مونونوکلئوز عفونی یا مونو اغلب «بیماری بوسیدن» نیز خوانده می‌شود. ویروسی که باعث مونو می‌شود از طریق بزاق سرایت می‌کند، بنابراین از طریق بوسیدن انتقال می‌یابد، اما گاهی ممکن است در معرض سرفه یا عطسه دیگران قرار گرفته باشید، یا از لیوان و ظروف غذایی کسی استفاده کرده باشید که مونو دارد. معمولا بهتر است تا چند روز بعد از فروکش تب و یا تا زمانی که ظروف مواد غذایی، دیگر به اشتراک گذاشته نمی‌شون،د یا کاری نمی‌کنید که بزاق انتقال یابد و باعث گسترش عفونت شود، صبر کنید. با این حال، مونونوکلئوز به اندازه برخی از عفونت‌ها مانند سرماخوردگی مسری نیست.
به احتمال زیاد در صورتی به مونونوکلئوز با تمام علائم و نشانه‌ها مبتلا می‌شوید که نوجوان بالغ و یا جوان باشید. خردسالان معمولا نشانه‌های کمی بروز می‌دهند و و عفونت اغلب ناشناخته باقی می‌ماند.
اگر مونونوکلئوز دارید، بسیار مهم است که مراقب عوارض خاصی نظیر بزرگ‌شدگی طحال باشید. استراحت و مصرف مایعات کافی، کلید بهبودی خواهد بود.
علائم و نشانه‌های احتمالی مونونوکلئوز عبارتند از:
- خستگی مفرط
- احساس ناخوشی (ضعف)
- گلو درد، شاید گلو درد میکروبی باشد که با مصرف آنتی‌بیوتیک بهتر نمی‌شود
- تب
- گره‌های لنفاوی متورم در گردن و زیر بغل
- لوزه‌های متورم
- سردرد
- جوش‌های پوستی
- طحال نرم و متورم
این ویروس یک دوره کمون دارد که حدود چهار تا شش هفته طول می‌کشد، هر چند این دوره در کودکان ممکن است کوتاه‌تر باشد. علائم و نشانه‌های بیماری از جمله تب و گلودرد معمولا در عرض چند هفته کاهش می‌یابد، گرچه خستگی مفرط، بزرگ‌شدگی غدد لنفاوی و طحالِ متورم شاید چند هفته بیشتر طول بکشد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید
چنانچه تاکنون با علائم فوق روبرو بوده‌اید، شاید مونونوکلئوز داشته باشید.
اگر استراحت و رژیم غذایی سالم نتواند علائم بیماری را در یک یا دو هفته تسکین دهد یا نشانه‌های بیماری عود کند، باید به پزشک مراجعه کنید.
علت مونونوکلئوز، ویروسی بنام اِپشتاین‌بار[۱] می‌باشد.
مونونوکلئوز معمولا چندان جدی نمی‌شود. اکثر بزرگسالان در معرض ویروس اِپشتاین‌بار قرار گرفته‌اند و آنتی‌بادی در دستگاه ایمنی بدن‌شان ساخته‌اند. بنابراین ایمن هستند و دوباره دچار مونونوکلئوز نخواهند شد.
عوارض مونونوکلئوز شاید جدی‌تر از خود بیماری باشد.
بزرگ‌شدگی طحال
مونونوکلئوز ممکن است باعث بزرگ‌شدگی طحال شود. در موارد شدید، طحال شاید شکافته و موجب دردی سوزناک و ناگهانی در سمت چپ قسمت فوقانی شکم شود. اگر چنین دردی رخ داد، بلافاصله به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید، شاید به جراحی نیاز پیدا کنید.
مشکلات کبد
مشکلات کبد نیز ممکن است رخ دهد:
- هپاتیت. دچار التهاب خفیف کبد (هپاتیت) می‌شوید.
- یرقان. زردی پوست و سفیدی چشم‌ها نیز گاهی بروز می‌کند.
عوارض نه چندان شایع
مونونوکلئوز همچنین می‌تواند به عوارض نادر زیر منجر شود:
- کم‌خونی – کاهش در سلول‌های قرمز خون و هموگلوبین، پروتئین غنی از آهن در گلوبول‌های قرمز خون
- ترومبوسیتوپنی – شمار کم پلاکت‌ها شامل سلول‌های‌خونی که در لختگی حضور دارند
- مشکلات قلبی – التهاب عضله قلب (میوکاردیت)
- عوارض مربوط به دستگاه عصبی – مننژیت، آنسفالیت و نشانگان گیلن‌باره[۲]
- لوزه‌های متورم که راه تنفس را مسدود می‌کند
ویروس اِپشتاین‌بار می‌تواند در افرادی به‌مراتب جدی‌تر شود که دستگاه ایمنی معیوب دارند، مانند افراد مبتلا به ایدز و یا افرادی که برای سرکوب ایمنی بدن پس از پیوند عضو، دارویی مصرف میکنند.
