تب یونجه، همچنین معروف به رینیت آلرژیک، باعث بروز علائم و نشانههای مشابه سرماخوردگی مانند آبریزش بینی، خارش چشم، احتقان، عطسه و فشار سینوس میشود. اما بر خلاف سرماخوردگی، تب یونجه در اثر ویروس خاصی ایجاد نمیشود، بلکه نوعی واکنش حساسیت به ذرات آلرژیزا (آلرژن) مانند گرده، مایت گرد و خاک یا شوره حیوانات خانگی در فضای باز و یا سرپوشیده میشود.
تب یونجه موجبات درماندگی فرد را فراهم می کند، یعنی بر عملکرد وی در محل کار یا مدرسه تأثیر میگذارد و باعث اختلال در فعالیتهای اوقات فراغت او میشود. اما لازم نیست علائم آزاردهنده بیماری را تحمل کنید. یادگیری درباره چگونگی جلوگیری از محرکها و یافتن شیوه درمانی مناسب میتواند تفاوت بزرگی ایجاد کند.
علائم و نشانههای تب یونجه معمولا بلافاصله پس از قرارگیری در معرض ماده آلرژیزای خاص (آلرژن) شروع میشود، از جمله:
- آبریزش بینی و احتقان بینی
- چشمان آبکی و یا خارشدار
- عطسه
- سرفه
- خارش بینی، سقف دهان یا گلو
- فشار سینوس و درد صورت
- تورم، کبودی پوست زیر چشمها (اصطلاحاً گودی افتادن)
- تضعیف حس بویایی و چشایی
زمانهای مختلف سال میتواند عامل موثری باشد
علائم تب یونجه به خاطر گردهافشانی درختان، چمن و یا علفهای هرز که همگی در زمانهای مختلف شکوفه میزنند، شاید در زمان خاصی از سال شروع یا بدتر شود. اگر نسبت به مواد آلرژیزا در محیط داخلی، مانند غبار مایت، سوسک، کپک و یا شوره حیوانات خانگی حساس هستید، شاید علائم بیماری را در تمام طول سال بروز دهید. بسیاری از افراد در تمام طول سال، نشانههای آلرژی را دارند، اما نشانهها در زمان خاصی از سال وخیمتر میشود.
اثرات سن
اگرچه تب یونجه ممکن است در هر سنی شروع شود، ولی به احتمال زیاد در دوران کودکی یا اوایل بزرگسالی رخ میدهد. اصلاً بعید نیست که شدت واکنشهای بدن نسبت به تب یونجه در طول سال تغییر کند. در مورد اکثر افراد، علائم تب یونجه معمولاً به آرامی محو میشود، اغلب بیش از چند دهه طول میکشد.
آیا تب یونجه گرفتهاید؟ یا سرماخوردگی؟
علائم و نشانههای بیماری میتواند متفاوت باشد. با توجه به جدول زیر مشخص میشود چه عاملی باعث بروز علائم شده است:
تب یونجه | سرماخوردگی | |
علائم و نشانهها | آبریزش بینی همراه با ترشحات رقیق و آبکی، بدون تب | آبریزش بینی همراه با ترشحات زرد آبکی و یا غلیظ، بدندرد، تب با درجه حرارت پایین |
آغاز | بلافاصله پس از قرار گرفتن در معرض آلرژن (آلرژی زا) | ۱ تا ۳ روز پس از قرار گرفتن در معرض ویروس سرماخوردگی |
مدت | تا زمانی که در معرض آلرژن باقی بمانید | ۳ تا ۷ روز |
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
در موارد زیر به پزشک مراجعه کنید:
- علائم بیماری مداوم و آزاردهنده است
- داروهای ضدحساسیت موثر نیستند
- داروهای ضد حساسیت موثر هستند، اما عوارض جانبی دردسرساز میشود
- مبتلا به ناراحتی دیگری دیگری هستید که علائم تب یونجه مانند پولیپ بینی، آسم و یا عفونت سینوسی مکرر را وخیمتر میکند
خیلی از افراد، به ویژه کودکان، به علائم تب یونجه عادت میکنند. در برخی موارد، درمان ممکن است به جلوگیری از ناراحتیهای آلرژیک جدیتر مانند مثل آسم یا اگزما کمک کند.
