تعریف
سرطان خون یا لوسمی نوعی سرطان مربوط به بافت‌های تشکیل‌دهنده خون بدن از جمله مغز استخوان و سیستم لنفاوی است.
انواع مختلفی از سرطان خون وجود دارد. برخی از انواع سرطان خون در کودکان شایع‌تر است. دیگر اشکال سرطان خون بیشتر در بزرگسالان رخ می‌دهد.
سرطان خون معمولا مربوط به سلولهای سفید خون می‌شود. سلولهای سفید خون در برابر عفونت مبارزه می‌کنند و به طور معمول به شیوه‌ای منظم و طبق نیازهای بدن رشد می‌کنند و تقسیم می‌شوند. اما مغز استخوان در افراد مبتلا به سرطان خون، سلولهای غیرطبیعی سفید خون تولید می‌کند که به درستی عمل نمی‌کنند.
علایم
درمان سرطان خون می‌تواند بسته به نوع سرطان خون و عوامل دیگر بسیار پیچیده باشد. اما استراتژی‌ها و منابعی وجود دارند که به درمان موفقیت‌آمیز کمک می‌کنند.
علایم سرطان خون بسته به نوع سرطان خون متفاوت هستند. علائم و نشانه‌های شایع سرطان خون عبارتند از:
- تب یا لرز
- خستگی مداوم، ضعف
- عفونت‌های مکرر و شدید
- از دست دادن وزن بدون برنامه
- تورم غدد لنفاوی، کبد یا طحال
- خونریزی و یا کبودی آسان
- خون‌دماغ مکرر
- لکه‌های کوچک قرمز روی پوست (پتشی)
- تعریق بیش از حد، به خصوص در شب
- درد یا حساسیت استخوان
چه زمانی باید به دکتر مراجعه کنید
چنانچه علائم و نشانه‌های دائمی بیماری را دارید، با دکتر وقت ملاقات بگذارید.
علائم سرطان خون اغلب مبهم هستند و ویژگی خاصی ندارند. ممکن است نشانه‌های اولیه سرطان خون را به این دلیل متوجه نشوید که به علائم آنفولانزا و دیگر بیماری‌های شایع شباهت دارند.
سرطان خون به ندرت ممکن است در طول آزمایش خون برای برخی از ناراحتی‌های بالینی آشکار شود.
دانشمندان هنوز علت دقیق سرطان خون را درک نکرده‌اند. به نظر می‌رسد به خاطر ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی ایجاد می‌شود.
سرطان خون چگونه شکل می‌گیرد:
به طور کلی، تصور می‌شود سرطان خون زمانی رخ می‌دهد که مولکول DNA در برخی سلولهای خون که راهنمای عملکرد داخلی سلول را صادر می‌کند، دچار جهش می‌شود. ممکن است تغییرات دیگری در سلول‌هایی بوجود بیاید که هنوز به طور کامل درک نشده‌اند و شاید نقشی در بروز سرطان خون بازی می‌کنند.
اختلالات خاصی باعث می‌شود سلول با سرعت بیشتری رشد کند و تقسیم شود و در حالی به حیات ادامه دهد که سلولهای طبیعی می‌میرند. با گذشت زمان، جمعیت این سلولهای غیرطبیعی از سلولهای سالم خون در مغز استخوان بیشتر می‌شود و همین منجر به کمتر شدن تعداد سلولهای سالم سفید خون، سلولهای قرمز خون و پلاکت می‌شود و علائم و نشانه‌های سرطان خون را بوجود می‌آورد.
سیگار کشیدن و سرطان خون
چگونگی طبقه‌بندی سرطان خون
پزشکان سرطان خون را بر اساس سرعت پیشرفت آن و نوع سلولهای درگیر طبقه‌بندی می‌کنند.
نخستین نوع طبقه‌بندی برمبنای سرعت پیشرفت سرطان خون است:
سرطان خون حاد: در سرطان خون حاد، سلولهای خونی غیرطبیعی ظاهری نابالغ (ترکیده) دارند. این سلولها نمی‌توانند عملکرد طبیعی داشته باشند و به سرعت تکثیر می‌شوند به طوری که بیماری به سرعت بدتر می‌شود. سرطان خون حاد نیازمند درمان تهاجمی به‌موقع است.
