تعریف
اختلال بدشکلی بدن نوعی بیماری مزمن روانی است که در آن فرد دائم در مورد نقص در ظاهر خودش فکر می‌کند؛ چنین نقصی یا جزئی است و یا حتی خیالی. اما از نظر فرد، ظاهرش آنقدر شرم‌آور به نظر می‌رسد که نمی‌خواهد جلوی کسی دیده شود.
هنگامی که به اختلال بدشکلی بدن مبتلا باشید، به‌شدت درباره ظاهر و دورنمای بدنتان وسواس روحی پیدا می‌کنید و اغلب ساعتهای زیادی از روز را به آن می‌پردازید. چنین درک ناقصی باعث پریشانی می‌شود و وسواس بر توانایی عملکردی در زندگی روزانه تأثیر منفی می‌گذارد. ممکن است به دنبال روشهای متعدد برای افزایش زیبایی یا ورزش بیش از حد برای “حل” چنین نقصی بگردید اما هرگز راضی نمی‌شوید. اختلال بدشکلی بدن که «بدشکلی‌هراسی» نیز نامیده می‌شود به ترس ناشی از داشتن ناهنجاری جسمی اشاره می‌کند.
درمان اختلال بدشکلی بدن شاید شامل دارو و رفتاردرمانی شناختی باشد.
اختلال بدشکلی بدن
علایم
علایم و نشانه‌های اختلال بدشکلی بدن عبارتند از:
- درگیری ذهنی با ظاهر فیزیکی از طریق نوعی خودآگاهی شدید
- وارسی مکرر خود جلوی آینه و یا برعکس، اجتناب از رفتن به جلوی آینه
- باور قوی به اینکه اختلال یا نقصی در ظاهرتان دارید که زشت نشان‌تان می‌دهد
- اعتقاد به این که دیگران نگاهی بسیار منفی به ظاهرتان دارند
- اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی
- احساس نیاز به ماندن در خانه
- نیاز به دنبال تعریف و تمجید از دیگران در مورد ظاهر
- استفاده مکرر از لوازم آرایشی بدون رسیدن به رضایت
- آرایش بیش از حد، مانند برداشت مو و یا چیدن موهای روی پوست و یا ورزش بیش از حد بیهوده برای بهبود نقص جسمی
- نیاز به بلند کردن ریش و یا آرایش بیش از حد یا پوشیدن لباس‌هایی که آن نقص را پنهان کنند.
- مقایسه ظاهر خود با دیگران
- بی‌میلی برای حضور در عکسهای دسته‌جمعی
ممکن است در مورد هر بخشی از بدنتان وسواس روحی پیدا کنید و ویژگی بدنی که بر آن تمرکز می‌کنید به مرور زمان تغییر می‌کند. اما ویژگی‌های مشترکی که افرادی نسبت به آنها وسواس روحی پیدا می‌کنند عبارتند از:
- صورت، مانند بینی، چهره، چین و چروک، آکنه و لکه
- ظاهر مو، کم‌پشتی و ریزش مو
- ظاهر پوست و رگ‌ها
- اندازه پستان
- حجم عضلانی
- آلات تناسلی
ممکن است در مورد نقص جسمی آنقدر مطمئن شده باشید که تصور کنید مشکلی منفی برای بدنتان بوجود آمده، حتی وقتی کسی تلاش می‌کند شما را متقاعد کند چنین تصوری واقعیت ندارد. نگرانی و فکر کردن در مورد نقص جسمی می‌تواند بر زندگی‌تان چیره شود، آن وقت به دلیل خودآگاهی شدید در محل کار، مدرسه و یا موقعیت‌های اجتماعی دیگر غیبت می‌کنید.
چه زمانی باید به دکتر مراجعه کنید
شرم و خجالت در مورد ظاهر ممکن است جلوی شما را برای درخواست درمان اختلال بدشکلی بدن بگیرد. اگر هر گونه علایم و نشانه‌های اختلال بدشکلی بدن دارید، به دکتر، ارائه‌دهنده خدمات سلامت روان و یا متخصص بهداشت مراجعه کنید. اختلال بدشکلی بدن معمولا خودبه‌خود بهتر نمی‌شود و در صورت عدم درمان، ممکن است به مرور زمان بدتر شود و حتی منجر به افکار و رفتار خودکشی گردد.
