تعریف
لایم شایع‌ترین بیماری منتقله از راه کنه در آمریکای شمالی و اروپا است. بیماری لایم توسط باکتری بورلیا بورگدورفری ایجاد می‌شود. کنه‌های گوزن که از خون حیوانات و انسان تغذیه می‌کنند حامل باکتری هستند و آن را هنگام تغذیه پخش می‌کنند.
اگر در مناطق پوشیده از چمن و به شدت پوشیده از درخت زندگی می‌کنید و یا وقت می‌گذرانید، با احتمال بیشتری به بیماری لایم مبتلا خواهید شد زیرا در آنجا کنه‌هایی رشد می‌کنند که این بیماری را انتقال می‌دهند. بسیار مهم است که اقدامات احتیاطی لازم را در مناطقی که بیماری لایم رایج است صورت دهید.
علایم
اگر در مراحل اولیه بیماری با آنتی‌بیوتیک مناسب درمان شوید، به احتمال زیاد به طور کامل بهبود خواهید یافت. در مراحل بعدی بیماری، پاسخ به درمان ممکن است آهسته‌تر باشد اما اکثریت افراد مبتلا به بیماری لایم به طور کامل با درمان مناسب بهبود پیدا می‌کنند.
علائم و نشانه‌های بیماری لایم متفاوت هستند و معمولا بیش از یک سیستم بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهند. پوست، مفاصل و سیستم عصبی در اغلب موارد تحت تاثیر قرار می‌گیرند.
علائم و نشانه‌های اولیه: این علائم و نشانه ها ممکن است ظرف یک ماه پس از آلودگی رخ دهند.
راش: برآمدگی کوچک و قرمزی که در محل گزش کنه ظاهر می‌شود. این برآمدگی کوچک پس از گزش کنه طبیعی است و بیماری لایم را نشان نمی‌دهد. با این حال، قرمزی ممکن است در طول چند روز بعدی آنقدر گسترش یابد که به شکل مرکز هدف سیبل دربیاید که حلقه بیرونی سرخش پیرامون ناحیه‌ای خالی را فراگرفته است. این نوع بثورات که اریتم میگرانس هم خوانده می‌شوند یکی از نشانه‌های بیماری لایم به شمار می‌رود. این بثورات در بعضی افراد بیشتر از یک محل در بدن بروز می‌کنند.
علائم شبیه آنفولانزا: تب، لرز، خستگی، درد بدن و سردرد ممکن است با بثورات همراه باشند.
علائم و نشانه‌های بعدی. در برخی افراد، شاید بثورات به سایر قسمت‌های بدن پخش شود و چند هفته تا چند ماه بعد از آلودگی با علائم زیر روبرو شوید:
درد مفاصل: ممکن است به حملات شدید درد و تورم مفصل دچار شوید. به ویژه زانو‌ها احتمال دارد تحت تاثیر قرار بگیرند، اما درد می‌تواند از مفصلی به دیگری جابه‌جا شود.
مشکلات عصبی: هفته‌ها، ماه‌ها یا حتی سالها بعد از اینکه آلوده شده‌اید شاید دچار التهاب غشاء اطراف مغز (مننژیت)، فلج موقت یک طرف صورت (فلج بل)، بی‌حسی یا ضعف در دست و پا و اختلال حرکتی عضلانی شوید.
علائم و نشانه‌های نا شایع. چند هفته پس از عفونت، برخی افراد دچار عوارض زیر می‌شوند:
- مشکلات قلبی، مانند ضربان قلب نامنظم. مشکلات قلبی به ندرت بیش از چند روز یا هفته طول می‌کشد.
- التهاب چشم.
- التهاب کبد (هپاتیت).
- خستگی شدید.
کنه و بیماری لایم
چه زمانی باید به دکتر مراجعه کنید
اگر کنه نیش‌تان زده و دچار علائم ناشی از آن شده‌اید. تنها تعداد اندکی از گزش‌های کنه گوزنی منجر به بیماری لایم می‌شوند. هر چقدر کنه طولانی‌تر روی پوست‌تان چسبیده باقی بماند، در معرض خطر بیشتری برای بروز بیماری قرار خواهید گرفت. اگر فکر می‌کنید نیش‌زده شده‌اید و علائم و نشانه‌های بیماری لایم را بروز می‌دهید، به خصوص اگر در منطقه‌ای با شیوع بالای بیماری لایم زندگی می‌کنید، بلافاصله با دکتر تماس بگیرید. درمان بیماری لایم در صورتی مؤثرتر خواهد بود که زودهنگام آغاز شود.
