تعریف
اسهال توصیف‌کننده مدفوع شل و آبکی است که بیشتر از حد معمول رخ می‌دهد. اسهال اتفاقی است که هر کسی تجربه می‌کند. اسهال اغلب به معنای رفتن مکرر به توالت با حجم بیشتری از مدفوع است.
در بیشتر موارد، علائم و نشانه‌های اسهال معمولا چند روز طول می‌کشد. اما گاهی اوقات ممکن است اسهال هفته‌ها به طول بیانجامد. در این شرایط، اسهال می‌تواند نشانه‌ای از نوعی اختلال جدی مانند بیماری التهابی روده و یا وضعیت بالینی خفیف مانند سندرم روده تحریک‌پذیر باشد.
علایم
علائم و نشانه‌های احتمالی اسهال عبارتند از:
- مدفوع مکرر، شل و آبکی
- گرفتگی عضلات شکم
- درد شکم
- تب
- خون در مدفوع
- نفخ
اسهال و کم آبی در کودکان
چه زمانی باید به دکتر مراجعه کنید
اگر فردی بالغ هستید، در شرایط زیر به دکتر مراجعه کنید:
- اسهال فراتر از دو روز همچنان ادامه دارد
- آب بدن‌تان کم می‌شود؛ با این نشانه که تشنگی بیش از حد، خشکی دهان یا پوست، ادرار کم و یا فقدان ادرار، ضعف شدید، سرگیجه یا سبکی سر یا ادرار تیره‌رنگ پیدا می‌کنید
- درد شدید در ناحیه شکم یا مقعد دارید
- مدفوع خونی یا سیاه و سفید دارید
- تبی با حرارت بالای ۳۹ درجه دارید
در کودکان، به خصوص خردسالان، اسهال ممکن است به سرعت منجر به کم‌آبی شود. چنانچه اسهال کودک‌تان در مدت ۲۴ ساعت بهبود نمی‌یابد با دکتر تماس بگیرید؛ همچنین در شرایط زیر:
- پوشک‌اش را سه ساعت یا بیشتر خیس نکرده است
- تبی با حرارت بالای ۳۹ درجه دارد
- دارای مدفوع خونی یا سیاه و سفید است
- دهانش خشک شده یا بدون اشک گریه می‌کند
- بطور غیرطبیعی خواب‌آلود، کسل، بی‌توجه یا تحریک‌پذیر است
- ظاهر گودرفته برروی شکم، چشم و یا گونه‌ها دارد
- وقتی پوستش را نیشگون می‌گیرید و ول می‌کنید دوباره صاف نمی‌شود
علل بروز بیماری
اسهال زمانی رخ می‌دهد که غذا و مایعات مصرفی بیش از حد تند یا بیش از حد حجیم (یا هر دو حالت) از روده بزرگ می‌گذرند. به طور معمول، روده بزرگ مایعات را از مواد غذایی که می‌خورید جذب می‌کند و مدفوع نیمه جامد به جا می‌گذارد. اما اگر مایعات غذاهایی که می‌خورید جذب نشود، مدفوعی آبکی پیدا می‌کنید.
شماری از بیماریها و ناراحتی بالینی می‌توانند باعث اسهال شوند. علل شایع اسهال عبارتند از:
ویروس‌ها. ویروس‌هایی که می‌توانند باعث اسهال شوند عبارتند از ویروس نورواک، سیتومگالوویروس و هپاتیت‌های ویروسی. روتاویروس یک علت شایع اسهال حاد در دوران کودکی است.
باکتری‌ها و انگلها. غذا یا آب آلوده می‌تواند باکتری و انگل را به بدن منتقل کند. انگل‌هایی مانند ژیاردیا لامبلیا و کریپتوسپوریدیوم باعث اسهال می‌شوند.
علل باکتریایی شایع اسهال عبارتند از کمپیلوباکتر، سالمونلا، شیگلا و اشریشیا کلی. اسهال ناشی از باکتری و انگل می‌تواند در هنگام سفر در کشورهای درحال‌توسعه بروز یابد و اغلب اسهال مسافرتی نامیده می‌شود.
