تعریف
گلومرولونفریت به التهاب فیلترهای کوچک در کلیه‌ها یا گلومرول می‌گویند. گلومرول مایع اضافی، الکترولیت و مواد زائد را از جریان خون حذف می‌کند. مواد زائد به جریان ادرار فرستاده می شود. گلومرولونفریت همچنین معروف بنام بیماری گلومرولی می‌تواند حاد (حمله ناگهانی التهاب) یا مزمن (بروز تدریجی) باشد.
اگر گلومرولونفریت به‌تنهایی رخ دهد به آن اصطلاحاً گلومرولونفریت اولیه گفته می‌شود. اگر علت آن بیماری دیگری مانند لوپوس یا دیابت باشد، بنام گلومرولونفریت ثانویه خوانده می‌شود. التهاب شدید یا طولانی‌مدت مربوط به گلومرولونفریت می‌تواند به کلیه‌ها آسیب برساند. شیوه درمان بستگی به نوع گلومرولونفریت دارد.
علایم
علایم و نشانه‌های گلومرولونفریت به این بستگی دارد که آیا به نوع حاد یا مزمن مبتلا شده‌اید و علت آن چیست. اولین نشانه بیماری از نتایج و آزمایش معمولی ادرار مشخص می‌شود.
عفونت کلیه
علایم و نشانه‌های احتمالی گلومرولونفریت عبارتند از:
- رنگ قهوه‌ای تیره ادرار به خاطر وجود سلول‌های قرمز خون در ادرار (هماچوری)
- ادرار کف‌آلود به دلیل وجود پروتئین اضافی (پروتئینوری)
- فشار خون بالا
- احتباس مایعات (ادم) با تورم آشکار در صورت، دست‌ها، پاها و شکم
- خستگی ناشی از کم‌خونی یا نارسایی کلیه
چه زمانی باید به دکتر مراجعه کنید
چنانچه علائم و نشانه‌های نگران‌کننده بیماری را دارید، با دکتر وقت ملاقات بگذارید.
بسیاری از شرایط بالینی می‌توانند باعث گلومرولونفریت شده باشند. با این حال، گاهی اوقات علت آن ناشناخته است. شرایط بالینی که می‌تواند به التهاب گلومرول‌های کلیه منجر شود عبارتند از:
عفونت:
گلومرولونفریت پس از عفونت استرپتوکوکی. گلومرولونفریت شاید یک یا دو هفته پس از بهبود از عفونت استرپتوکوکیِ گلو یا به ندرت، عفونت پوستی (زرد زخم) بروز کند. برای مبارزه با عفونت، بدن پادتن‌های اضافی تولید می‌کند که در نهایت در گلومرول جمع می‌شوند و التهاب بوجود می‌آورند. کودکان نسبت به بزرگسالان احتمال بیشتری برای ابتلا به گلومرولونفریت پس از استرپتوکوکی دارند و همینطور زودتر بهبود پیدا می‌کنند.
اندوکاردیت باکتریال. باکتری‌ها گاهی از طریق جریان خون پخش می‌شوند و در قلب نفوذ می‌کنند که همین باعث عفونت یک یا چند دریچه قلب خواهد شد. در صورتی در معرض خطر بیشتری برای این وضعیت قرار دارید که نوعی نقص قلبی، مانند دریچه قلب آسیب‌دیده و یا مصنوعی داشته باشید. آندوکاردیت باکتریایی با بیماری‌های گلومرولی در ارتباط است، اما چنین ارتباط دقیقی بین این دو چندان واضح نیست.
عفونت‌های ویروسی. عفونت‌های ویروسی، مانند ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV)، هپاتیت B و هپاتیت C، ممکن است آغازگر گلومرولونفریت باشند.
بیماری‌های ایمنی:
لوپوس. لوپوس نوعی بیماری التهابی مزمن است که بر بسیاری از قسمت‌های بدن از جمله پوست، مفاصل، کلیه‌ها، سلول‌های خون، قلب و ریه تاثیر می‌گذارد.
نشانگان گودپاسچر. نشانگان گودپاسچر نوعی اختلال نادر ایمونولوژیک ریه است که ممکن است شبیه ذات‌الریه رفتار کند و باعث خونریزی در ریه‌ها و بروز گلومرولونفریت گردد.
نفروپاتی IgA. این بیماری گلومرولی اولیه که با دوره‌های عود خون در ادرار مشخص می‌شود، از ته‌نشینی ایمونوگلوبولین A (IGA) در گلومرول ناشی می‌شود. نفروپاتی IgA می‌تواند سالها بدون علائم قابل‌توجهی پیشرفت کند.
واسکولیت:
پلی‌آرتریت. این شکل از واسکولیت بر عروق خونی کوچک و متوسط در بسیاری از قسمت‌های بدن مانند قلب، کلیه و روده تاثیر می‌گذارد.