حتی اگر علائم ناپدید می‌شوند به دکتر مراجعه کنید. بسیار مهم است که حتی اگر نشانه‌ها و علائم بیماری برطرف می‌شوند با دکتر مشورت کنید، چون عدم وجود علائم بدین معنی نیست که بیماری از بین رفته است. در صورت عدم درمان، بیماری لایم ظرف چند ماه تا چند سال بعد از عفونت می‌تواند به بخش‌های دیگر بدن گسترش یابد و باعث ایجاد آرتریت و مشکلات سیستم عصبی شود. کنه‌ها همچنین می‌توانند بیماری‌های دیگر مانند بابزیوز و تب کنه کلرادو را منتقل کنند.
در ایالات متحده، بیماری لایم به علت باکتری بورلیا بورگدورفری رخ می‌دهد که در ابتدا از طریق کنه گوزن منتقل می‌شود. این نوع کنه‌ها قهوه‌ای هستند و در دوران جوانی اغلب بزرگتر از سر سوزن نیستند، بنابراین دیدن آنها تقریباً غیرممکن می‌شود.
برای آنکه به بیماری لایم مبتلا شوید، کنه گوزنی آلوده باید نیش‌تان زده باشد. باکتری از طریق نیش وارد پوست می‌شود و در نهایت به درون جریان خون راه پیدا می‌کند. در اغلب موارد، برای انتقال بیماری لایم، یک کنه گوزنی باید ۳۶ تا ۴۸ ساعت روی پوست بچسبد. اگر یک کنه چسبیده دیدید که بادکرده به نظر می‌رسد، آنقدر به اندازه کافی تغذیه کرده که می‌تواند باکتری را انتقال داده باشد. از بین بردن کنه در اسرع وقت شاید از عفونت جلوگیری کند.
محل زندگی و یا جایی که برای گذراندن تعطیلات رفته‌اید بر احتمال ابتلا به بیماری لایم تاثیر می‌گذارد. همین تأثیر در مورد شغل و نوع فعالیت‌های بیرون از خانه صدق می‌کند. شایع‌ترین عوامل خطر بیماری لایم عبارتند از:
ماندن در مناطق پُردرخت و چمنزار: در ایالات متحده، کنه‌های گوزنی در مناطق شمال شرقی و غرب میانه فراوان هستند که بسیار پوشیده از درخت هستند و که در آنجا کنه گوزنی به‌شدت رشد می‌کند. کودکانی که زمان زیادی را در این مناطق خارج از منزل می‌گذرانند بطور خاص در معرض خطر هستند. بزرگسالانی که مشاغلی در فضای باز دارند نیز در معرض خطر قرار دارند. کنه گوزنی در دو مرحله نخست از زندگی از موش و جوندگان دیگر تغذیه می‌کند که منبع اصلی برای باکتری بیماری لایم به شمار می‌روند. کنه گوزنی بالغ بطور عمده از گوزن دم‌سفید تغذیه می‌کند.
بدون پوشش ماندن پوست: کنه‌ها به‌راحتی به گوشت برهنه می‌چسبند. اگر در منطقه‌ای هستید که کنه فراوان است، خود و فرزندان‌تان را با پوشیدن بلوزهای آستین‌بلند و شلوارهای بلند محافظت کنید. به حیوانات خانگی اجازه ندهید در علف‌های هرز بلند و چمنزار پرسه بزنند.
از بین نبردن کنه‌ها بلافاصله و یا به درستی: باکتری‌های حاصل از گزش کنه تنها در صورتی می‌توانند وارد جریان خون شوند که کنه ۳۶ تا ۴۸ ساعت یا بیشتر برروی پوست چسبیده باشد. اگر کنه را ظرف دو روز پاک کنید، خطر ابتلا به بیماری لایم کمتر می‌شود.