چنانچه گمان کردید به مونونوکلئوز دچار شده‌اید، به پزشک خانوادگی مراجعه کنید. در اینجا برخی اطلاعات مفید برای کمک به آمادگی پیش از ملاقات پزشکی ارائه می‌شود و همینطور اینکه چه انتظاراتی باید داشته باشید.
چه کارهایی می‌توانید انجام دهید
- هر گونه علائمی که حس می‌کنید یادداشت کنید. مطمئن شوید که هیچ کدام از موارد ظاهراً نامربوط به هدف مراجعه به پزشک را از قلم نینداخته‌اید.
- اطلاعات شخصی کلیدی را فهرست کنید، از جمله هر گونه استرس عمده و یا تغییرات اخیر زندگی، عادت‌های روزمره مانند الگوی خواب یا قرارگیری در معرض مونونوکلئوز
- فهرستی از تمام داروهای درمانی تهیه کنید، از جمله هر ویتامین یا مکملی که مصرف می‌کنید.
پزشک بر اساس علائم و نشانه‌ها، مدت زمان و نتایج معاینه جسمانی، شاید به مونونوکلئوز شک کند. وی به دنبال نشانه‌هایی مانند تورم غدد لنفاوی، لوزه‌ها، کبد یا طحال خواهد گشت و اینکه چگونه با علائمی که شما توصیف می‌کنید مرتبط می‌شوند.
آزمایش خون
- تست آنتی‌بادی. اگر نیاز به تایید اضافی باشد، تست منواسپات شاید برای بررسی خون از لحاظ آنتی‌بادی‌های ویروس اِپشتاین‌بار انجام شود. این تست غربالگری ظرف یک روز نتایج را ارائه می‌دهد. اما ممکن است عفونت را در هفته اول بیماری تشخیص ندهد. یک تست آنتی‌بادی دیگر وجود دارد که برای نتیجه‌گیری به زمان طولانی‌تری نیاز دارد، اما می‌تواند بیماری را حتی در هفته اول بروز علائم تشخیص دهد.
- شمارش گلبولهای سفید. پزشک شاید آزمایش خون دیگری برای افزایش تعداد سلول‌های سفید خون (لنفوسیت‌ها) و یا لنفوسیت‌های غیرطبیعی انجام دهد. این آزمایش هرگز ابتلا به مونونوکلئوز را تایید نمی‌کند، اما احتمال بیماری را نشان می‌دهد.
هیچ شیوه درمان خاصی برای مونونوکلئوز عفونی وجود ندارد. آنتی‌بیوتیک‌ها در برابر عفونت‌های ویروسی مانند مونو موثر نیستند. درمان عمدتا شامل استراحت در بستر و آشامیدن مقدار زیادی مایعات می‌باشد.
داروها
- درمان عفونت‌های ثانویه. گهگاهی، عفونت استرپتوکوکی (نوعی میکروب) همراه گلودرد ناشی از مونونوکلئوز بروز می‌کند. همچنین شاید دچار عفونت سینوس یا عفونت لوزه (التهاب لوزه) شوید. در این صورت، شاید به درمان با آنتی‌بیوتیک برای این عفونت‌های باکتریاییِ همراه نیاز داشته باشید.
- خطر راش (خارش پوستی) با مصرف برخی داروها. آموکسی‌سیلین و سایر مشتقات پنی‌سیلین برای افراد مبتلا به مونونوکلئوز توصیه نمی‌شود. در واقع، برخی افراد مبتلا به مونونوکلئوز که یکی از این داروها را مصرف میکنند شاید دچار راش شوند. با این حال، راش لزوما به این معنی نیست که چنین افرادی به آنتی‌بیوتیک‌ها حساسیت دارند. در صورت لزوم، آنتی‌بیوتیک‌های دیگری که کمتر احتمالدارد موجب راش شوند برای درمان عفونت احتمالی همراه مونونوکلئوز موجود می‌باشد.
- کورتیکواستروئیدها. برای تسکین برخی از نشانه‌های بیماری، از قبیل تورم شدید گلو و لوزه‌ها، پزشک شاید دارویی کورتونی مثل پردنیزون تجویز کند.