داروها. خیلی از داروها می‌توانند باعث اسهال شوند. شایع‌ترین آنها آنتی‌بیوتیک است. آنتی‌بیوتیک‌ها هر دو باکتری خوب و بد را از بین می‌برند که می‌تواند تعادل طبیعی باکتری‌ها در روده به هم بزند. این اختلال گاهی اوقات به نوعی عفونت باکتریایی منجر می‌شود که کلستریدیوم دیفیسل نام دارد و همچنین می‌تواند باعث اسهال شود.
عدم تحمل لاکتوز. به قند موجود در شیر و سایر محصولات لبنی لاکتوز می‌گویند. بسیاری از مردم در هضم لاکتوز مشکل دارند و پس از خوردن محصولات لبنی دچار اسهال می‌شوند.
بدن نوعی آنزیم می‌سازد که به هضم لاکتوز کمک می‌کند، اما برای اکثر افراد، سطح این آنزیم پس از دوران کودکی به‌سرعت اُفت می‌کند. این اتفاق باعث افزایش خطر ابتلا به عدم تحمل لاکتوز در سنین بالاتر می‌شود.
فروکتوز. به قندی که به طور طبیعی در میوه‌ها و عسل یافت می‌شود فروکتوز می‌گویند و به عنوان شیرین‌کننده به برخی از نوشابه‌ها افزوده می‌شود. فروکتوز می‌تواند موجب اسهال در افرادی شود که برای هضم آن مشکل دارند.
شیرین‌کننده‌های مصنوعی. سوربیتول و مانیتول، شیرین‌کننده‌های مصنوعی موجود در آدامس و سایر محصولات بدون قند، می‌توانند موجب اسهال در برخی افراد سالم شوند.
جراحی. برخی افراد ممکن است پس از عمل جراحی شکم و یا عمل برداشتن کیسه صفرا دچار اسهال شوند.
سایر اختلالات گوارشی. اسهال مزمن چندین علت دیگر هم دارد، مانند بیماری کرون، کولیت اولسراتیو، بیماری سلیاک، کولیت میکروسکوپی و سندرم روده تحریک‌پذیر.
چنانچه هر گونه علائم یا نشانه‌ی نگران‌کننده‌ای دارید به دکتر خانوادگی خود یا پزشک عمومی مراجعه کنید. اگر اسهال تداوم داشته باشد، دکتر شاید شما را به دکتر متخصص دستگاه گوارش ارجاع دهد.
از آنجا که جلسه ملاقات بسیار کوتاه است و اغلب زمینه‌های زیادی برای مشاوره پزشکی وجود دارد، پس بهتر است از قبل آمادگی کسب کرده باشید. در اینجا برخی اطلاعات مفید ارائه می‌شود تا برای قرار ملاقات با دکتر آماده شوید و بدانید چه انتظاراتی باید از دکتر داشته باشید.
کارهایی که می‌توانید انجام دهید
از هر گونه محدودیت‌های پیش از ملاقات با دکتر آگاهی داشته باشید. هنگامی که با دکتر قرار ملاقات می‌گذارید، حتماً پرس‌و‌جو کنید که چه کارهایی را باید از قبل انجام دهید، مانند محدود کردن رژیم غذایی.
نشانه‌های بیماری را یادداشت کنید، از جمله هر گونه مواردی که به نظر می‌رسد به علتِ ملاقات پزشکی مربوط نباشد.
اطلاعات شخصی کلیدی را یادداشت کنید، از جمله استرس عمده یا هر گونه مسافرت و تغییر اخیر در زندگی.
داروهایتان را فهرست کنید، ویتامین‌ها و مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید.
یکی از اعضای خانواده یا دوست را به همراه ببرید. گاهی اوقات به خاطر آوردن اطلاعات ارائه شده در ملاقات پزشکی دشوار می‌شود. کسی که همراه‌تان باشد شاید نکته‌ای را به یاد بیاورد که شما متوجه نشده‌اید یا فراموش کرده‌اید.
سوالاتی را یادداشت کنید تا از دکتر بپرسید.
