. پرتودرمانی ممکن است برای حذف گره‌های لنفاوی بعد از عمل جراحی توصیه شود. این روش گاهی برای کمک به تسکین علائم ملانوم که به ناحیه دیگری از بدن گسترش یافته انجام خواهد شد.
- درمان زیستی. درمان زیستی یا بیولوژیکی در واقع دستگاه ایمنی بدن را برای مقابله با سرطان تقویت می‌کند. در این شیوه، از مواد تولیدی بدن و یا مواد مشابه تولیدی در آزمایشگاه بهره‌گیری می‌شود. عوارض جانبی این درمان مشابه آنفولانزا مانند لرز، خستگی، تب، سردرد و درد عضلانی می‌باشد. مواد زیستی مورد استفاده برای درمان ملانوم عبارتند از اینترفرون و اینترلوکین. همچنین اپیلیموماب (یُرووی) نیز داروی دیگری به شمار می‌رود که از دستگاه ایمنی بدن برای مبارزه با ملانوم استفاده می‌کند[۳]. اپیلیموماب برای درمان ملانوم پیشرفته که فراتر از محل اصلی خود گسترش یافته استفاده می‌شود.
- درمان هدفمند. درمان هدفمند با بهره‌گیری از داروهای طراحی شده برای هدف قرار دادن نواحی آسیب‌پذیر در سلولهای سرطانی انجام می‌شود. وِمورافنیب (زِلبوراف) و دابرافِنیب (تافینلار) دو دارو برای درمان ملانوم پیشرفته به شمار می‌روند که با عمل جراحی صورت نگرفته و یا ملانوم دیگر در سراسر بدن گسترش پیدا کرده است. این داروها تنها در درمان ملانوم‌هایی موثر هستند که نوعی جهش ژنتیکی خاص صورت گرفته باشد. سلولهای مبتلا به ملانوم مورد آزمایش قرار می‌گیرند تا مشخص شود آیا این داروها می‌توانند مفید باشند یا خیر.
بهترین خبر درباره ملانوم این است که بسیاری از موارد سرطان پوست با انجام اقدامات احتیاطی زیر قابل پیشگیری هستند:
- در وسط روز از آفتاب دوری کنید. برای بسیاری از مردم در شمال امریکا، اشعه خورشید بین ساعت ۱۰ صبح تا ۴ بعد از ظهر به بیشترین شدت میرسد. فعالیت‌های خود در فضای باز را زمان‌های دیگری از روز برنامه‌ریزی کنید، حتی در فصل زمستان و یا وقتی که آسمان ابری باشد. در تمام طول سال، اشعه فرابنفش به بدن جذب می‌شود و ابرها حفاظت کمی در برابر چنین اشعه مضری محسوب می‌شوند. دوری از اوج شدت خورشید به جلوگیری از آفتاب‌سوختگی و برنزگی پوست که موجب آسیب پوستی و افزایش خطر ابتلا به سرطان پوست می‌شود، جلوگیری خواهد کرد. قرار گرفتن در معرض خورشید به مرور زمان نیز شاید به سرطان پوست منجر شود.
- در تمام طول سال، کرم‌های ضد آفتاب بزنید. ضد‌آفتاب‌ها کل تابش فرابنفش مضر را فیلتر نمی‌کنند، به‌ویژه تابشی که می‌تواند به بروز ملانوم منجر شود. اما به هر حال نقش عمده‌ای در برنامه حفاظت از آفتاب بازی می‌کنند. از کرم‌های ضدآفتاب با ظریف حفاظتی (SPF) حداقل ۱۵ استفاده کنید. کرم ضدآفتاب را به‌نرمی روی پوست بمالید و هر دو ساعت یکبار یا بیشتر تکرار کنید؛ مخصوصاً اگر می‌خواهید شنا کنید یا عرق بریزید. «آکادمی درماتولوژی آمریکا» توصیه می‌کند از کرم‌های ضد آفتاب با طیف وسیع، مقاوم در برابر آب و ضریب حفاظتی حداقل ۳۰ استفاده شود.
- لباس‌های محافظ بپوشید. ضد‌آفتاب‌ها به تنهایی حفاظت کاملی در برابر پرتوی فرابنفش فراهم نمی‌کنند. بنابراین پوست دست و پا‌یتان را با لباس تیره، چسبان و بافتنی بپوشانید و همینطور کلاه لبه‌دار پهن که حفاظتی بیشتر از کلاه بیس‌بال فراهم می کند. برخی شرکت‌ها نیز لباس حفاظت در مقابل نور عرضه می‌کنند. متخصص پوست می‌تواند مارک مناسب را پیشنهاد دهد. گذاشتن عینک دودی را فراموش نکنید. به دنبال عینک‌هایی باشید که هر دو نوع تابش فرابنفش یعنی UVA و UVB را فیلتر می‌کنند.
- از تختخواب‌های برنزه کردن پوست پرهیز کنید. تختهای برنزه اشعه فرابنفشی منتشر می کنند که خطر ابتلا به سرطان پوست را افزایش می‌دهد.
- با ظاهر پوست خود آشنا شوید تا متوجه هر گونه تغییری بشوید. به طور منظم پوست خود را به دنبال رشد زائده‌های تازه و یا تغییر در خال، کک و مک، ضربه و ماه‌گرفتگی مادرزادی معاینه کنید. با کمک چند آینه به بررسی صورت، گردن، گوش و پوست سر بپردازید. قفسه‌سینه، تنه، قسمت فوقانی و و زیربغل‌ها و دست‌هایتان را بررسی کنید. هر دو قسمت جلو و عقب ساق‌ها و پاها را بررسی کنید، همینطور کف پاها و فضاهای بین انگشتان. همچنین ناحیه تناسلی و لای باسن را چک کنید.
[۱] Acral lentiginous melanoma
[۲] dysplastic nevus
[۳] Ipilimumab (Yervoy)
