تعریف
یبوست در کودکان مشکلی شایع است. یبوست در کودکان اغلب با ویژگی میزان دفع یا اجابت مزاج کم یا مدفوع خشک و سفت مشخص می‌شود.
عوامل مختلفی ممکن است به یبوست در کودکان منجر شود. علل شایع عبارتند از آموزش زودهنگام رفتن به توالت و یا تغییر در رژیم غذایی. خوشبختانه، در بسیاری از موارد یبوست در کودکان موقتی است.
تشویق کودکان به ایجاد تغییرات ساده در رژیم غذایی مانند خوردن میوه‌ها و سبزیجات غنی از الیاف و نوشیدن مایعات بیشتر برای کاهش یبوست بسیار سودمند خواهد بود. اگر دکتر فرزندتان موافقت کند، یبوست در کودکان گاهی با ملین‌ها درمان می‌شود.
یبوست در کودکان
علایم
علایم و نشانه‌های احتمالی یبوست در کودکان عبارتند از:
- کمتر از سه بار اجابت مزاج در هفته
- اجابت مزاج سفت و خشک که به‌سختی دفع می‌شود
- درد در هنگام اجابت مزاج
- درد شکم
- تهوع
- آثار مدفوع آبکی یا رسی رنگ در لباس زیر کودک که نشانگر برگشت مدفوع به راست‌روده است.
- خون برروی سطح مدفوع سفت
اگر فرزندتان نگران باشد که اجابت مزاج اذیتش می‌کند، توالت نخواهد رفت. ممکن است متوجه شوید که فرزندتان پاهایش را روی هم می‌اندازد، باسنش را فشار می‌دهد، بدنش را می‌چرخاند و همزمان شکلک‌های دردناک درمی‌آورد.
چه زمانی باید به دکتر مراجعه کنید
یبوست در کودکان معمولاً جدی نیست. با این حال، یبوست مزمن شاید به عوارض منجر شود و یا هشداردهنده نوعی بیماری زمینه‌ای باشد. فرزندتان را در صورتی به دکتر ببرید که یبوست بیش از دو هفته طول می‌کشد و با عوارض زیر همراه است:
- تب
- استفراغ
- خون در مدفوع
- تورم شکم
- کاهش وزن
- پارگی‌های دردناک در پوست اطراف مقعد (شقاق مقعد)
- برآمدگی روده به بیرون از مقعد (پرولاپس رکتوم)
یبوست بطور شایع زمانی رخ می‌دهد که مدفوع خیلی آهسته در دستگاه گوارش حرکت می‌کند و مدفوع به همین خاطر سفت و خشک می‌شود.
عوامل بسیاری می‌تواند به یبوست در کودکان منجر شود، از جمله:
توالت نرفتن: کودک ممکن نیاز به اجابت مزاج را نادیده بگیرد، چون از توالت می‌ترسد و یا نمی‌خواهد بازی‌اش را نصفه رها کند. برخی از کودکان زمانی از توالت خودداری می‌کنند که دور از خانه هستند و در دستشویی عمومی راحت نیستند. دفع دردناک ناشی از مدفوع سفت و بزرگ نیز ممکن است به خودداری از توالت منجر شود. اگر توالت رفتن برای کودک آزارنده شود، شاید از دفعات بعد سعی کند تجربه تلخ دوباره تکرار نشود.
آموزش زودهنگام توالت رفتن: اگر آموزش توالت رفتن را خیلی زود شروع کنید، کودک شاید لجبازی کند و مدفوعش را نگه دارد. اگر تمرین توالت رفتن به مقاومت کشیده شود، تصمیم‌گیری داوطلبانه برای نادیده گرفتن نیاز به توالت رفتن کم‌کم به عادت غیرارادی تبدیل می‌شود که تغییر دادنش دشوار خواهد بود.
تغییر در رژیم غذایی: کمبود میوه‌های غنی از فیبر و سبزیجات و یا مایعات در رژیم غذایی کودک شاید به یبوست منجر شود. یکی از زمان‌هایی که کودکان بیشتر دچار یبوست می‌شوند، هنگام تغییر از رژیم غذایی کاملاً مایع به رژیمی است که غذاهای جامد دارد.
تغییرات در روال روزمره: هر گونه تغییر در روال روزمره کودک مانند مسافرت، آب و هوای گرم و یا استرس می‌تواند عملکرد روده را تحت تاثیر قرار دهد. کودکان همچنین به احتمال زیاد زمانی دچار یبوست می‌شوند که برای اولین بار از بیرون از خانه و به مدرسه می‌روند.