در شرایط زیر شاید بخواهید به متخصص آلرژی مراجعه کنید:
- علائم بیماری شدید است
- تب یونجه به مزاحمتی در طول سال تبدیل شده
- داروهای ضدحساسیت به هیچ وجه علائم را مهار نمیکنند
- داروهای ضدحساسیت باعث بروز عوارض جانبی مشکلساز میشوند
- میخواهید بفهمید آیا آمپولهای آلرژی (ایمنیدرمانی) برایتان گزینه مناسبی است یا خیر
در طول فرآیندی به نام حساسیتسازی، دستگاه ایمنی بدن به اشتباه یک ماده بیضرر موجود در هوا را مضر شناسایی میکند. دستگاه ایمنی بدن سپس شروع به تولید آنتیبادی علیه ماده بیضرر میکند. دفعه بعد که در تماس با همان ماده قرار میگیرید، این آنتیبادیها دوباره شناسایی میکنند و به دستگاه ایمنی بدن پیغام میدهند که مواد شیمیایی مانند هیستامین به جریان خون آزاد کند. این مواد شیمیایی دستگاه ایمنی باعث واکنشی میشوند که منجر به بروز علائم و نشانههای آزارنده تب یونجه میشود.
محرکهای فصلی تب یونجه عبارتند از:
- گرده درختان که در بهار رایج است
- گرده چمن که در اواخر بهار و تابستان رایج است
- گرده نوعی ابروسیا [۱] که در پاییز رایج است
- هاگهای قارچ و کپک که در طول ماههای گرم وخیمتر میشود
محرکهای تب یونجه در تمام طول سال عبارتند از:
- مایت گرد و خاک یا سوسک
- شوره (تکههای پوست خشک و بزاق) از حیوانات خانگی مانند گربه، سگ و یا پرندگان
- هاگهای قارچ و کپک در محیط داخلی و فضای باز
تب یونجه به این معنا نیست که شما به یونجه حساسیت دارید. با وجود نامی که دارد؛ تب یونجه تقریبا هرگز به خاطر یونجه بروز نمیکند و باعث تب نمیشود.
عوامل زیر ممکن است خطر ابتلا به تب یونجه را افزایش دهد:
- داشتن آلرژیهای دیگر و یا آسم
- داشتن یک خویشاوند خونی (مانند پدر و مادر و یا خواهر و برادر) که دچار آلرژی یا آسم باشند
- زندگی یا کار در محیطی که دائما شما را در معرض آلرژنها مانند پشم و شوره حیوانات قرار میدهد
مشکلاتی احتمالی که به تب یونجه نسبت داده میشود عبارتند از:
- کاهش کیفیت زندگی. تب یونجه با فعالیتهای لذتبخش تداخل پیدا میکند و از میزان بهرهوری کارهایتان میکاهد. برای بسیاری از افراد، علائم تب یونجه منجر به غیبت از کار یا مدرسه میشود.
- خواب ناآسوده. علائم تب یونجه میتواند شما را بیدار نگه دارد و یا مدام از خواب بپراند.
- وخامت آسم. اگر مبتلا به آسم باشید، تب یونجه علائم و نشانههای بیماری مانند سرفه و خسخس سینه را بدتر میکند.
- سینوزیت. احتقان سینوسی طولانیمدت به علت تب یونجه ممکن است میزان حساسیت به سینوزیت را افزایش دهد؛ سینوزیت در واقع به عفونت یا التهاب غشاء گفته می شود که درون سینوس را پر میکند.
- عفونت گوش. تب یونجه در کودکان، اغلب عاملی در عفونت گوش میانی[۲] به شمار میرود.
در این فاصله چه کارهایی میتوانید انجام دهید
اگر فوراً به پزشک مراجعه نکنید، داروهای غیرتجویزی شاید به تسکین نشانههای بیماری کمک کند. چندین نوع دارو موجود است که به تسکین علائم تب یونجه کمک میکند؛ از جمله قرصها، مایعات، افشانههای بینی و قطرههای چشمی.