زمان ملاقات با دکتر شاید محدود باشد، بنابراین یک فهرست از سوالات مفید برای بهره‌برداری بهینه از وقت تهیه کنید. پرسش‌های خود را از مهمترین به کم‌اهمیت‌ترین مرتب کنید چون شاید زمان کم بیاورید. در مورد اسهال، برخی از سوالات اساسی که باید از دکتر بپرسید عبارتند از:
چه عواملی به احتمال زیاد باعث بروز اسهال در من شده‌اند؟
آیا علل احتمالی دیگر برای اسهال وجود دارد؟
چه نوع آزمون‌هایی نیاز دارم؟
آیا اسهال موقتی است یا مزمن؟
بهترین اقدام عملی چیست؟
شیوه‌های جایگزین برای پیشنهاد اولیه شما چیست؟
من ناراحتی‌های سلامتی دیگری دارم. چگونه می‌توانم بیماری را به بهترین شیوه مدیریت کنم؟
آیا محدودیت‌هایی وجود دارد که باید رعایت کنم؟
آیا باید به متخصص مراجعه کنم؟ چقدر هزینه خواهد داشت و آیا بیمه پوشش می‌دهد؟
آیا هیچ جایگزین عمومی برای داروهای تجویزی برایم وجود دارد؟
آیا بروشور یا مطالب چاپی دیگری وجود دارد که برای مطالعه با خودم ببرم؟ چه وب‌سایت‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟
آیا امکان دارد اسهال به خاطر داروهایی که مصرف می‌کنم بروز کرده باشد؟
علاوه بر سوالاتی که حاضر کرده‌اید از دکتر بپرسید، از هیچ سوالی که در طول ملاقات ناگهان به ذهنتان می‌رسد دریغ نکنید.
چه انتظاراتی باید از پزشک داشته باشید
دکتر به احتمال زیاد تعدادی از سوالات زیر را خواهد پرسید: برای پاسخگویی به سوالهای آماده باشید تا زمان بیشتری برای پرداختن به نکاتی که در نظر دارید باقی بماند. دکتر شاید بپرسد:
اولین بار چه زمانی متوجه علائم بیماری شدید؟
آیا نشانه‌های بیماری مداوم بوده‌اند یا گاه‌به‌گاه؟
علائم چقدر شدید هستند؟
آیا مواردی وجود دارد که به نظر می‌رسد علائم بیماری را بهبود می‌دهند؟ نام ببرید
آیا مواردی وجود دارد که به نظر می‌رسد علائم بیماری را وخیم‌تر می‌کنند؟ نام ببرید
آیا اسهالی دارید که از خواب بیدارتان می‌کند؟
آیا خون می‌ببینید و یا اجابت مزاج به رنگ سیاه و سفید؟
آیا تب دارید؟
آیا به تازگی به کشورهای درحال‌توسعه و یا جایی سفر کرده‌اید که در آن آب و غذا سالم نبوده باشد؟
آیا در حال حاضر آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنید؟
آیا در چند ماه گذشته آنتی‌بیوتیک مصرف کرده‌اید؟
آیا به تازگی در اطراف کسی بوده‌اید که اسهال داشته است؟
آیا به تازگی در بیمارستان بستری شده‌اید؟
شکم درد
همزمان با این مسائل چه کارهایی می‌توانید انجام دهید
وقتی منتظر رسیدن روز ملاقات پزشکی هستید، با اقدامهای زیر می‌توانید علائم بیماری را تسکین دهید:
نوشیدن مایعات بیشتر. برای کمک به جلوگیری از کم‌آبی بدن، آب، آب میوه و سوپ بنوشید.
از غذاهایی که اسهال را تشدید می‌کنند پرهیز کنید. از غذاهای چرب با الیاف بالا و یا چاشنی غلیظ اجتناب کنید.
شیوه تشخیص
آزمایش‌ها و رویه‌های درمانی مورد استفاده برای تعیین عوامل بروز اسهال عبارتند از:
معاینه بدنی. برای آنکه بدانید تب دارید یا خیر، درجه حرارت بدن خود را اندازه‌گیری کنید. فشار خون و نبض نیز شاید اندازه‌گیری شود تا نشانه‌های کم‌آبی بدن بررسی گردد. دکتر همچنین شاید شکم‌تان را برای درد وجود درد معاینه کند.
بررسی داروهایی که مصرف می‌کنید. دکتر ممکن است در مورد داروهایی که هم اکنون مصرف می‌کنید بپرسد از جمله موارد غیرتجویزی که از داروخانه تهیه کردید. همچنین، درباره مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید به دکتر بگویید.
آزمایش خون. آزمون شمارش کامل خون ممکن است در تعیین عامل اسهال مفید باشد.
آزمایش مدفوع. دکتر شاید آزمون مدفوع توصیه کند تا وجود باکتری و یا انگل عامل اسهال تعیین شود.