داروها: ضدافسردگی‌ها و داروهای مختلف دیگر می‌توانند به یبوست منجر شوند.
آلرژی به شیر گاو: آلرژی به شیر گاو و یا مصرف بیش از حد بسیاری محصولات لبنی (پنیر و شیر گاو) گاهی به یبوست منجر می‌شود.
سابقه خانوادگی: کودکانی که اعضای خانواده‌شان دچار یبوست شده‌اند، به احتمال بیشتری با یبوست روبرو خواهند شد. این حالت ممکن است به دلیل عوامل ژنتیکی یا محیطی مشترک در خانواده باشد.
ناراحتی‌های بالینی: یبوست در کودکان به ندرت نشان‌دهنده ناهنجاری آناتومیک، مشکل سوخت و ساز بدن و یا دستگاه گوارش و یا بیماری زمینه‌ای دیگری است.
یبوست به احتمال زیاد در کودکانی رخ می‌دهد که:
- کم‌تحرک هستند
- به اندازه کافی فیبر نمی‌خورند
- به اندازه کافی مایعات نمی‌نوشند
- برخی داروها از جمله داروهای ضدافسردگی مصرف می‌کنند
- ناراحتی بالینی خاصی دارند که بر مقعد یا راست روده تأثیر می‌گذارد
- سابقه خانوادگی برای یبوست دارند
اگر چه یبوست در کودکان می‌تواند ناراحت‌کننده شود، ولی معمولاً آنقدر جدی نیست. با این حال، اگر یبوست مزمن شود، عوارض احتمالی عبارتند از:
- ترک‌های دردناک در پوست اطراف مقعد (شقاق مقعد)
- خودداری از مدفوع
- اجتناب از رفتن به توالت به علت درد باعث فشردگی مدفوع در مجاری کولون و رکتوم می‌شود و در نهایت به بیرون نشت می‌کند (انکوپرزیس)
اگر یبوست فرزندتان بیش از دو هفته طول می‌کشد، به احتمال زیاد ابتدا از دکتر فرزندتان درخواست مراقبتهای پزشکی خواهید کرد. اگر لازم باشد، کودک‌تان به متخصصِ اختلالات گوارشی معرفی می‌شود.
از آنجا که جلسه ملاقات بسیار کوتاه است و اغلب زمینه‌های زیادی برای مشاوره پزشکی وجود دارد، پس بهتر است از قبل آمادگی کسب کرده باشید. در اینجا برخی اطلاعات مفید ارائه می‌شود تا برای قرار ملاقات با دکتر آماده شوید و بدانید چه انتظاراتی باید از دکتر داشته باشید.
تورم شکم و یبوست در کودکان
کارهایی که می‌توانید انجام دهید
از هر گونه محدودیت پیش از ملاقات با دکتر آگاهی داشته باشید. هنگامی که با دکتر قرار ملاقات می‌گذارید، حتماً پرس‌و‌جو کنید که چه کارهایی را باید از قبل انجام دهید، مانند محدود کردن رژیم غذایی فرزندتان.
نشانه‌های بیماری فرزندتان را یادداشت کنید، از جمله هر گونه مواردی که به نظر می‌رسد به علتِ ملاقات پزشکی مربوط نباشد. بهتر است علائم و نشانه‌های بیماری فرزندتان را نیز یادداشت کنید. تاریخ شروع یبوست فرزندتان را همراه با هر گونه حوادث همزمان دیگر ثبت کنید. همینطور نکاتی در مورد مدفوع و ظاهر آن، هر گونه تغییر در الگوهای مدفوع (تعداد، حجم و محتوا) و نوع و مقدار غذاهایی که کودک‌تان می‌خورد را به یادداشت‌ها اضافه کنید.
اطلاعات شخصی کلیدی را یادداشت کنید، از جمله استرس عمده یا هر گونه تغییر اخیر در زندگی.
داروهایتان را فهرست کنید، ویتامین‌ها و مکمل‌هایی که فرزندتان مصرف می‌کند. به دکتر بگویید که تاکنون چه اقدام‌هایی برای درمان یبوست فرزندتان انجام داده‌اید.
سوالاتی را یادداشت کنید تا از دکتر فرزندتان بپرسید.