هنوز به طور خاص مشخص نیست که چه عاملی باعث اختلال بدشکلی بدن می‌شود. مانند بسیاری دیگر از بیماریهای روانی، اختلال بدشکلی بدن نیز شاید از ترکیبی از علل ناشی شود، مانند:
تفاوتهای مغزی: ناهنجاری در ساختار مغز و یا شیمی اعصاب ممکن است نقشی در ایجاد اختلال بدشکلی بدن بازی کند.
ژن‌ها: برخی مطالعات نشان می‌دهند که اختلال بدشکلی بدن در افرادی شایع است که اعضای بیولوژیکی خانواده‌شان نیز دچار چنین ناراحتی بالینی شده‌اند، یعنی ممکن است حداقل یک ژن مرتبط با این اختلال وجود داشته باشد.
محیط: محیط زندگی، تجربه‌های زندگی و فرهنگ شاید به اختلال بدشکلی بدن منجر شوند، به ویژه اگر دربرگیرنده تجارب منفی در مورد بدن و یا دورنمای آن باشد.
اگرچه علت دقیق اختلال بدشکلی بدن ناشناخته است، اما به نظر می‌رسد بعضی عوامل خطر تحریک و یا بروز چنین ناراحتی‌هایی را افزایش می‌دهند، از جمله:
- داشتن بستگان بیولوژیکی با اختلال بدشکلی بدن
- تجربیات زندگی منفی مانند آزار و اذیت در دوران کودکی
- ویژگی‌های شخصیتی، از جمله عزت نفس پایین
- فشارهای اجتماعی و انتظارات از زیبایی
- داشتن اختلال روانی دیگر مانند اضطراب یا افسردگی
اختلال بدشکلی بدن معمولا در نوجوانی شروع می‌شود. بر مردان و زنان تاثیر می‌گذارد.
علایم اختلال بدشکلی بدن
عوارض ناشی از اختلال بدشکلی بدن و یا همراه با آن عبارتند از:
- عملهای غیرضروری پزشکی، به خصوص جراحی با اهداف آرایشی و بهداشتی
- هراس اجتماعی و انزوای اجتماعی
- عدم برقراری روابط نزدیک
- مشکل حضور در محل کار یا مدرسه
- اعتماد به نفس پایین
- بستری شدن مکرر در بیمارستان
- افسردگی یا اختلالات خلقی دیگر
- افکار یا رفتار خودکشی
- اختلالات اضطرابی
- اختلال وسواس-جبری
- اختلالات اشتها
- سوء‌مصرف مواد
اعمال جراحی زیبایی
اگرچه به نظر می‌رسد عمل زیبایی برای رفع نقص یک گزینه مناسب باید، ولی عمل پوست، جراحی زیبایی، دندانپزشکی و یا روشهای دیگر معمولاً استرس و شرم ناشی از اختلال بدشکلی بدن را برطرف نمی‌کنند. ممکن است به نتایجی که امیدوار بودید نرسید، یا شاید دوباره درباره جنبه دیگری از ظاهرتان نگرانی پیدا کنید و به دنبال روشهای حل آن بگردید.
اگرچه در مورد نگرانی هایتان ابتدا با پزشک صحبت خواهید کرد، ولی به احتمال زیاد به ارائه‌دهنده خدمات سلامت روان مانند روانپزشک و یا روانشناس برای ارزیابی و درمان ارجاع داده خواهید شد.
کارهایی که می‌توانید انجام دهید
شرکت فعال در روند مراقبت پزشکی می‌تواند به مدیریت ناراحتی بالینی‌تان کمک کند. در مورد نیازها و اهداف خود برای درمان فکر کنید. همچنین فهرستی از سوالات زیر را بنویسید.
- چرا نمی‌توانم به تنهایی از پس اختلال بدشکلی بدن دربیایم؟
- نوع اختلال بدشکلی بدن مرا چطوری درمان می‌کنید؟
- آیا روان‌درمانی مفید خواهد بود؟
- آیا داروهای مفیدی وجود دارد؟
- درمان چه مدت طول خواهد کشید؟
- برای کمک به خودم چه کارهایی می‌توانم انجام دهم؟
- آیا بروشور یا مطالب چاپی دیگری در این باره وجود دارد که مطالعه کنم؟
- آیا وب‌سایت‌هایی وجود دارد که توصیه کنید؟
در طول ملاقات پزشکی، از پرسیدن هیچ سوال اضافی دریغ نکنید.