پزشک درباره تاریخچه پزشکی شخصی و خانوادگی، علائم و نشانههای بیماری و روش برخوردتان با آن، سوالات مفصلی خواهد پرسید. پزشک همچنین به دنبال سرنخهای دیگری درباره علل علائم و نشانههای بیماری، معاینه بالینی انجام خواهد داد. وی ممکن است یک یا هر دو آزمایش زیر را توصیه کند:
- تست خراش پوستی. در طول تست پوست، مقدار کمی از ماده محرک آلرژی از طریق سوزن به پوست روی بازو و یا قسمت فوقانی کمر کشیده میشود تا آثار ناشی از واکنشهای آلرژیک بدن مشاهده شود. اگر به ماده حساسیت داشته باشید، روی محلی از پوست که آزموده شده برآمدگی یا قلنبگی ایجاد میشود. متخصصان آلرژی برای انجام تست خراش پوستی معمولا به ابزارهای عالی مجهزند.
- آزمایش خون آلرژی. این نوع آزمایش خون معروف به [۳]RAST میتواند پاسخ دستگاه ایمنی بدن به آلرژن خاصی را اندازهگیری کند. این تست به اندازهگیری میزان آنتیبادیهای آلرژیزا در جریان خون موسوم به آنتیبادیهای ایمونوگلوبولین E میپردازد. یک نمونه خون به آزمایشگاه پزشکی فرستاده میشود تا به دنبال شواهدی از حساسیت احتمالی به آلرژن مورد بررسی قرار گیرد.
بهترین شیوه درمانی تب یونجه، جلوگیری از موادی است که باعث واکنش بدن میشود. با این حال، چنین کاری همیشه ممکن نیست و شاید به درمانهای افزوده همراه با راهکارهای پرهیز از محیطهای آلرژیزا نیاز پیدا کنید.
اگر تب یونجه بیش از حد شدید نباشد، مصرف داروهای غیرتجویزی شاید برای تسکین علائم بیماری کفایت کند. در مورد علائم آزاردهندهتر شاید به داروهای تجویزی با نسخه پزشکی نیاز داشته باشید. بسیاری از افراد با ترکیبی از داروهای ضدآلرژی به بهبودی میرسند. البته میبایست چند مورد را امتحان کنید تا بفهمید کدام برایتان مناسب است.
اگر فرزندتان تب یونجه دارد، با پزشک در مورد بهترین شیوه درمان صحبت کنید. برخی از داروها برای مصرف کودکان تایید شده، اما بقیه فقط برای بزرگسالان توصیه میشود. اگر میخواهید داروهای غیرتجویزی را برای فرزندتان امتحان کنید، حتما برچسب روی بستهها را بادقت بخوانید.
داروهای موجود برای تب یونجه عبارتند از:
- اسپریهای بینی کورتیکواستروئید. این اسپریهای بینی که با تجویز پزشک ارائه می شود به پیشگیری و درمان التهاب، خارش و آبریزش بینی ناشی از تب یونجه کمک میکند. برای بسیاری از افراد، این اسپری بینی موثرترین داروی تب یونجه محسوب میشود، و در واقع نخستین دارویی به شمار میرود که پزشکان تجویز میکنند. مثالها عبارتند از فلوتیکازون (فلوناز)، تریامسینولون (ناساکورت AQ) مومتاسون (ناسونِکس) و بودزونید (رینوکورت). اسپریهای بینی کورتیکواستروئید برای اکثر افراد یک درمان طولانیمدت بیخطر است. عوارض جانبی شامل بو یا طعم ناخوشایند و سوزش بینی میشود. عوارض جانبی استروئید بسیار نادر است.
