پوکی استخوان باعث تضعیف و شکنندگی استخوان می‌شود؛ آنقدر ترد و شکننده که زمین خوردن و یا حتی فشارهای خفیف مانند خم شدن به پهلو یا سرفه کردن می‌تواند موجب شکستگی شود. شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان اغلب در لگن، مچ دست و ستون فقرات رخ می‌دهند.
استخوان نوعی بافت زنده است که دائما فرومی‌ریزد و جایگزین می‌شود. پوکی استخوان زمانی اتفاق می‌افتد که سرعت ساخت استخوان جدید به پوسیدگی استخوان قدیمی نمی‌رسد.
پوکی استخوان بر زنان و مردان از تمام نژادها تاثیر می‌گذارد. اما زنان سفیدپوست و آسیایی – به‌خصوص زنان مسن‌تر که دوران یائسگی را سپری کرده اند – در خطر بیشتری هستند. داروها، رژیم غذایی سالم و ورزش‌های پُروزن می‌تواند از پوکی استخوان جلوگیری کند و یا استخوان ضعیف شده را تقویت کند.
به طور معمول، هیچ نشانه‌ای در مراحل اولیه‌ی از دست رفتن استخوان وجود ندارد. اما به محض اینکه استخوان دچار پوکی و سستی شده باشد، متوجه علائم و نشانه‌های زیر می‌شوید:
- کمر درد ناشی از مهره‌های شکسته و یا فروریخته
- کاهش قد به مرور زمان
- وضعیت خمیده بدن
- شکستگی استخوان که خیلی راحت‌تر از حد انتظار رخ می‌دهد
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید
چنانچه یائسگی زودرس را تجربه کرده باشید، چند ماه یکبار کورتیکواستروئید مصرف کرده باشید و یا یکی از پدر و مادرتان دچار شکستگی لگن شده باشد، شاید بخواهید در مورد پوکی استخوان با پزشک مشورت کنید.
استخوانهای بدن‌تان در حالت ثابتی از نوسازی قرار دارند؛ یعنی استخوان تازه ساخته می‌شود و استخوان قدیمی فرو می‌ریزد. هنگامی که جوان هستید، بدن‌تان سریع‌تر از آنکه استخوان قدیمی تجزیه شود استخوان جایگزین می‌سازد و جرم استخوانی بدن افزایش می‌یابد. اکثر افراد در اوایل دهه سوم زندگی به اوج توده استخوانی می‌رسند. همانطور که افراد پا به سن می‌گذارند، توده استخوانی سریع‌تر از آنکه جبران شود از بین می‌رود.
اینکه چقدر احتمال دارد به پوکی استخوان مبتلا شوید تاحدودی به این بستگی دارد که در دوران جوانی چه حجمی توده استخوانی بدست آورده‌اید. هر چه توده استخوانی بیشتر باشد، استخوان بیشتری “در بانک” ذخیره کرده‌اید و کمتر احتمال دارد با افزایش سن دچار پوکی استخوان شوید.
عوامل متعددی از جمله سن، نژاد، انتخاب سبک زندگی و شرایط بالینی و درمان می‌تواند احتمال ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهد.
خطرات غیرقابل‌تغییر
برخی از عوامل خطر برای پوکی استخوان خارج از کنترل فرد هستند، از جمله:
- جنسیت. زنان به‌‌مراتب بیشتر از مردان در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند.
- سن. هر چه مسن‌تر می‌شوید، خطر ابتلا به پوکی استخوان بیشتر می‌شود.
- نژاد. در صورتی در معرض بیشترین خطر پوکی استخوان قرار دارید که سفیدپوست یا از تبار آسیایی باشید.
- سابقه خانوادگی. داشتن پدر و مادر و یا خواهر و برادر مبتلا به پوکی استخوان، شما را در معرض خطر بیشتری قرار می‌دهد، به‌خصوص اگر مادر یا پدر تجربه شکستگی لگن هم داشته باشند.
- اندازه قاب بدن. مردان و زنانی که دارای بدن کوچکی دارند در معرض خطر بیشتری قرار دارند، چون جرم استخوانی کمتری برای دریافت در سنین بالاتر خواهند داشت.
سطوح هورمون
پوکی استخوان در افرادی شایع‌تر است که هورمون‌های خاصی در بدن‌شان بیش از حد یا خیلی کم باشد. مثال‌ها عبارتند از:
- هورمون‌های جنسی. کاهش سطح هورمون‌های جنسی باعث تضعیف استخوان می‌شود. کاهش سطح استروژن در دوران یائسگی یکی از قوی‌ترین عوامل خطر ابتلا به پوکی استخوان به شمار می‌رود. زنان همچنین ممکن است با اُفت استروژن در طول درمان سرطان‌های خاص روبرو شوند. مردان از طرف دیگر، کاهش تدریجی در سطح تستوسترون را همگام با افزایش سن تجربه می‌کنند. همینطور برخی از شیوه‌های درمانی برای سرطان پروستات، سطح هورمون تستوسترون را در مردان کاهش می‌دهد.