چه انتظاراتی باید از پزشک داشته باشید
دکتر یا تأمین‌کننده خدمات سلامت به احتمال زیاد تعدادی سوال درباره خلق و خوی، افکار، رفتار و تصورتان نسبت به ظاهر جسمی خواهد پرسید. از جمله:
- آیا در مورد ظاهرتان نگرانی دارید؟
- اولین بار چه زمانی در مورد ظاهرتان نگرانی پیدا کردید؟
- زندگی روزانه‌تان چقدر تحت تاثیر نشانه‌های بیماری قرار گرفته است؟
- روزانه چقدر زمان صرف فکر کردن درباره ظاهرتان می‌کنید؟
- آیا درمانهای دیگری تا به حال انجام داده‌اید؟ نام ببرید
- آیا عملهای زیبایی تا به حال انجام داده‌اید؟ نام ببرید
- برای آنکه حالتان بهتر شود و یا علائم را مهار کنید، تا حالا چه اقدام‌هایی انجام داده‌اید؟
- چه چیزهایی حالتان را بدتر می‌کند؟
- آیا اعضای خانواده یا دوستان در مورد خلق و خوی و یا رفتارتان نظر داده‌اند؟
- آیا خویشاوندانی دارید که مبتلا به بیماری ذهنی تشخیص داده شده باشند؟
- اُمیدوارید از درمان چه نتیجه‌ای بگیرید؟
- چه داروها و یا مکمل‌های گیاهی به طور منظم مصرف می‌کنید؟
اگر دکتر و یا ارائه‌دهنده سلامت روان معتقد باشد که شما اختلال بدشکلی بدن یا بیماریهای روانی دیگری دارید، معمولا یک سری آزمایشات پزشکی و روانی و امتحانات را برای کمک به تشخیص بیماری اجرا خواهند کرد.
این تست‌ها و آزمون‌ها به طور کلی عبارتند از:
معاینه بدنی: این آزمون می‌تواند به آشکارسازی مشکلات دیگری که ممکن است با علائم در ارتباط باشند کمک کند.
تستهای آزمایشگاهی: دکتر شاید تستهای آزمایشگاهی را بسته به سلامت کلی شما یا مشکلات همراه با علایم دیگر سفارش کند.
ارزیابی روانی: دکتر یا ارائه‌دهنده سلامت روان درباره نشانه‌های بیماری، افکار، احساسات و الگوهای رفتاری‌تان با شما صحبت می‌کنند. همچنین شاید هر گونه افکاری درباره صدمه زدن به خود را در میان بگذارید.
تعیین دقیق ناراحتی بالینی:
تشخیص اختلال بدشکلی بدن می‌تواند دشوار باشد، زیرا گاهی با دیگر ناراحتی‌های روانی مانند اختلال غذا خوردن و یا اختلال وسواس شباهت و یا هم‌پوشانی پیدا می‌کند. همچنین، ممکن است در مورد ظاهرتان آنقدر خجالت بکشید که سراغ کمکهای پزشکی نروید، احساسات واقعی خود را به پزشکان بروز ندهید و یا حتی متوجه نشوید دورنمایی که از بدنتان ساخته‌اید حقیقت ندارد. شاید به کمی زمان و تلاش نیاز باشد تا به تشخیص دقیقی در مورد بیماری برسید و شیوه درمان مناسب را انتخاب کنید.
اعتماد به نفس پایین
معیارهای تشخیصی برای اختلال بدشکلی بدن
برای اینکه مبتلا به اختلال بدشکلی بدن تشخیص داده شوید، باید معیارهای علائم در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM) را داشته باشید. این راهنمای چاپ انجمن روانپزشکی آمریکا توسط ارائه‌دهندگان خدمات سلامت روان برای تشخیص ناراحتی‌های روانی و شرکتهای بیمه برای بازپرداخت هزینه‌های درمانی استفاده می‌شود.