- آنتیهیستامینها. این نوع درمانِ آمادهسازی معمولا به شکل قرص ارائه میشود. با این حال، اسپری بینی و قطرههای چشمی آنتیهیستامین نیز وجود دارد. آنتیهیستامین به تسکین خارش، عطسه و آبریزش بینی کمک میکند اما اثر کمتری بر احتقان یا گرفتگی بینی دارد. این ماده در واقع راه هیستامین را میبندد، مادهای شیمیایی که هنگام واکنش آلژیک توسط دستگاه ایمنی به خون آزاد و باعث بروز علائم بیماری میشود. نسخه قدیمیتر آنتیهیستامینهای غیرتجویزی مانند دیفنهیدرامین (بنادریل) به اندازه نسخههای جدید موثر واقع میشوند، اما بعضی از آنها خوابآلودگی میآورند. آنتیهیستامینهای خوراکی جدیدتر بهندرت احتمال دارد باعث خوابآلودگی شوند. نمونههای غیرتجویزی شامل لوراتادین (کلاریتین، آلورت)، ستیریزین (زرتِک آلرژی) و فکسوفنادین (آلِگرا). اسپریهای بینی آنتیهیستامین تجویزی مانند آزلاستین (آستلین، آستپرو) و اولوپاتادین (پاتاناسه) میتوانند نشانههای بیماری در بینی را برطرف کنند. قطرههای چشمی آنتیهیستامین به تسکین خارش و سوزش چشم ناشی از تب یونجه کمک میکنند.
- ضداحتقان. این داروها بصورت نسخههای غیرتجویزی و تجویزی مایعات، قرصها و اسپریهای بینی موجود هستند. ضداحتقانهای خوراکی شامل سودافِد و دریکسورال میشود. اسپریهای بینی شامل فنیلافرین (Neo-سینِفرین) و اکسیمتازولین (آفرین) میشود. ضداحتقانهای خوراکی موجب عوارض جانبی از جمله افزایش فشار خون، بیخوابی، تحریکپذیری و سردرد میشوند. هرگز بیش از دو یا سه روز یکبار، اسپری ضداحتقان بینی استفاده نکنید، چون برعکس، نشانههای بیماری را موقع مصرفِ پیدرپی وخیمتر میکند.
- کرومولین سدیم. این دارو به صورت اسپری بینی غیرتجویزی موجود است و باید روزی چند بار استفاده شود. همچنین به شکل قطره تجویزی (کرولوم) موجود است. این دارو با جلوگیری از آزاد شدن هیستامین در خون، علائم تب یونجه را از بین میبرد. کرومولین سدیم هیچ عوارض جدی ندارد و زمانی بیستری اثر را میگذارد که قبل از شروع علائم بیماری مصرف شود.
- اصلاحکنندههای لوکوترین. مونتلوکاست (Singulair) نوعی قرص تجویزی است که برای جلوگیری از عملکرد لوکوترین مصرف میشود؛ یعنی ماده شیمیایی دستگاه ایمنی که باعث بروز علائم آلرژی مانند تولید موکوس اضافی میشود. این دارو به خصوص در درمان آسم ناشی از آلرژی موثر واقع میشود. اغلب هنگامی مصرف میشود که اسپری بینی برای بیمار قابلتحمل نیست، و یا زمانی که مبتلا به آسم خفیف باشد. البته گاهی موجب سردرد میگردد. در موارد نادر، مونتلوکاست به واکنشهای روانی مانند اضطراب، پرخاشگری، توهم، افسردگی و فکر خودکشی نسبت داده شده است. برای هر گونه واکنش روانی غیرمعمول. فوراً به دنبال توصیههای پزشکی باشید.
- ایپراتروپیوم بینی. این دارو همچنین معروف به آتروِنت بصورت اسپری تجویزی بینی موجود است و به تسکین آبریزش بینی شدید کمک میکند. برای این کار، آتروِنت از ترشح مایع اضافی در غدد بینی جلوگیری میکند. این دارو برای درمان احتقان، عطسه و یا ترشحات پشت بینی موثر نیست. عوارض جانبی خفیف شامل خشکی بینی، خوندماغ و گلودرد میشود. به ندرت میتواند عوارض جانبی شدیدتری مانند تاری دید، سرگیجه و ادرار دشوار ایجاد کند. این دارو برای افراد مبتلا به گلوکوم یا مردان مبتلا به بزرگی پروستات توصیه نمیشود.