سرطان خون مزمن: انواع مختلفی از سرطان خون مزمن وجود دارد. برخی از آنها بیش از اندازه سلول تولید می‌کنند و برخی باعث می‌شوند سلولهای بسیار کمی تولید شود. در سرطان خون مزمن، سلولهای خونی بالغ‌تری درگیر هستند. این سلولهای خونی آهسته‌تر تکثیر می‌شوند یا تجمع پیدا می‌کنند. همچنین می‌توانند برای دوره خاصی از زمان بطور عادی عمل کنند. برخی از انواع سرطان خون مزمن در ابتدا هیچ علائم اولیه‌ای بروز نمی‌دهند و می‌توانند تا سالها پنهان بمانند و یا تشخیص داده نشوند.
دومین طبقه‌بندی بر اساس نوع سلول سفید خونی که آسیب می‌بیند صورت می‌گیرد:
سرطان خون لنفوسیتی: این نوع سرطان خون بر سلولهای لنفوئید (لنفوسیتها) تأثیر می‌گذارد که به صورت لنفاوی و یا بافت لنفاوی تشکیل می‌شوند. بافت لنفاوی سیستم ایمنی بدن را می‌سازد.
سرطان خون میلوئیدی: این نوع سرطان خون بر سلولهای میلوئیدی تاثیر می‌گذارد. سلولهای میلوئیدی موجب افزایش سلولهای قرمز خون، سلولهای سفید خون و سلولهای پلاکت‌ساز می‌شوند.
انواع سرطان خون
انواع اصلی سرطان خون عبارتند از:
سرطان خون لنفوسیتی حاد (ALL): این رایج‌ترین نوع سرطان خون در خردسالان به شمار می‌رود. سرطان خون لنفوسیتی حاد در بزرگسالان نیز رخ می‌دهد.
سرطان خون میلوئیدی حاد (AML): این یکی از انواع رایج سرطان خون است و در کودکان و بزرگسالان رخ می‌دهد. در واقع رایج‌ترین نوع سرطان خون حاد در بزرگسالان به شمار می‌رود.
سرطان خون لنفوسیتی مزمن (CLL): این شایع‌ترین سرطان خون مزمن در بزرگسالان است و فرد ممکن است سالها به‌خوبی زندگی کند بدون آنکه به درمان نیازی داشته باشد.
سرطان خون میلوئیدی مزمن (CML): این نوع سرطان خون عمدتا بزرگسالان را مبتلا می‌کند. فرد مبتلا به CML ممکن است ماه‌ها یا سالها قبل از ورود به مرحله ای که در آن سلولهای سرطان خون با سرعت بیشتری رشد می‌کنند، تقریباً هیچ کدام از نشانه‌ها را نشان ندهد.
انواع دیگر: سایر انواع نادر سرطان خون عبارتند از سرطان خون سلول مودار، سندرم میلودیسپلاستیک و اختلالات میلوپرولیفراتیو.
عواملی که ممکن است خطر ابتلا به برخی از انواع سرطان خون را افزایش دهند عبارتند از:
درمان سرطان‌های قبلی: افرادی که انواع خاصی از شیمی‌درمانی و اشعه‌درمانی را برای سرطان‌های دیگر انجام داده‌اند شاید در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به انواع خاصی از سرطان خون قرار داشته باشند.
اختلالات ژنتیکی: اختلالات ژنتیکی به نظر می‌رسد نقش مهمی در توسعه سرطان خون بازی می‌کند. اختلالات خاص ژنتیکی مانند سندرم داون با افزایش خطر ابتلا به سرطان خون در ارتباط هستند.
قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص: قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص مانند بنزن که در بنزین وجود دارد و در صنایع شیمیایی کاربرد دارد نیز با افزایش خطر ابتلا به برخی از انواع سرطان خون مرتبط است.
سیگار کشیدن: سیگار خطر ابتلا به سرطان خون میلوئیدی حاد را افزایش می‌دهد.