نشانه‌های معیار برای تشخیص اختلال بدشکلی بدن عبارتند از:
- دغدغه ذهنی بسیار شدید در مورد نقص جسمی یا کمبود جزئی در ظاهر
- دل‌مشغولی زیاد درباره ظاهر جسمی که باعث پریشانی عمده و یا مشکلاتی در زندگی اجتماعی، کار، مدرسه و یا حوزه‌های عملکردی دیگر می‌شود
درمان اختلال بدشکلی بدن می‌تواند مشکل باشد، به خصوص اگر تمایلی برای شرکت فعال در روند مراقبت از خود نداشته باشید. اما درمان می‌تواند موفقیت‌آمیز باشد. دو شیوه اصلی درمان برای اختلال بدشکلی بدن درمان شناختی رفتاری و دارودرمانی است. در اغلب موارد، شیوه درمان شامل ترکیبی از این دو می‌شود.
رفتاردرمانی شناختی
رفتاردرمانی شناختی برروی موارد زیر متمرکز است:
- کمک به یادگیری در مورد ناراحتی بالینی و احساسات، افکار خلق و خوی و رفتار
- بهره‌گیری از بینش و دانشی که درباره روان‌درمانی می‌آموزید برای کنار گذاشتن افکار منفی و دیدن خود از زاویه‌ای واقعی و مثبت
- آموزش راه‌های سالم برای رویارویی با میل‌ها و یا عادتهای نامناسب، مانند وارسی کردن خود جلوی آینه و یا کشیدن پوست
- آموزش رفتارهای سالم دیگر، مانند چگونگی معاشرت با دیگران
شما و درمانگر می‌توانید در مورد نوع درمان مناسب، اهداف درمان و مسائل دیگری مانند تعداد جلسات و طول درمان صحبت کنید.
داروها
اگر چه هیچ دارویی به طور خاص از سوی سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) برای درمان اختلال بدشکلی بدن تایید نشده، اما داروهای روانی مورد مصرف در درمان ناراحتی‌های دیگر مانند افسردگی می‌تواند موثر باشد.
مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIها): از آنجا که تصور می‌شود اختلال بدشکلی بدن تاحدودی از مشکلات مربوط به سروتونین شیمیایی مغز ناشی می‌شود، SSRIها بطور معمول تجویز می‌شوند. به نظر می‌رسد این داروها برای اختلال بدشکلی بدن از سایر داروهای ضدافسردگی موثرتر باشند و به مهار رفتار تکراری و وسواسی کمک کنند. دکتر ممکن است دوز را به صورت تدریجی افزایش دهد تا مطمئن شود که می‌توانید این دارو و عوارض جانبی احتمالی آن را تحمل کند.
سایر داروها: در برخی موارد، ممکن است از مصرف داروهایی علاوه بر داروهای اولیه ضدافسردگی بهره‌مند شوید. برای نمونه، چنانچه دچار هذیان مربوط به اختلال بدشکلی بدن شده باشید، دکتر ممکن است توصیه کند داروهای ضدجنون را در کنار SSRI مصرف کنید.
بستری در بیمارستان
در برخی از موارد، علائم اختلال بدشکلی بدن ممکن است آنقدر شدید باشد که نیاز به بستری روانپزشکی پیدا کنید. بستری شدن در بیمارستان روانی به طور کلی تنها زمانی توصیه می‌شود که به درستی قادر به مراقبت از خود نیستید و یا زمانی که در معرض خطر بالقوه برای آسیب رساندن به خودتان هستید.
در اغلب موارد، درمان اختلال بدشکلی بدن بدون کمک حرفه‌ای بسیار دشوار است. اما می‌توانید برخی از نکات را رعایت کنید تا به برنامه درمانی کمک شود، از جمله:
به برنامه درمانی وفادار باشید. در جلسات درمانی غیبت نکنید، حتی اگر حال و حوصله رفتن ندارید.
داروهایتان را درست طبق دستورالعمل مصرف کنید. حتی اگر احساس خوبی دارید، باز هم مصرف داروهایتان را کنار نگذارید. اگر مصرف دارو را کنار بگذارید، علائم بیماری شاید دوباره برگردد. همچنین شاید با علائم ناشی از ترک زودهنگام و ناگهانی دارو روبرو شوید.