گرانولوماتوز وگنر. این شکل از واسکولیت بر رگ‌های خونی کوچک و متوسط در ریه‌ها، راه‌های هوایی فوقانی و کلیه تاثیر می‌گذارد.
شرایط بالینی که باعث زخم گلومرول می‌شوند
فشار خون بالا: فشار خون بالا می‌تواند به کلیه آسیب برساند و عملکرد طبیعی آن را مختل کند. گلومرولونفریت همچنین به فشار خون بالا منجر می‌شود، زیرا باعث کاهش عملکرد کلیه می‌شود و ممکن است بر چگونگی گوارش سدیم در کلیه تأثیر بگذارد.
بیماری کلیوی ناشی از دیابت: بیماری کلیوی ناشی از دیابت (نفروپاتی دیابتی) می‌تواند هر کسی را مبتلا کند. نفروپاتی دیابتی معمولا سالها طول می‌کشد تا بروز کند. کنترل خوب برروی میزان قند خون و فشار خون شاید به جلوگیری یا کندکردن آسیب کلیه کمک کند.
گلومرولواسکلروزیس فوکال سگمنتال: این ناراحتی بالینی با زخم‌های پراکنده ناشی از برخی گلومرول‌ها مشخص می‌شود ؛ همچنین ممکن است از بیماری دیگری ناشی شود یا بدون هیچ دلیل شناخته‌شده‌ای رخ دهد.
گلومرولونفریت مزمن گاهی پس از حمله گلومرولونفریت حاد ایجاد می‌شود. در برخی از افراد هیچ سابقه بیماری کلیوی وجود ندارد، پس اولین نشانه‌ی گلومرولونفریت مزمن همان نارسایی کلیه است. گلومرولونفریت مزمن به ندرت در خانواده به ارث می‌رسد. شکل ارثی این بیماری بنام سندرم آلپورت شاید به اختلال شنوایی یا بینایی منجر گردد.
گلومرولونفریت می‌تواند آنقدر به کلیه آسیب برساند که دیگر توانایی پالایش مواد غذایی را از دست بدهد. در نتیجه، میزان خطرناکی از مایعات، الکترولیت و مواد زائد در بدن انباشت می‌شود.
عوارض احتمالی ناشی از گلومرولونفریت عبارتند از:
نارسایی حاد کلیه: از دست دادن عملکرد در بخش پالایش مواد در نفرون موجب انباشت سریع مواد زائد خواهد شد. ممکن است به دیالیز اضطراری از طریق دستگاه کلیه مصنوعی نیاز پیدا کنید. در این روش، مایعات اضافی و مواد زائد بصورت مصنوعی از خون خارج می‌شوند.
بیماری مزمن کلیوی: هنگامی که به بیماری مزمن کلیه مبتلا شوید، کلیه‌ها به تدریج توانایی پالایش را از دست می‌دهند. اگر عملکرد کلیه تا کمتر از ۱۰ درصد ظرفیت طبیعی وخیم شود، مبتلا به بیماری کلیوی مرحله نهایی شده‌اید که برای ادامه زندگی نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه است.
فشار خون بالا: آسیب‌دیدگی کلیه‌ها و در نتیجه، انباشت ضایعات در جریان خون می‌تواند فشار خون را بالا ببرد.
سندرم نفروتیک: وقتی به سندرم نفروتیک مبتلا شوید، یعنی بیش از حد پروتئین در ادرار دارید. در نتیجه، پروتئین بسیار کمی در خون باقی می‌ماند. سندرم نفروتیک همچنین با کلسترول خون بالا و تورم (ادم) پلک‌ها، پاها و شکم در ارتباط است.
چنانچه هر گونه علائم یا نشانه‌ی نگران‌کننده‌ای از بیماری کلیوی داشته باشید؛ ابتدا به دکتر مراقبت‌های اولیه مراجعه می‌کنید. اگر تست‌های آزمایشگاهی نشان دهد که آسیب کلیه رخ داده، شاید به دکتر متخصص در مشکلات کلیوی (نفرولوژیست) ارجاع داده شوید.
پیشگیری از گلومرولونفریت
کارهایی که می‌توانید انجام دهید
هنگامی که برای ملاقات با دکتر آماده می‌شوید، حتماً پرس‌و‌جو کنید که چه کارهایی باید از قبل انجام دهید، مانند محدود کردن رژیم غذایی. سپس فهرستی از موارد زیر تهیه کنید:
نشانه‌های بیماری، از جمله هر چیزی که به نظر می‌رسد به کلیه‌ها و یا عملکرد ادراری نامربوط باشد
همه داروها و دوزها، از جمله ویتامین‌ها یا مکمل‌های دیگری که مصرف می‌کنید
تاریخچه پزشکی مهم، از جمله هر گونه ناراحتی‌های بالینی دیگر
سوالاتی که باید از دکتر بپرسید، فهرست را از مهمترین به آخر بچینید، چون شاید وقت کم بیاورید.