زمان ملاقات با دکتر فرزندتان شاید محدود باشد، بنابراین یک فهرست از سوالات مفید برای بهره‌برداری بهینه از وقت تهیه کنید. برای یبوست، برخی از سوالات اساسی که باید از دکتر بپرسید عبارتند از:
- محتمل‌ترین علت علائمی که فرزندم دارد چیست؟
- آیا علل احتمالی دیگری هم وجود دارد؟
- چه نوع آزمون‌هایی نیاز دارد؟
- این بیماری چه مدتی طول خواهد کشید؟
- چه شیوه‌های درمانی را توصیه می‌کنید؟
- آیا باید تغییراتی در رژیم غذایی فرزندم ایجاد کنم؟
- آیا باید به متخصص مراجعه کنم؟
- آیا هیچ جایگزین عمومی برای داروهای تجویزی وجود دارد؟
- آیا این مشکل را می‌توان بدون دارو درمان کرد؟
- آیا بروشور یا مطالب چاپی دیگری وجود دارد که برای مطالعه با خودم ببرم؟ چه وب‌سایت‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟
چه انتظاراتی باید از پزشک داشته باشید
دکتر به احتمال زیاد تعدادی از سوالات زیر را خواهد پرسید: برای پاسخگویی به سوال‌ها آماده باشید تا زمان بیشتری برای پرداختن به نکاتی که در نظر دارید باقی بماند. دکتر شاید بپرسد:
- کودک‌تان اولین بار چه زمانی با علائم یبوست روبرو شد؟
- آیا نشانه‌های بیماری فرزندتان مداوم بوده‌اند یا گاه‌به‌گاه؟
- علائم فرزندتان چقدر شدید هستند؟
- آیا مواردی وجود دارد که به نظر می‌رسد علائم بیماری فرزندتان را بهبود می‌دهند؟ نام ببرید
- آیا مواردی وجود دارد که به نظر می‌رسد علائم بیماری فرزندتان را وخیم‌تر می‌کنند؟ نام ببرید
- آیا در محتویات روده فرزندتان، در آب توالت و یا بر روی کاغذ توالت، آثاری از خون مخلوط با مدفوع می‌بینید؟
- آیا کودک‌تان لباس زیرش را کثیف می‌کند؟
- آیا کودک‌تان هنگام بیرون آمدن مدفوع زور می‌زند؟
- آیا کودک‌تان سابقه خانوادگی از مشکلات گوارشی دارد؟
- آیا فرزندتان مصرف هر گونه داروهای جدیدی را شروع کرده و یا دوز داروهای فعلی را تغییر داده است؟
- لطفاً تجربه فرزندتان را برای یادگیری توالت رفتن توصیف کنید؟
همزمان چه کارهایی می‌توانید انجام دهید
کارهای مختلفی وجود دارد که می‌توانید انجام دهید تا یبوست فرزندتان قبل از ملاقات دکتر بهبود یابد، برای مثال:
آب آلو بخارا به فرزندتان بدهید. چنانچه فرزندتان طعم و مزه آب آلو را دوست ندارد، آن را می‌توان با آب‌میوه‌های دیگر (مانند آب‌سیب) مخلوط کرد. همچنین بسیار مهم است تا مطمئن شوید کودکان نوپا و کودکان بزرگتر به اندازه کافی آب می‌نوشند.
مصرف مواد غذایی که منجر به یبوست می‌شوند پرهیز کنید. به کودکان نوپا و بزرگ کمتر از غذاهایی مانند شیر و پنیر بدهید که به یبوست منجر می‌شوند.
در صورت امکان، فرزندتان را برای پیاده‌روی یا دویدن بیرون ببرید. فعالیت بدنی منظم می‌تواند حرکات روده را افزایش دهد.
برای آموزش توالت رفتن این قدر سخت نگیرید. اگر گمان می‌برید که آموزش توالت ممکن است نقشی در یبوست فرزندتان بازی کند، آموزش توالت را مدتی تعطیل کنید تا ببینید آیا یبوست بهبود می‌یابد یا نه.
دکتر فرزندتان اقدام‌های زیر را انجام خواهد داد:
جمع‌آوری سابقه پزشکی کامل: دکتر فرزندتان در مورد بیماریهای گذشته وی سوالهایی خواهد پرسید. دکتر همچنین به احتمال زیاد در مورد رژیم غذایی کودک و الگوهای فعالیت بدنی‌اش می‌پرسد.