درباره وضعیت بالینی خود اطلاعات کسب کنید. یادگیری در مورد اختلال بدشکلی بدن می‌تواند موجب توانمندسازی و ایجاد انگیزه برای پایبندی به برنامه درمان شود.
به علایم هشداردهنده توجه کنید. با دکتر یا درمانگر مشورت کنید تا عوامل تحریک‌کننده برای آغاز علائم را شناسایی کنید. طوری برنامه‌ریزی کنید که بدانید در صورت بازگشت علائم چه کارهایی باید انجام دهید. در صورتی با دکتر یا درمانگر تماس بگیرید که متوجه هر گونه تغییرات در علائم یا احوالتان می‌شوید.
فعال شوید. فعالیت بدنی و ورزش می‌تواند به مدیریت بسیاری از علائم مانند افسردگی، استرس و اضطراب کمک کند. فعالیت جسمانی همچنین می‌تواند با اثر برخی از داروهای روانی که باعث افزایش وزن می‌شوند مقابله کند. پیاده‌روی، آهسته دویدن، شنا، باغبانی و یا نوع دیگری از فعالیتهای جسمانی لذت‌بخش را در نظر بگیرید.
از مواد مخدر و الکل اجتناب کنید. الکل و مواد مخدر می‌تواند نشانه‌های ناراحتی ذهنی را وخیم‌تر کند یا با داروها تداخل پیدا کند.
تحت مراقبتهای پزشکی معمول قرار بگیرید. از معاینات غفلت نکنید و یا جلسات ملاقات با دکتر خانوادگی را جا نگذارید، به‌خصوص اگر حالتان خوب نیست. ممکن است مشکل بهداشتی جدیدی داشته باشید که باید به آن پرداخته شود و یا با عوارض جانبی دارو روبرو شده‌اید.
مقابله با اختلال بدشکلی بدن می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. در مورد بهبود مهارت‌های مقابله‌ای، راه‌های تمرکز روی شناسایی، نظارت و تغییر افکار منفی درباره ظاهر خود، با دکتر یا درمانگر صحبت کنید.
اضطراب و افسردگی در بیماران مبتلا به اختلال بدشکلی بدن
این نکات را برای کمک به مقابله با اختلال بدشکلی بدن در نظر بگیرید:
در دفترچه‌‌ای یادداشت‌برداری کنید. این می‌تواند برای بیان درد، خشم، ترس و یا احساسات دیگر سودمند باشد.
به هیچ وجه منزوی نشوید. سعی کنید در فعالیتهای طبیعی شرکت داشته باشید و مرتب با اعضای خانواده و یا دوستان دور هم جمع شوید.
مراقب خودتان باشید. غذاهای سالم بخورید، فعالیت بدنی داشته باشید و به اندازه کافی بخوابید.
کتاب‌های خودیاری معتبر بخوانید. در مورد آنها را با دکتر و یا درمانگر صحبت کنید.
به یک گروه حمایتی بپیوندید. با افراد دیگری ارتباط برقرار کنید که چالش‌های مشابهی دارند.
برروی اهداف‌تان متمرکز بمانید. بهبودی یک فرآیند مداوم است. با نگه داشتن اهداف بهبودی در ذهن، باانگیزه بمانید.
فنون تمدد اعصاب و کنترل استرس را بیاموزید. فنون کاهش استرس مانند مراقبه، یوگا یا تایچی را امتحان کنید.
هرگز زمانی که اندوهگین و یا پریشان هستید تصمیم‌های مهم نگیرید. در این حالت شاید بدرستی فکر نکنید و از تصمیم‌هایی که می‌گیرید بعداً پشیمان شوید.
هیچ راهی برای جلوگیری از اختلال بدشکلی بدن وجود ندارد. با این حال، از آنجا که اختلال بدشکلی بدن اغلب در نوجوانی شروع می‌شود، شناسایی کودکانِ در معرض خطر این بیماری و شروع زودهنگام درمان تاحدودی سودمند خواهد بود. همینطور درمان نگهداری طولانی‌مدت ممکن است به جلوگیری از عود علائم اختلال بدشکلی بدن کمک کند.