علاوه بر مقدار زیادی استراحت در بستر، اقدام‌های زیر نیز به از بین بردن علائم مونونوکلئوز کمک خواهد کرد:
- نوشیدن مقدار زیادی آب و آب‌میوه. مایعات به تسکین تب و گلودرد و جلوگیری از دهیدراسیون کمک میکنند.
- مصرف مسکن غیرتجویزی. داروهای ضددرد مانند استامینوفن (تیلنول، غیره) یا ایبوپروفن (آدویل، موترین IB، غیره) را با توجه به تیاز مصرف کنید. این داروها هیچ خواص ضدویروسی ندارند و مصرف‌شان تنها برای تسکین درد و یا تب مفید خواهد بود.
هنگام دادن آسپرین به کودکان و نوجوانان احتیاط کنید. اگرچه آسپرین برای مصرف کودکان بزرگتر از ۲ سال تایید شده، اما کودکان و نوجوانانی که در دوره نقاهت و بهبودی علائم آبله‌مرغان یا مشابه آنفولانزا هستند هرگز نباید آسپرین مصرف کنند، زیرا آسپرین به سندرم رِی[۳] نسبت داده می‌شود، یعنی بیماری نادری که در چنین کودکانی بالقوه کشنده می‌شود.
- با آب‌نمک غرغره کنید. این کار را چندین بار در روز برای تسکین گلودرد انجام دهید. حدود ۲۳۰ میلی‌لیتر آب گرم با ۱/۲ قاشق چایخوری نمک مخلوط کنید.
برای بازگشت به ورزش و برخی فعالیت‌های دیگر کمی صبر کنید
بیشتر علائم و نشانه‌های مونونوکلئوز در عرض چند هفته بهبود می‌یابد، اما ممکن است دو تا سه ماه طول بکشد تا کاملا احساس سلامتی کنید. هر چه بیشتر استراحت کنید، زودتر بهبود می‌یابید. بازگشت زودهنگام به برنامه معمولی زندگی می‌تواند خطر ابتلا به عود بیماری را افزایش دهد.
برای جلوگیری از خطر پارگی طحال، حداقل یک ماه صبر کنید و بعد به فعالیت‌های شدید، بلند کردن اجسام سنگین، بازی‌ها یا ورزش‌های پربرخورد بازگردید. پارگی طحال منجر به خونریزی شدید و وضعیت اورژانسی می‌شود.
از پزشک بپرسید چه زمانی بهتر است فعالیت‌های طبیعی را از سرگیری کنید. پزشک برای کمک به بازسازی قدرت در طول روند بهبود شاید یک برنامه ورزشی تدریجی توصیه کند.
مونونوکلئوز می‌تواند هفته‌ها طول بکشد و شما را تا زمان بهبودی کامل در خانه نگه دارد. بنابراین بردباری داشته باشید تا مبارزه بدن‌تان با عفونت تمام شود.
این بیماری برای جوانان به معنای از دست دادن بعضی فعالیت‌ها خواهد بود؛ کلاس‌ها، تمرینات تیمی و شرکت در مهمانی‌ها. بدون شک، مجبورید مدتی بی‌خیال این فعالیت‌ها شوید. دانش‌آموزان باید به مدارس اطلاع دهند که در حال بهبودی از مونونوکلئوز هستند و ملاحظات خاصی برای رسیدن به تکالیف صورت بگیرد.
اگر دچار مونونوکلئوز شده‌اید، لزوما به قرنطینه نیاز نمی‌شود. بسیاری از افراد از قبل نسبت به اِپشتاین‌بار مصونیت پیدا کرده‌اند، چون در دوران کودکی در معرض ویروس قرار گرفته‌اند. اما طوری برنامه‌ریزی کنید که تا زمان بهبودی کامل، به جای مدرسه رفتن در خانه بمانید و فعالیت‌های دیگری انجام ندهید.
از دوستان و اعضای خانواده در روند بهبودی از مونونوکلئوز کمک بگیرید. دانشجویان نیز باید در صورت لزوم برای دریافت کمک و یا درمان، با کارکنان مرکز بهداشت دانشگاه تماس بگیرند.
ویروس اِپشتاین‌بار شاید تا ماه‌ها پس از عفونت در بزاق باقی بماند. هیچ واکسنی برای پیشگیری مونونوکلئوز وجود ندارد.
[۱] Epstein-Barr
[۲] Guillain-Barre syndrome
[۳] Reye’s syndrome