- کورتیکواستروییدهای خوراکی. داروهای کورتیکواستروئیدی به شکل قرص، مانند پردنیزون، گاهی برای از بین بردن علایم شدید آلرژی مصرف میشوند. از آنجایی که مصرف طولانیمدت کورتیکواستروئید موجب بروز عوارض جانبی جدی مانند آبمروارید، پوکی استخوان و ضعف عضلانی میشود، معمولا تنها برای مدتی کوتاه تجویز میشوند.
سایر شیوههای درمانی برای تب یونجه عبارتند از:
- آمپولهای آلرژی (ایمنیدرمانی). اگر داروها علائم تب یونجه را کاهش ندهند و یا بیش از حد عوارض جانبی داشته باشند، پزشک شاید تزریق آلرژی (ایمونوتراپی یا حساسیتزدایی از دستگاه ایمنی) را توصیه کند. در طی یک دوره سه تا پنج سال، بطور منظم آمپولهای حاوی مقادیر بسیار ناچیزی از آلرژن خواهید زد. هدف این است که بدن به وجود آلرژنهایی عادت کند که باعث بروز نشانههای حساسیت شده، و همینطور نیاز به دارو را کاهش دهد. ایمنیدرمانی بهخصوص زمانی موثر واقع خواهد شد که به شوره گربه، غبار مایت، یا گردهافشانی درختان، چمن یا علفهای هرز حساسیت داشته باشید. ایمنیدرمانی در کودکان شاید به پیشگیری از بروز آسم کمک کند.
- شستشوی سینوسها. شستشوی سوراخهای بینی با سالین مقطر و استریل ( اصطلاحاً آبیاری از راه بینی) راهی سریع، ارزان و بسیار موثر برای از بین بردن احتقان بینی به شمار میرود. شستشوی مستقیم هر گونه مخاط و مواد حساسیتزا را از بینی بیرون میکشد. دنبال نوعی بطری فشاری و یا قوری نِتی[۴] باشید؛ ظرف کوچکی با لوله فواره که برای شستشوی بینی طراحی شده و در داروخانه یا فروشگاههای بهداشتی یا مواد غذایی یافت میشود. از آبی استفاده کنید که مقطر و استریل باشد و از قبل جوشانده و سرد شده باشد یا از صافی با منافذ ۱ میکرون یا کوچکتر برای تهیه محلول آبیاری شور (سالین) رد شده باشد. همچنین حتماً دستگاه آبیاری را پس از هر بار با آبی بشویید که مقطر و استریل باشد، قبلا جوشانده و سرد شده، و یا از صافی رد شده باشد، و سپس در هوای باز خشک کنید.
پیشگیری از آلرژن به طور کامل غیرممکن است، اما در عوض میتوانید نشانههای بیماری را با انجام برخی اقدامها بهمنظور پرهیز از قرارگیری در معرض محیط حساسیتزا کاهش دهید. بهتر است دقیقا بدانند نسبت به چه مادهای حساسیت دارید تا بهراحتی از محرکهای خاص جلوگیری کنید.
گرده و کپک
- درها و پنجرهها را در طول فصل گردهافشانی گیاهان ببندید.
- رختها را در محیط بیرون آویزان نکنید؛ چون گردهها به ملافه و حوله میچسبند.
- در خانه و ماشین از سیستم تهویه مطبوع استفاده کنید.
- از فیلتر آلرژی در سیستم تهویه استفاده کنید.
- از فعالیت در فضای باز در صبح زود اجتناب کنید؛ چون شمار گردهها به بالاترین میزان میرسد.
- در روزهای خشک و بادخیز داخل منزل بمانید.
- برای کاهش رطوبت در محیط داخلی از دستگاه رطوبتزا استفاده کنید.
- یک فیلتر ذراتهوا (HEPA) با راندمان بالا در اتاق خواب نصب کنید.
- از چمنزنی و یا جمعآوری برگها پرهیز کنید، چون باعث برخاستن گردهها و کپکها میشود.
- هنگام انجام فعالیت در فضای باز مانند باغبانی، ماسک مخصوص گرد و غبار بپوشید.