در صورت عدم درمان، بیماری لایم می‌تواند باعث عوارض زیر گردد:
- التهاب مزمن مفصل (آرتریت لایم)، به ویژه زانو
- علائم عصبی، مانند فلج صورت و نوروپاتی
- نقص شناختی مانند اختلال حافظه
- بی‌نظمی ریتم قلب
به احتمال زیاد ابتدا به دکتر خانوادگی یا پزشک عمومی مراجعه خواهید کرد. با این حال، ممکن است فوراً به روماتولوژیست متخصص بیماری‌های عفونی یا متخصص دیگر ارجاع داده شوید.
در اینجا برخی اطلاعات مفید ارائه می‌شود تا برای قرار ملاقات با دکتر آماده شوید.
شیوه صحیح جدا کردن کنه از بدن
کارهایی که می‌توانید انجام دهید
نشانه‌های بیماری را یادداشت کنید، از جمله هر گونه مواردی که به نظر می‌رسد به علتِ ملاقات پزشکی مربوط نباشد.
اطلاعات شخصی کلیدی را یادداشت کنید، از جمله استرس عمده یا هر گونه تغییر اخیر در زندگی.
داروهایتان را فهرست کنید، ویتامین‌ها و مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید.
در صورت امکان، بردن یکی از اعضای خانواده یا دوست را به همراه خودتان در نظر بگیرید. گاهی اوقات به خاطر سپردن اطلاعات ارائه شده در ملاقات پزشکی دشوار می‌شود. کسی که همراه‌تان باشد شاید نکته‌ای را به یاد بیاورد که شما متوجه نشده‌اید یا فراموش کرده‌اید.
سوالاتی را یادداشت کنید تا از دکتر بپرسید
فهرست کردن سوالاتی که باید از دکتر بپرسید می‌تواند به بهره‌برداری بهینه از زمان ملاقات پزشکی کمک کند. در مورد بیماری لایم، برخی از سوالات اساسی که باید از دکتر بپرسید عبارتند از:
- چه عواملی به احتمال زیاد باعث بروز علائم یا چنین بیماری در من شده‌اند؟
- به جز محتمل‌ترین علت، چه علل احتمالی دیگری برای علائم یا وضعیت بالینی من وجود دارد؟
- چه آزمون‌هایی نیاز دارم؟
- بهترین اقدام عملی چیست؟
- شیوه‌های درمانی جایگزین برای پیشنهاد اولیه شما چیست؟
- من ناراحتی‌های بالینی دیگری دارم. چگونه می‌توانم بیماری را به بهترین شیوه مدیریت کنم؟
- آیا محدودیت‌هایی وجود دارد که باید رعایت کنم؟
- آیا باید به متخصص مراجعه کنم؟
- آیا هیچ جایگزین عمومی برای داروهای تجویزی وجود دارد؟
- آیا بروشور یا مطالب چاپی دیگری وجود دارد که برای مطالعه با خودم ببرم؟ چه وب‌سایت‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟
برای پرسیدن سوالهای دیگر در مدت ملاقات پزشکی هرگز تعلل نکنید.
چه انتظاراتی باید از پزشک داشته باشید
دکتر به احتمال زیاد تعدادی از سوالات زیر را خواهد پرسید:
- چه زمانی علائم بیماری بروز کرد؟
- آیا کنه نیش‌تان زده است؟
- آیا در نواحی پردرخت بوده‌اید؟
- آیا نشانه‌های بیماری مداوم بوده‌اند یا گاه‌به‌گاه؟
- علائم چقدر شدید هستند؟
- آیا مواردی وجود دارد که به نظر می‌رسد علائم بیماری را بهبود می‌دهند؟ نام ببرید
- آیا مواردی وجود دارد که به نظر می‌رسد علائم بیماری را وخیم‌تر می‌کنند؟ نام ببرید
علائم و نشانه‌های متغیرِ بیماری لایم غیراختصاصی هستند و اغلب در شرایط دیگر نیز دیده شده‌اند، به طوری که تشخیص می‌تواند مشکل باشد. البته کنه‌هایی که بیماری لایم را انتقال می‌دهند در برخی موارد بیماری‌های دیگری نیز بطور هم‌زمان پخش می‌کنند.