در صورت امکان، یکی از اعضای خانواده یا دوست را به همراه خودتان به مطب ببرید. گاهی به خاطر آوردن تمام اطلاعات دشوار می‌شود، بنابراین یکی از خویشاوندان یا دوستان ممکن است مطلبی را از دکتر بشنود که به گوش شما نخورده یا فراموش کرده‌اید.
برای گلومرولونفریت، برخی از سوالات اساسی که باید از دکتر بپرسید عبارتند از:
- کلیه‌های من با چه شدتی آسیب دیده‌اند؟
- چه نوع آزمون‌هایی نیاز دارم؟
- آیا این بیماری موقتی است یا مزمن؟
- آیا به دیالیز نیاز خواهم داشت؟
- من مشکلات بالینی دیگری دارم. چگونه می‌توانم این بیماری‌ها را باهم مدیریت کنم؟
- آیا محدودیت‌هایی وجود دارد که باید رعایت کنم؟
- آیا باید به متخصص مراجعه کنم؟
- آیا هیچ جایگزین عمومی برای داروهای تجویزی وجود دارد؟
- آیا بروشور یا مطالب چاپی دیگری وجود دارد که برای مطالعه با خودم ببرم؟ چه وب‌سایت‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟
در طول ملاقات پزشکی، از پرسیدن هیچ سوال اضافی دریغ نکنید.
چه انتظاراتی باید از پزشک داشته باشید
دکتر شاید سوال‌های زیر را بپرسد:
- چه زمانی علائم بیماری بروز کرد؟
- آیا نشانه‌های بیماری مداوم بوده‌اند یا گاه‌به‌گاه؟
- آیا مواردی وجود دارد که به نظر می‌رسد علائم بیماری را بهبود می‌دهند یا وخیم‌تر می‌کنند؟ نام ببرید
- آیا کسی در خانواده‌تان سابقه گلومرولونفریت یا بیماری‌های کلیوی دیگری دارد؟
- آیا سابقه خانوادگی برای فشار خون بالا یا دیابت ملیتوس دارید؟
علائم و نشانه‌های ویژه‌ای شاید نشانگر گلومرولونفریت باشند، اما این وضعیت بالینی اغلب هنگامی آشکار می‌شود که نتایج آزمایش ادرار غیرطبیعی باشند. آزمون‌ها برای ارزیابی عملکرد کلیه و تشخیص گلومرولونفریت عبارتند از:
آزمایش ادرار: آزمایش ادرار شاید سلول‌های قرمز خون و کست‌های سلول قرمز موجود در ادرار را نشان دهد، که همین شاخصی از آسیب احتمالی به گلومرول به شمار می‌رود. نتایج آزمایش ادرار همچنین ممکن است سلول‌های سفید خون را آشکار کند، یعنی یکی از شاخص‌های رایج عفونت یا التهاب و افزایش پروتئین، که ممکن است نشانگر آسیب‌دیدگی نفرون باشد. شاخص‌های دیگر، از جمله افزایش سطح خونی کراتینین یا اوره، علامت قرمز محسوب می‌شوند.
آزمایش‌های خون: از طریق اندازه‌گیری سطح مواد زائد مانند کراتینین و ازت اوره خون می‌توان اطلاعاتی در مورد آسیب کلیه و اختلال در گلومرول فراهم کرد.
آزمایش‌های تصویربرداری: اگر دکتر به شواهدی از آسیب‌دیدگی دست پیدا کند، شاید مطالعات تشخیصی را سفارش کند تا دورنمایی از کلیه‌ها مشاهده شود، مانند اشعه ایکس از روی کلیه، سونوگرافی یا توموگرافی کامپیوتری یا سی‌تی اسکن.
بیوپسی کلیه: در این روش، سوزنی مخصوص برای استخراج قطعه‌های کوچکی از بافت کلیه فرستاده می‌شود تا علت التهاب از طریق معاینه میکروسکوپی تعیین شود. بیوپسی کلیه تقریباً همیشه برای تأیید تشخیص گلومرولونفریت ضروری است.
شیوه درمان گلومرولونفریت و پیامد آن به موارد زیر بستگی دارد:
این که آیا شکل حاد یا مزمن این بیماری را دارید.
علت زمینه‌ای.
نوع و شدت علائم و نشانه‌های بیماری.
برخی از موارد گلومرولونفریت حاد، به ویژه زمانی که به دنبال عفونت استرپتوکوکی رخ می‌دهند، بطور معمول خود به خود بهبود می‌یابند و اغلب به درمان خاصی نیاز ندارند.