معاینه فیزیکی: در معاینه فیزیکی فرزندتان، دکتر به احتمال زیاد انگشتش را که دستکش دارد داخل مقعد فرزندتان فرو می‌کند تا اختلالات یا وجود مدفوع متراکم را بررسی کند. مدفوع موجود در رکتوم ممکن است از لحاظ حضور خون آزمایش شود.
آزمایشهای گسترده‌تر معمولا تنها برای موارد بسیار شدید یبوست توصیه می‌شوند. اگر لازم باشد، این آزمایشات احتمالی عبارتند از:
اشعه ایکس از شکم: این آزمون استاندارد اشعه ایکس فرصتی برای دکتر فراهم می‌آورد تا هر گونه انسداد در شکم کودک‌تان را ببیند.
مانومتری آنورکتال یا آزمون تحرک: در این آزمایش، یک لوله باریک به نام کاتتر در رکتوم قرار داده می‌شود تا میزان هماهنگی عضلات دستگاه گوارشی کودک‌تان برای دفع را اندازه‌گیری کند.
اشعه ایکس باریم انما: در این آزمایش، سطح روده با ماده حاجب (باریوم) طوری پوشانده می‌شود که راست‌روده، روده بزرگ و گاهی بخشی از روده کوچک را می‌توان به وضوح برروی تصویر اشعه ایکس مشاهده کرد.
بیوپسی رکتوم: در این آزمایش، نمونه کوچک بافتی از مخاط رکتوم گرفته می‌شود تا طبیعی بودن سلولهای عصبی مشخص شود.
بررسی عبور مواد و یا نشانگر: در این آزمایش، فرزندتان یک کپسول حاوی نشانه‌هایی را قورت می‌دهد که برروی تصویر پرتو ایکس در طی چند روز گرفته شده‌اند. دکتر فرزندتان به تحلیل مسیر حرکت نشانگرها در مجاری دستگاه گوارش خواهد پرداخت.
آزمایشهای خون: گاهی آزمایش خون هم انجام می‌شود، مانند پانل تیروئید.
درمان
بسته به شرایط، دکتر فرزندتان ممکن است توصیه موارد زیر را توصیه کند:
مکمل‌های فیبر غیرتجویزی و یا نرم‌کننده‌های مدفوع: اگر فرزندتان مقدار زیادی فیبر در رژیم غذایی دریافت نمی‌کند، افزودن مکمل‌های غیرتجویزی فیبر مانند متاموسیل یا سیتروسل شاید مفید باشد. با این حال، کودک‌تان می‌بایست روزانه حداقل ۱ لیتر آب بنوشد تا این محصولات به خوبی عمل کنند. موضوع را با دکتر فرزندتان پیگیری کنید تا دوز مناسب برای سن و وزن کودک پیدا شود.
شیاف گلیسیرین برای نرم کردن مدفوع کودکانی که نمی‌توانند قرص قورت دهند استفاده می‌شود. در مورد شیوه درستِ مصرف این محصولات با دکتر فرزندتان صحبت کنید.
ملین یا انما (تنقیه): اگر تجمع مدفوع موجب انسداد شده باشد، دکتر فرزندتان شاید ملین یا انما برای کمک به رفع انسداد پیشنهاد دهد. مثالها عبارتند از پلی اتیلن گلیکول (گلیکولاکس، میرالاکس، غیره) و روغنهای معدنی.
هرگز بدون اجازه دکتر و بدون دستورالعمل دوز مناسب، به کودک‌تان ملین یا انما ندهید.
تنقیه بیمارستانی: گاهی کودک دچار یبوست بسیار شدیدی می‌شوند که شاید لازم باشد برای زمان کوتاهی بستری شود تا تنقیه قوی‌تری برای تخلیه روده داده شود. یه این کار اصطلاحاً مدفوع‌برداری می‌گویند.
در اغلب موارد، تغییرات ساده در رژیم غذایی و روال روزمره به تسکین یبوست در کودکان کمک می‌کند:
رژیم غذایی با فیبر بالا: رژیم غذایی غنی از فیبر می‌تواند به بدن فرزندتان کمک کند تا مدفوع نرم و حجیم بسازد. میزان توصیه‌شده برای مصرف فیبر در رژیم غذایی ۱۴ گرم به ازای هر ۱۰۰۰ کالری در رژیم غذایی کودک است. برای خردسالان، این مقدار حدود ۲۰ گرم فیبر در رژیم غذایی روزانه است. برای دختران نوجوان و زنان جوان، ۲۹ گرم در روز، و برای پسران نوجوان و مردان جوان، ۳۸ گرم در روز می‌شود.