اغلب موارد اسهال خود به خود ظرف چند روز بدون درمان برطرف می‌شوند. اگر تغییراتی در شیوه زندگی داده‌اید یا درمان‌های خانگی ناموفق برای اسهال امتحان کرده‌اید، دکتر شاید داروها یا درمان‌های دیگری توصیه کند.
آنتی‌بیوتیک ها. ممکن است آنتی‌بیوتیک ها اسهال ناشی از باکتری یا انگل را درمان کنند. اگر ویروس عامل اسهال باشد، آنتی‌بیوتیک کمکی نخواهد کرد.
شیوه درمانی و جایگزینی مایعات
دکتر به احتمال زیاد توصیه خواهد کرد که گام‌هایی برای جبران مایعات و نمک از دست رفته در اسهال بردارید. برای اکثر افراد، جایگزین کردن مایعات به معنای نوشیدن آب، آب میوه یا آبگوشت است. اگر نوشیدن مایعات باعث ناراحتی معده و یا اسهال می‌شود، دکتر شاید مصرف مایعات را از طریق رگ بازو (به صورت داخل وریدی) توصیه کند.
آب راه مناسبی برای جایگزینی مایعات است، اما حاوی نمک و الکترولیت یعنی مواد معدنی مانند سدیم و پتاسیم نیست که برای حفظ جریان الکتریکی ضربان قلب نیاز دارید. اختلال در میزان مایع و مواد معدنی بدن موجب عدم تعادل الکترولیت می‌شود که گاهی می‌تواند جدی باشد. با نوشیدن آب میوه برای جبران پتاسیم و خوردن سوپ برای سدیم می‌توانید به حفظ سطح الکترولیت کمک کنید.
تنظیم داروهایی که مصرف می‌کنید
اگر دکتر تشخیص دهد که نوعی داروی آنتی‌بیوتیک باعث اسهال شده، آنگاه برنامه درمانی را با کاهش میزان مصرف و یا تعویض به داروی دیگری تغییر خواهد داد.
درمان بیماری‌های زمینه‌ای
اگر اسهال به علت نوعی بیماری جدی‌تر و یا ناراحتی بالینی مانند بیماری التهابی روده باشد، دکتر سعی خواهد کرد وضعیت سلامتی شما را کنترل کند. ممکن است به متخصصی گوارش ارجاع داده شوید که می‌تواند به طراحی یک برنامه درمانی مناسب کمک کند.
اغلب موارد اسهال در عرض چند روز خود به خود برطرف می‌شوند. موارد زیر را برای مقابله با علائم و نشانه‌های اسهال تا زمان بهبودی امتحان کنید:
هر روز مایعات پاک بطور فراوان بنوشید از جمله آب، آب‌میوه و آبگوشت. از کافئین و الکل پرهیز کنید.
مواد غذایی نیمه‌جامد و کم‌فیبر را به تدریج اضافه کنید تا اجابت مزاج به حالت عادی برگردد. نوشابه، نان تست، تخم مرغ، برنج و یا مرغ امتحان کنید.
تا چند روز از غذاهای خاص اجتناب کنید مانند محصولات لبنی، غذاهای چرب، غذاهای با فیبر بالا و یا غذاهای با چاشنی غلیظ.
در مورد داروهای ضداسهال پرس‌و‌جو کنید. داروهای ضد اسهال غیرتجویزی، مانند لوپرامید (Imodium) و بیسموت ساب سالیسیلات ممکن است به کاهش تحرکات آبکی روده کمک کند.
برخی از بیماریها و عفونت‌های باکتریایی و انگلی ممکن است در اثر این داروهای تجویزی وخیم‌تر شوند، زیرا جلوی بدن را برای خلاص شدن از اسهال می‌گیرند. همچنین، این داروها همیشه برای کودکان بی‌خطر نیستند. قبل از مصرف این داروها و یا دادن آنها به کودک با دکتر مشورت کنید.
پروبیوتیک‌ها را در نظر بگیرید. پروبیوتیک حاوی سویه هایی از باکتری های زنده است که به باکتریهای سالم و عادی در دستگاه گوارش انسان شباهت دارد. پروبیوتیک‌ها ممکن است تعداد باکتریهای سالم موجود برای مبارزه با میکروب‌ها در دستگاه گوارش را افزایش دهند. مکمل‌های پروبیوتیک در داروخانه در دسترس هستند. باکتریهای مفید نیز در ماست و پنیر یافت می‌شوند.