سابقه خانوادگی سرطان خون: اگر تاکنون اعضای خانواده‌تان مبتلا به سرطان خون تشخیص داده شده باشند، خطر ابتلای شما به این بیماری شاید افزایش یافته باشد.
آزمایش خون و تشخیص سرطان
با این حال، بسیاری از افراد با عوامل خطر شناخته‌شده دچار سرطان خون نمی‌شوند. همینطور بسیاری از افراد مبتلا به سرطان خون هیچ کدام از این عوامل خطر را ندارند.
چنانچه هر گونه علائم یا نشانه‌ی نگران‌کننده‌ای دارید با مراجعه به دکتر خانوادگی شروع کنید. اگر دکتر مشکوک شود که شما سرطان خون دارید، ممکن است به دکتر متخصص در بیماری‌های خون و استخوان مغز استخوان (هماتولوژیست) ارجاع داده شوید.
از آنجا که جلسه ملاقات بسیار کوتاه است و اغلب زمینه‌های زیادی برای مشاوره پزشکی وجود دارد، پس بهتر است از قبل آمادگی کسب کرده باشید. در اینجا برخی اطلاعات مفید ارائه می‌شود تا برای قرار ملاقات با دکتر آماده شوید و بدانید چه انتظاراتی باید از دکتر داشته باشید.
کارهایی که می‌توانید انجام دهید
از هر گونه محدودیت پیش از ملاقات با دکتر آگاهی داشته باشید. هنگامی که با دکتر قرار ملاقات می‌گذارید، حتماً پرس‌و‌جو کنید که چه کارهایی را باید از قبل انجام دهید، مانند محدود کردن رژیم غذایی.
نشانه‌های بیماری را یادداشت کنید، از جمله هر گونه مواردی که به نظر می‌رسد به علتِ ملاقات پزشکی مربوط نباشد.
اطلاعات شخصی کلیدی را یادداشت کنید، از جمله استرس عمده یا هر گونه تغییر اخیر در زندگی.
داروهایتان را فهرست کنید، ویتامین‌ها و مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید.
بردن یکی از اعضای خانواده یا دوست را به همراه خودتان در نظر بگیرید. گاهی اوقات به خاطر آوردن اطلاعات ارائه شده در ملاقات پزشکی دشوار می‌شود. کسی که همراه‌تان باشد شاید نکته‌ای را به یاد بیاورد که شما متوجه نشده‌اید یا فراموش کرده‌اید.
سوالاتی را یادداشت کنید تا از دکتر بپرسید.
زمان ملاقات با دکتر محدود است، بنابراین فهرستی از سوالات تهیه کنید تا از وقت به بهترین نحو بهره‌برداری کنید. پرسش‌های خود را از مهمترین به کم‌اهمیت‌ترین مرتب کنید چون شاید زمان کم بیاورید. برای سرطان خون، برخی از سوالات اساسی که باید از دکتر بپرسید عبارتند از:
آیا من سرطان خون دارم؟
چه نوع سرطان خونی دارم؟
آیا به آزمایشات بیشتری نیاز دارم؟
آیا سرطان خون من نیاز به درمان فوری دارد؟
گزینه‌های درمان برای سرطان خون من چه هستند؟
آیا شیوه درمانی وجود دارد که این سرطان خون را برطرف کند؟
عوارض جانبی بالقوه هر یک از درمانها چیست؟
آیا شیوه درمانی خاصی وجود دارد که فکر می‌کنید از همه بهتر باشد؟
درمان چطور بر زندگی روزانه‌ام تاثیر می‌گذارد؟ آیا می‌توانم به کار و یا تحصیل ادامه دهم؟
من ناراحتی‌های بالینی دیگری دارم. چگونه می‌توانم بیماری را به بهترین شیوه مدیریت کنم؟
آیا باید به متخصص مراجعه کنم؟ چقدر هزینه خواهد شد داشت و آیا بیمه پوشش می‌دهد؟
آیا بروشور یا مطالب چاپی دیگری وجود دارد که برای مطالعه با خودم ببرم؟ چه وب‌سایت‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟
علاوه بر این پرسش‌هایی که آماده کرده‌اید تا از دکتر بپرسید، از هر گونه سوال دیگری که در طول ملاقات به ذهنتان می‌رسد دریغ نکنید.