غذاهای با فیبر بالا، مانند لوبیا، غلات کامل، میوه‌ها و سبزیجات به کودک‌تان بدهید. اما به آرامی شروع کنید، یعنی فقط چند گرم فیبر در روز در طول چند هفته اضافه کنید تا میزان گاز و نفخ ناشی از مصرف غذاهای با فیبر بالا کاهش یابد.
مایعات کافی. آب و مایعات دیگر به نرمی مدفوع فرزندتان کمک خواهند کرد. با این حال، مواظب باشید شیر بیش از حد به فرزندتان ندهید. در برخی کودکان، شیر مازاد به یبوست منجر می‌شود.
وقت کافی برای اجابت مزاج: فرزندتان را تشویق کنید ۳۰ دقیقه بعد از هر وعده غذایی، باحوصله به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه در توالت بنشیند. روال روزمره را مرتب دنبال کنید، حتی در آخر هفته و تعطیلات.
حمایتگر باشید. به تلاشهای فرزندتان پاداش دهید، نه به نتایج. به ازای تلاش برای رفتن منظم به توالت، به کودکان پاداش کوچکی دهید. پاداشهای احتمالی شامل برچسب‌های صدآفرین و یا کتاب خاص و یا بازی می‌شود که فقط پس از (یا احتمالا در مدت) زمان توالت داده خواهد شد. هرگز کودکی که لباس زیرش را خراب کرده تنبیه نکنید.
مصرف مایعات برای درمان یبوست
علاوه بر تغییر در رژیم غذایی و روال روزمره، روشهای جایگزین مختلفی ممکن است به از بین بردن یبوست در کودکان کمک کند:
راهبردهای تمدد اعصاب: نفسهای آهسته و عمیق شاید به کودکان کمک کند ماهیچه‌های کف لگن را شل کنند و بر اضطراب مربوط به توالت رفتن غلبه کنند.
تصویرسازی ذهنی: فکر کردن درباره مکان مورد علاقه و یا تصور حرکت آسان غذا در روده می‌تواند اضطراب ناشی از توالت رفتن را کاهش دهد.
ماساژ: ماساژِ آرام روی شکم کودک‌تان شاید ماهیچه‌های پشتیبان مثانه و روده را شل کند و فعالیت روده را تسهیل کند.
طب سوزنی: این طب سنتی چینی شامل قرار دادن و دستکاری سوزن‌هایی می‌شود که در نقاط مختلف بدن فرو رفته‌اند. این شیوه درمان در صورتی مفید خواهد بود که کودک دچار درد شکم ناشی از یبوست شده باشد.
برای کمک به پیشگیری از یبوست در کودکان:
غذاهای با فیبر بالا به کودک دهید. در رژیم غذایی فرزندتان، غذاهای با فیبر بالا مانند میوه‌ها، سبزیجات، حبوبات و غلات سبوس‌دار و نان بگنجانید. اگر فرزندتان به رژیم غذایی با فیبر بالا عادت ندارد، با اضافه کردن تنها چند گرم فیبر در روز شروع کنید تا از گاز و نفخ معده جلوگیری شود.
کودک را به نوشیدن مقدار زیادی مایعات تشویق کنید. آب اغلب بهترین نوشیدنی است.
فعالیت‌های جسمانی را ترویج دهید. فعالیت بدنی منظم به تحریک عملکرد طبیعی مزاج کمک می‌کند.
برنامه توالت تنظیم کنید. برای کودک‌تان اوقات خاصی بعد از هر وعده غذایی تعیین کنید تا به طور منظم توالت برود. اگر لازم باشد، تولات پایه‌کوتاه برای کودک‌تان تهیه کنید تا راحت بنشیند و تکیه‌گاه کافی برای تخلیه روده داشته باشد.
به فرزندتان یادآوری کنید که در برابر نیاز به دستشویی مقاومت نکند. برخی از کودکان آنقدر سرگرم فعالیتی خاص می‌شوند که دلپیچه و نیاز به دفع را نادیده می‌گیرند. به تعویق انداختن چنین نیازی می‌تواند به مشکلات درازمدت منجر شود.
داروها را مرور کنید. اگر فرزندتان دارویی مصرف می‌کند که باعث یبوست می‌شود، از دکتر در مورد گزینه‌های دیگر بپرسید.