جلوگیری از اسهال ویروسی
برای جلوگیری از گسترش اسهال ویروسی دست‌هایتان را بشویید. برای اطمینان از اینکه شما یا فرزندتان به طور کامل دستها را می‌شویید، همیشه:
مرتب دست‌هایتان را بشویید. دستها را قبل و بعد از آماده کردن غذا بشویید. علاوه بر این، دستها را پس از مالیدن به گوشت نپخته، رفتن به توالت، تغییر پوشک بچه، عطسه، سرفه و تمیز کردن بینی بشویید.
دستها را حداقل ۲۰ ثانیه با صابون کف‌مالی کنید. پس از قرار دادن صابون در کف دستها، به مدت حداقل ۲۰ ثانیه به هم بمالید.
وقتی شستشو امکان‌پذیر نیست از ضدعفونی‌کننده دستها استفاده کنید. چنانچه به دستشویی دسترسی ندارید از ضدعفونی‌کننده الکلی برای پاک کردن دستها استفاده کنید. ماده ضدعفونی‌کننده را مانند زمانی به دست‌هایتان بمالید که کرم مرطوب‌کننده می‌زنید تا تمام قسمت‌های پشت و جلوی پوست دو دست به طور کامل تمیز شود. از محصولی استفاده کنید که شامل حداقل ۶۰ درصد الکل باشد.
از اسهال ناشی از مواد غذایی آلوده پیشگیری کنید
برای محافظت در برابر اسهال ناشی از غذای آلوده، اقدامهای زیر را انجام دهید:
مواد غذایی را پس از پختن یا دوباره گرم کردن فوراً مصرف کنید یا در یخچال بگذارید. رها کردن مواد غذایی در دمای اتاق می‌تواند موجب رشد باکتری شود.
سطوح لوازم آشپزخانه را بشویید تا از گسترش میکروب از غذایی به غذای دیگر جلوگیری شود. دستها و سطوح لوازم آشپزخانه را چندین بار در طول آماده‌سازی مواد غذایی بشویید.
از یخچال برای گرم شدن مواد منجمد استفاده کنید. یا اینکه اقلام منجمد در بسته‌های پلاستیکی را در کاسه آب سرد قرار دهید تا گرم شوند. مواد منجمد را روی میز نگذارید تا گرم شوند.
پیشگیری از اسهال مسافرتی
اسهال معمولا افرادی را به دردسر می‌اندازد که به کشورهایی با بهداشت ناکافی یا مواد غذایی و آب آلوده سفر می‌کنند. برای کاهش خطر ابتلا:
مراقب باشید چه می‌خورید. غذاهای داغ و پخته بخورید. از میوه‌ها و سبزیجات خام اجتناب کنید مگر اینکه خودتان پوست کنده باشید. همچنین از گوشت خام یا نیم‌پز و لبنیات پرهیز کنید.
مراقب باشید چه می‌نوشید. آب بطری، نوشابه، آبجو و شراب را در ظرف‌های اصلی آنها مصرف کنید. از آب شیر و تکه‌های یخ اجتناب کنید حتی برای مسواک زدن دندان‌ها از آب بطری استفاده کنید. دهان‌تان را زیر دوش حمام ببندید. نوشیدنی‌های حاصل از آب جوش مانند قهوه و چای مناسب هستند. به یاد داشته باشید که مصرف الکل و کافئین می‌تواند اسهال و کم‌آبی بدن را تشدید کند.
در مورد مصرف آنتی‌بیوتیک از دکتر بپرسید. اگر برای مدت زمان طولانی در حال سفر به یک کشور درحال‌توسعه هستید، از دکتر در مورد مصرف آنتی‌بیوتیک قبل از سفر بپرسید. در برخی موارد، این اقدام ممکن است خطر بروز اسهال مسافرتی را کاهش دهد.
حواستان به هشدارهای مسافرتی باشد. مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری دارای وب‌سایت سلامت مسافران هستند که در آن هشدارهای بیماری برای افراد کشورهای خارجی اعلام شده است. اگر در حال برنامه‌ریزی برای مسافرت به خارج از ایالات متحده هستید، در این وب‌سایت به دنبال هشدار و راهنمایی برای کاهش خطر ابتلا بگردید.