علایم سرطان خون
چه انتظاراتی باید از پزشک داشته باشید
دکتر به احتمال زیاد تعدادی از سوالات زیر را خواهد پرسید: آمادگی پاسخگویی به آنها شاید زمان بیشتری ذخیره کند تا مسائل دیگری را در میان بگذارید دکتر شاید بپرسد:
اولین بار چه زمانی علائم بیماری بروز کرد؟
آیا نشانه‌های بیماری مداوم بوده‌اند یا گاه‌به‌گاه؟
علائم چقدر شدید هستند؟
آیا مواردی وجود دارد که به نظر می‌رسد علائم بیماری را بهبود می‌دهند؟ نام ببرید
آیا مواردی وجود دارد که به نظر می‌رسد علائم بیماری را وخیم‌تر می‌کنند؟ نام ببرید
آیا تا به حال نتیجه غیرعادی از آزمایش خون داشته‌اید؟ اگر چنین است، چه موقع؟
پزشکان ممکن است سرطان خون مزمن را قبل از بروز علائم در آزمایش خون معمولی پیدا کنند. اگر چنین اتفاقی بیفتد و یا اگر علائم و نشانه‌های سرطان خون را بروز دهید شاید مورد معاینات تشخیصی زیر قرار بگیرید:
معاینه بدنی: دکتر به دنبال علائم فیزیکی ناشی از سرطان خون مانند پوست رنگ پریده ناشی از کم خونی، تورم غدد لنفاوی و بزرگ‌شدگی کبد و طحال خواهد گشت.
آزمایش خون: با نگاهی به نمونه خون، دکتر می‌تواند تعیین کند که آیا میزان سلولهای سفید خون و پلاکت‌ها که شاید نشانگر سرطان خون باشد، غیرطبیعی است یا خیر.
آزمون مغز استخوان: دکتر ممکن است روشی را برای برداشت نمونه از مغز استخوان از لگن خاصره توصیه کند. مغز استخوان با استفاده از سوزن باریک طولانی برداشته خواهد شد. نمونه سپس به آزمایشگاه فرستاده می‌شود تا از لحاظ سلولهای سرطان خون بررسی شود. آزمون تخصصی سلولهای سرطان خون شاید ویژگی‌های خاصی را آشکار کند که برای تعیین گزینه‌های درمان مفید هستند.
ممکن است آزمایش‌های بیشتری انجام دهید تا تشخیص بیماری تایید شود و نوع سرطان خون و میزان آن در بدن تعیین گردد. انواع خاصی از سرطان خون به چندین مرحله طبقه‌بندی شده‌اند و نشانگر شدت بیماری هستند. مرحله سرطان خون به دکتر کمک می‌کند تا یک برنامه درمانی مناسب پیشنهاد دهد.
درمان سرطان خون به عوامل بسیاری بستگی دارد. دکتر گزینه‌های درمانی برای سرطان خون خود را بر اساس سن و سلامت کلی، نوع سرطان خون و اینکه آیا به دیگر قسمت‌های بدن گسترش یافته یا نه تعیین خواهد کرد.
درمان‌های رایج مورد استفاده برای مبارزه با سرطان خون عبارتند از:
شیمی درمانی در بیماران مبتلا به سرطان خون
شیمی‌درمانی: شیمی‌درمانی برجسته‌ترین شیوه درمان سرطان خون به شمار می‌رود. این درمان دارویی از مواد شیمیایی برای کشتن سلولهای سرطان خون بهره می‌برد.
بسته به نوع سرطان خون ممکن است داروی منفرد و یا ترکیبی از مواد دارویی دریافت کنید. این داروها ممکن است به شکل قرص باشند و یا شاید به طور مستقیم به ورید تزریق شوند.
درمان بیولوژیک: درمان بیولوژیکی از شیوه‌ای بهره می‌برد که به سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند سلولهای سرطان خون را شناسایی و به آنها حمله کند.