اگر بثورات مشخصه‌ی بیماری لایم را نداشته باشید، دکتر ممکن است سوالهای دقیقی در مورد تاریخچه پزشکی بپرسد، از جمله این که آیا در فصل تابستان بیرون از منزل و در جایی بودید که بیماری لایم شایع است. سپس وی معاینه فیزیکی انجام خواهد داد. تست‌های آزمایشگاهی برای شناسایی آنتی‌بادی‌ها برای کمک به تایید تشخیص بیماری انجام می‌شوند. نتیجه این آزمون‌ها زمانی قابل‌اطمینان‌تر می‌شود که چند هفته پس از عفونت انجام شده باشند، زیرا بدن فرصت دارد آنتی‌بادی تولید کند. آزمون‌ها عبارتند از:
آزمون سنجش جاذب ایمنی متصل به آنزیم (ELISA). این آزمون اغلب برای تشخیص بیماری لایم انجام می‌شود و آنتی بادی ها علیه بورلیا بورگدورفری را آشکار می‌کند. اما به دلیل آنکه ممکن است گاهی نتایج مثبت کاذب ارائه دهد، تنها مبنای تشخیص تلقی نمی‌شود. این تست ممکن است در طول مراحل اولیه بیماری لایم مثبت نباشد، اما بثورات به اندازه کافی متمایز باشد که برای افراد ساکن در مناطق آلوده با کنه‌های انتقال‌دهنده لایم تشخیص بیماری بدون آزمایش‌های بیشتر انجام شود.
روش وسترن بلات. اگر تست ELISA مثبت باشد، تست دیگری بنام وسترن بلات انجام می‌شود که معمولا تشخیص بیماری را تایید می‌کند. در این روش دو مرحله‌ای، وسترن بلات آنتی‌بادی‌های پروتئین‌های مختلف بورلیا بورگدورفری را آشکار می‌کند.
واکنش زنجیره‌ای پلیمراز (PCR). این آزمون کمک می‌کند تا DNA باکتریایی در مایع گرفته شده از مفصل آلوده آشکار شود. البته در تشخیص عفونت خون یا ادرار چندان موثر نیست. بیشتر برای کسانی استفاده می‌شود که آرتروز مزمن لایم دارند. همچنین ممکن است برای تشخیص عفونت دائمی در مایع مغزی نخاعی افرادی استفاده شود که علائم سیستم عصبی دارند.
شیوه تشخیص محل گزیدگی کنه
درمان
آنتی‌بیوتیک‌ها:
آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی: درمان استاندارد در مراحل اولیه بیماری لایم به شمار می‌روند. معمولا شامل داکسی‌سایکلین برای بزرگسالان و کودکان بزرگتر از ۸ سال و یا آموکسی‌سیلین یا سفوروکسیم برای بزرگسالان، خردسالان و زنان باردار یا شیرده می‌شود. معمولا دوره ۱۴ تا ۲۱ روزه آنتی‌بیوتیک توصیه می‌شود اما برخی مطالعات نشان می‌دهد که دوره‌های ۱۰ تا ۱۴ روزه نیز به همان اندازه موثر هستند.
آنتی‌بیوتیک وریدی: اگر این بیماری به دستگاه عصبی مرکزی رسیده باشد، دکتر ممکن است درمان با آنتی‌بیوتیک وریدی را برای ۱۴ تا ۲۸ روز توصیه کند. این کار برای از بین بردن عفونت موثر است، اگر چه ممکن است بهبودی از علائم مدتی طول بکشد. آنتی‌بیوتیک وریدی می‌تواند موجب عوارض جانبی مختلف از جمله کاهش تعداد سلول‌های سفید خون، اسهال خفیف تا شدید و یا کلونیزاسیون یا عفونت ناشی از دیگر ارگانیسم‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک نامربوط به لایم شود.
پس از درمان، تعداد کمی از افراد باز هم با برخی علائم مانند درد عضلانی و خستگی روبرو می‌شوند. علت این علائم ادامه‌دار ناشناخته است و درمان با آنتی‌بیوتیک بیشتر هیچ کمکی نمی‌کند. برخی از کارشناسان معتقدند که در بعضی افراد مبتلا به بیماری لایم مستعد نوعی واکنش خودایمنی هستند که به نشانه‌های بیماری منجر می‌شود. در این زمینه به تحقیقات بیشتری نیاز است.