مایت گرد و خاک
- از پوششهای ضدآلرژی در تشک، بالش و جعبه فنرهای تخت استفاده کنید.
- ملافه و پتو را در آب داغ تا دمای حداقل ۵۶ درجه سانتیگراد بشویید.
- از دستگاه رطوبتزا و یا تهویه مطبوع برای کاهش رطوبت در محیط داخلی استفاده کنید.
- فرشها را هر هفته با جاروبرقی مجهز به فیلتر ذرات کوچک یا HEPA تمیز کنید.
- بیرون گذاشتن فرشها را در نظر بگیرید، به خصوص جاهایی که میخوابید و بهشدت نسبت به مایت گرد و خاک حساس هستید.
سوسکها
- تمام درزها و ترکها را که محل ورود سوسکهاست پر کنید.
- شیرها و لولهها را سفت ببندید تا آب چکه نکند.
- ظروف را هر روز بشویید و سطل زباله را خالی کنید.
- خردههای غذا را از روی میزها و کف اتاقها جارو کنید.
- مواد خوراکی از جمله غذای حیوانات خانگی را داخل ظروف دربسته نگهداری کنید.
- خدمات حرفهای دفع آفات را در نظر بگیرید.
شوره حیوانات خانگی
- در صورت امکان، حیوانات خانگی را بیرون بگذارید.
- حیوانات خانگی را در صورت امکان به طور هفتگی استحمام کنید. استفاده از دستمال مرطوب مخصوص برای کاهش شوره نیز میتواند مفید باشد.
- حیوانات خانگی را بیرون از اتاق خواب نگه دارید.
در حالی که شواهد علمی چندانی در مورد تأثیر این گونه اقدامها بدست نیامده، ولی شمار زیادی از افراد شیوههای درمانی جایگزین را برای تب یونجه امتحان میکنند، از جمله:
- داروها و مکملهای گیاهی. عصاره درختچه باتربور ممکن است به جلوگیری از علایم آلرژی فصلی کمک کند. اگر واقعاً باتربور مصرف میکنید، حتماً محصولی را در نظر بگیرید که روی برچسب بسته نوشته باشد “بدون PA”، یعنی مواد سمی احتمالی از آن حذف شده است. برخی شواهد محدود نشان میدهد که اسپیرولینا و کاردوفیلا تینوسپورا[۵] نیز شاید موثر باشد. اگرچه مزایای این گیاهان هنوز مشخص نیست، ولی سایر داروهای گیاهی برای آلرژی فصلی شامل فلفل دلمه، عسل، ویتامین C و روغن ماهی میشود.
- درمانهای جایگزین. برخی افراد ادعا میکنند که درمانهایی مانند طب سوزنی و هومیوپاتی ممکن است به نسکین علایم آلرژی فصلی کمک کند. با این حال، هیچ شواهد روشنی وجود ندارد مبنی بر اینکه موثر واقع میشوند. پژوهشهای محدود نشان میدهد بهرهگیری از فتوتراپی (نوردرمانی) داخل بینی شاید برای کاهش علائم بیماری در ناحیه بینی مفید باشد. با این حال، اثرات طولانیمدت حاصل از این شیوه درمانی نوظهور هنوز ناشناخته مانده است.
هیچ راه اثباتشدهای برای پیشگیری از ابتلا به تب یونجه در وهله اول وجود ندارد. پزشکان فکر میکنند کاهش قرارگیری کودک در معرض مواد آلرژیزا، مانند مایت غبار و پشم حیوانات شاید به تاخیر و یا جلوگیری از تب یونجه کمک کند؛ اما هنوز شواهد روشنی در دست نیست.
اگر دچار تب یونجه شدهاید، بهترین کاری که میتوانید انجام دهید این است که گامهایی برای کاهش حضور در معرض آلرژنهای عامل بروز علائم بردارید. قبل از قرارگیری در معرض آلرژنها حتماً طبق سفارش پزشک از داروهای آلرژیزدا مصرف کنید.
[۱] Ragweed
[۲] otitis media
[۳] radioallergosorbent
[۴] neti pot
[۵] Tinospora cordifolia