درمان هدفمند: درمان هدفمند با استفاده از مواد دارویی انجام می‌شود که به قسمت‌های آسیب‌پذیر خاص در درون سلولهای سرطانی حمله می‌کنند.
به عنوان مثال، ایماتینیب (گلیوک) عملکرد پروتئینی در سلولهای سرطانی افراد مبتلا به سرطان خون میلوئید مزمن را متوقف می‌کند. این کار می‌تواند به کنترل بیماری کمک کند.
پرتودرمانی: پرتودرمانی با استفاده از اشعه ایکس و یا سایر پرتوهای پرانرژی به سلولهای سرطان خون صدمه می‌زند و از رشد آنها جلوگیری می‌کند. در طول پرتودرمانی،در حالی روی یک میز مخصوص دراز می‌کشید که دستگاه بزرگی اطرافتان حرکت می‌کند و پرتوها را به نقاط دقیقی از بدن‌تان می‌تاباند.
ممکن است تابش در ناحیه خاصی از بدن وارد شود که در آنجا مجموعه‌ای از سلولهای سرطان خون وجود دارد و یا شاید تابش بر سرتاسر بدن وارد شود. پرتودرمانی ممکن است برای آماده‌سازی پیوند سلولهای بنیادی انجام شود.
پیوند سلولهای بنیادی: پیوند سلولهای بنیادی به روشی می‌گویند که در آن مغز استخوان بیمار با مغز استخوان سالم جایگزین می‌شود.
قبل از پیوند سلولهای بنیادی، دوزهای بالایی از شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی دریافت خواهید کرد تا مغز استخوان بیمار از بین برود. پس از آن، تزریق سلولهای بنیادی خونساز انجام می‌شود تا مغز استخوان بازسازی گردد.
ممکن است سلولهای بنیادی را از اهداکننده دریافت کنید و یا در برخی موارد شاید بتوانید از سلولهای بنیادی خودتان استفاده کنید. پیوند سلولهای بنیادی بسیار شبیه به پیوند مغز استخوان است.
شنیدن خبر تشخیص سرطان خون ممکن است ویرانگر باشد؛ به ویژه برای خانواده‌ی کودکی که تازه مبتلا به بیماری تشخیص داده شده است. با گذشت زمان، راه‌هایی برای کنار آمدن با اضطراب و عدم اطمینان درباره سرطان پیدا خواهید کرد. تا آن موقع ممکن است اقدام‌های زیر را سودمند بیابید:
آنقدر درباره سرطان خون یاد بگیرید که با خیال راحت در مورد مراقبت از خود تصمیم‌گیری کنید. با دکتر در مورد سرطان خون از جمله گزینه‌های درمان و اگر دوست دارید، آینده بیماری بپرسید. همانطور که اطلاعات بیشتری در مورد سرطان خون کسب می‌کنید، اعتماد به نفس بیشتری در تصمیم‌گیری درمان پیدا می‌کنید.
دوستان و خانواده را در نزدیکی خود نگه دارید. قوی نگه داشتن روابط نزدیک به رویارویی با سرطان خون کمک خواهد کرد. دوستان و خانواده می‌توانند حمایت عملی که نیاز دارید فراهم آورند، مانند کمک به مراقبت از خانه در صورتی‌که در بیمارستان بستری شده باشید. آنها همچنین می‌توانند زمانی نقش حمایت عاطفی را بازی کنند که شما به خاطر سرطان سردرگم شده‌اید.
کسی را برای صحبت پیدا کنید. شنونده خوبی را پیدا کنید که مایل باشد به حرف‌هایتان در مورد امیدها و ترس‌ها گوش دهد. این فرد ممکن است دوست یا عضو خانواده باشد. نگرانی و درک درست از سوی مشاور، مددکار اجتماعی پزشکی، روحانی یا گروه حمایتی سرطان نیز می‌تواند مفید باشد.
از دکتر بخواهید گروه‌های حمایتی در جامعه محل زندگی‌تان را معرفی کند. همینطور دفترچه تلفن، کتابخانه و یا سازمان سرطان مانند موسسه ملی سرطان و یا انجمن سرطان خون و لنفوم آمریکا را بررسی کنید.