بیسماسین (Bismacine):
اداره غذا و دارو درباره کاربرد بیسماسین، نوعی ترکیب تزریقی که برخی پزشکان طب جایگزین برای درمان بیماری لایم تجویز می‌کنند، هشدار می‌دهد. بیسماسین همچنین معروف بنام کروماسین حاوی میزان بالایی از بیسموت فلزی است. اگرچه بیسموت بدون هیچ خطری در برخی از داروهای خوراکی برای زخم معده مصرف می‌شود، اما برای استفاده به شکل تزریقی و یا در قالب درمان بیماری لایم تایید نشده است. بیسماسین می‌تواند باعث مسمومیت ناشی از بیسموت شود که شاید در نهایت به نارسایی قلبی و کلیوی منجر شود.
بهترین راه برای جلوگیری از بیماری لایم پرهیز از حضور در مناطقی است که در آن کنه‌های گوزنی زندگی می‌کنند، به ویژه زمین‌های پوشیده از درخت با چمنزار طولانی. می‌توانید خطر ابتلا به بیماری لایم را با برخی از اقدامات احتیاطی ساده کاهش دهید:
شلوارهای بلند و آستین‌بلند بپوشید. هنگام پیاده‌روی در مناطق پردرخت و یا پوشیده از چمن حتماً کفش به پا داشته باشید و پاچه شلوار بلند را زیر جوراب بگذارید، همینطور پیراهن آستین‌بلند، کلاه و دستکش بپوشید. سعی کنید کنار نرده‌های حاشیه حرکت کنید و از پیاده‌روی در میان بوته‌های کم‌ارتفاع و چمنزار طولانی پرهیز کنید. سگ‌تان را با تسمه قلاده در نزدیکی نگه دارید.
از مواد دافع حشرات استفاده کنید. افشانه دافع حشرات با غلظت DEET 20 درصد یا بالاتر به پوست بزنید. والدین باید طوری به فرزندان افشانه بزنند که روی دست‌ها، چشم‌ها و دهان‌شان نپاشد. به خاطر داشته باشید که مواد دافع شیمیایی می‌توانند سمّی باشند، بنابراین دستورالعمل‌ها را به‌دقت دنبال کنید. محصولات حاوی پرمترین را به لباس‌ها بزنید و یا لباس‌هایی بخرید که از قبل ضدعفونی شده باشند.
برای ضدکنه کردن حیاط منزل هر کاری لازم است انجام دهید. شاخ و برگ‌هایی که محل زندگی کنه‌ها هستند پاک کنید. در مناطق آفتابی، دسته‌های هیزم نگه دارید.
خودتان، فرزندان و حیوانات خانگی را برای وجود کنه وارسی کنید. به‌خصوص هنگام ماندن در مناطق پر درخت و چمنزار مراقب باشید. کنه گوزنی اغلب بزرگتر از سر سوزن نیست، بنابراین متوجه حضورشان نمی‌شوید مگر اینکه با دقت جستجو کنید. بهتر است به محض اینکه به داخل خانه رسیدید دوش بگیرید. کنه‌ها اغلب تا چند ساعت بر روی پوست باقی می‌مانند و بعد به پوست می‌چسبند. دوش گرفتن و کشیدن لیف روی پوست ممکن است برای پاک کردن هر گونه کنه که هنوز نچسبیده کافی باشد.
هرگز تصور نکنید که ایمنی پیدا کرده‌اید. حتی اگر قبلاً بیماری لایم داشته باشید، باز هم ممکن است مبتلا شوید.
کنه‌ها را در اسرع وقت با موچین بردارید. کنه را به‌آرامی از نزدیک سر و یا دهانش بگیرید. کنه را فشار ندهید و یا له نکنید بلکه بادقت و ملایمت بیرون بکشید. وقتی کل کنه را برداشتید، دور بریزید و روی ناحیه نیش کمی ضدعفونی‌کننده بزنید.