به طور کلی، هدف از درمان محافظت از کلیه‌ها در برابر آسیب بیشتر است.
درمان فشار خون بالا:
حفظ فشار خون در سطحی عادی به سلامت کلیه‌ها کمک خواهد کرد. برای مهار فشار خون بالا و کند کردن روند فروپاشی در عملکرد کلیه، دکتر ممکن است یکی از چندین نوع داروی زیر را تجویز کند:
دیورتیک‌ها.
مهارکننده‌های آنزیم تبدیل‌کننده آنژیوتانسین (ACE).
مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین II.
علایم بروز بیماری گلومرولونفریت
درمان علت زمینه‌ای
اگر علت زمینه‌ای برای التهاب کلیه وجود داشته باشد، دکتر علاوه بر درمان فشار خون بالا شاید داروهای دیگری برای درمان مشکل زمینه‌ای تجویز کند:
عفونت‌های استرپتوکوکی یا سایر باکتری‌ها. شیوه درمان معمولا برروی کاهش علائم و نشانه‌های بیماری متمرکز می‌شود. دکتر ممکن است نوعی آنتی‌بیوتیک مناسب تجویز کند.
لوپوس یا واسکولیت: پزشکان اغلب کورتیکواستروئیدها و داروهای کاهنده ایمنی را برای کنترل التهاب تجویز می‌کنند.
نفروپاتی IgA: در برخی از موارد، هم مکمل‌های روغن ماهی و هم برخی داروهای کاهنده ایمنی می‌توانند برخی افراد خاص مبتلا به نفروپاتی IgA را با موفقیت درمان کنند. محققان همچنان به بررسی بیشتر مکمل‌های روغن ماهی برای نفروپاتی IgA ادامه می‌دهند.
سندرم گودپاسچر: پلاسمافرزیس گاهی برای درمان افراد مبتلا به سندرم گودپاسچر استفاده می‌شود. پلاسمافرزیس به فرآیندی مکانیکی می‌گویند که آنتی‌بادی‌ها را از خون حذف می‌کند. برای این کار ابتدا مقداری از پلاسما را از خون خارج و سپس با سایر مایعات یا پلاسما اهدایی جایگزین می‌کند.
درمان برای نارسایی کلیه
برای گلومرولونفریت حاد و نارسایی حاد کلیه، دیالیز می‌تواند به حذف مایعات اضافی کمک کند و فشار خون بالا را مهار کند. تنها درمان طولانی‌مدت برای بیماری کلیویِ مرحله نهایی همان دیالیز و پیوند کلیه است. هنگامی که پیوند اغلب به دلیل سلامتی عمومی پایین امکانپذیر نباشد، دیالیز تنها گزینه خواهد بود.
اگر مبتلا به بیماری کلیوی باشید، دکتر شاید تغییر در سبک زندگی را توصیه کند:
برای جلوگیری یا به حداقل رساندن احتباس مایعات، تورم و فشار خون بالا، مصرف نمک را محدود کنید
میزان پروتئین و پتاسیم مصرفی را کمتر کنید تا سرعت انباشت مواد زائد در خون کند شود.
وزن خود را در حد مناسب نگه دارید.
سطح قند خون را در صورت ابتلا به دیابت کنترل کنید.
سیگار را ترک کنید.
به جز شکایت‌های جسمی، زندگی با بیماری مزمن می‌توانید از لحاظ عاطفی نیز بسیار طاقت‌فرسا باشد. اگر گلومرولونفریت مزمن یا نارسایی مزمن کلیه دارید، شاید از پیوستن به یک گروه حمایتی بهره‌مند شوید. اعضای گروه حمایتی می‌توانند دلسوزانه به حرف‌هایتان گوش دهند و هم اطلاعات مفیدی ارائه دهند.
برای پیدا کردن گروه حمایتی، از دکتر پرس‌و‌جو کنید و یا با بنیاد ملی کلیه تماس بگیرید تا نزدیکترین مرکز را معرفی کند.
ممکن است هیچ راهی برای جلوگیری از بیشتر اشکال گلومرولونفریت وجود نداشته باشد. با این حال، در اینجا چندین اقدام مفید پیشنهاد می‌شوند:
برای عفونت استرپتوکوکی که باعث گلودرد یا زرد زخم می‌شود، به دنبال درمان فوری بگردید.
برای جلوگیری از عفونتی که می‌تواند به برخی از انواع گلومرولونفریت مانند ایدز و هپاتیت منجر شود، از دستورالعمل‌های رابطه جنسی امن و جلوگیری از تزریق مواد مخدر پیروی کنید.
کنترل فشار خون احتمال آسیب به کلیه ناشی از فشار خون بالا را کاهش می‌دهد.
کنترل قند خون به جلوگیری از نفروپاتی دیابتی کمک خواهد کرد.