- مشکلات تیروئید. ترشح بیش از حد هورمون تیروئید می‌تواند موجب از دست دادن استخوان شود. این اتفاق درصورتی رخ می‌دهد که تیروئید بیش از حد فعال شود و یا بیش از حد داروهای هورمون تیروئید برای درمان تیروئید مصرف کنید.
- غدد دیگر. پوکی استخوان همچنین به پاراتیروئید بیش از حد فعال و غدد فوق کلیوی نسبت داده می‌شود.
عوامل غذایی
پوکی استخوان بیشتر احتمال دارد که در چنین افرادی رخ دهد:
- کلسیم کم مصرف می‌کنند. کمبود کلسیم در طول زندگی نقش مهمی در بروز پوکی استخوان ایفا می‌کند. مصرف کم کلسیم به پایین آمدن تراکم استخوان، فروپاشی زودرس استخوان و افزایش خطر ابتلا به شکستگی کمک می‌کند.
- اختلالات غذا خوردن دارند. افرادی که دچار بی‌اشتهایی هستند در معرض خطر بالاتری از پوکی استخوان قرار دارند. مصرف کم غذا می‌تواند تعدای کالری‌ها و میزان پروتئین و کلسیم هضم‌شده در بدن را کاهش دهد. در زنان، بی‌اشتهایی می‌تواند قاعدگی را متوقف کند و منجر به تضعیف بیشتر استخوا‌ت‌ها شود. در مردان، بی‌اشتهایی میزان هورمون‌های جنسی در بدن را کاهش می‌دهد و می‌تواند استخوان را تضعیف کند.
- جراحی دستگاه گوارش داشته‌اند. کاهش در اندازه معده، انجام جراحی بای‌پس یا حذف بخشی از رود، مقدار سطح موجود برای جذب مواد مغذی، از جمله کلسیم را محدود می‌کند.
استروئیدها و داروهای دیگر
استفاده طولانی‌مدت از داروهای کورتیکواستروئید خوراکی یا تزریقی، مانند پردنیزون و کورتیزون، با روند بازسازی استخوان تداخل پیدا می‌کند. پوکی استخوان همچنین به داروهای مصرفی برای مبارزه با و یا جلوگیری از بیماری نسبت داده می‌شود:
- تشنج
- پس‌ریز معده (ریفلاکس)
- سرطان
- رد پیوند
انتخاب‌های سبک زندگی
برخی از عادات بد می‌تواند خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهد. مثال‌ها عبارتند از:
- سبک زندگی بی‌تحرک. افرادی که زمان زیادی را صرف نشستن می‌کنند، نسبت به کسانی که فعال‌تر هستند در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند. هر گونه تمرین ورزشی پُروزن و فعالیت‌هایی که میزان تعادل و موقعیت بدن را تقویت کند برای استخوان‌ها مفید خواهد بود، اما پیاده‌روی، دویدن، پریدن، رقصیدن و وزنه‌برداری به نظر می‌رسد بسیار مفیدتر باشند.
- مصرف بیش از حد الکل. مصرف مرتب بیش از دو وعده نوشیدنی الکلی در روز، خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهد.
- مصرف توتون و تنباکو. نقشی که توتون و تنباکو در پوکی استخوان بازی می‌کند هنوز به‌وضوح قابل درک نیست، اما نشان داده شده که مصرف دخانیات باعث تضعیف استخوان می‌شود.
شکستگی استخوان، به‌خصوص در ستون فقرات و یا کفل، جدی‌ترین عارضه پوکی استخوان به شمار می‌رود. شکستگی لگن اغلب ناشی از زمین خوردن است و می‌تواند به ناتوانی و حتی مرگ به دنبال عوارض پس از عمل، به‌خصوص در افراد مسن منجر شود.
در برخی موارد، شکستگی ستون فقرات حتی زمانی رخ می‌دهد که زمین نخورده‌اید. استخوان‌هایی که ستون فقرات (مهره‌ها) را تشکیل می‌دهند تا جایی ضعیف می‌شوند که شاید مچاله شوند و بصورت کمردرد، کاهش قد و خمیدگی رو به جلوی بدن یا قوز بروز کنند.
پزشک خانوادگی شاید آزمایش تراکم استخوان را پیشنهاد دهد، چون غربالگری برای پوکی استخوان برای همه زنان تا سن ۶۵ سالگی توصیه می‌شود. برخی از دستورالعمل‌ها همچنین غربالگری را مردان تا سن ۷۰ سالگی توصیه می‌کنند، به‌خصوص اگر مسائل سلامتی داشته باشند که به احتمال زیاد منجر به پوکی استخوان شود.
چنانچه تست تراکم استخوان بسیار غیرطبیعی باشد و یا دچار سایر مسائل پیچیده مربوط به سلامت، مانند اختلال عملکرد کلیه شده شاید به یک پزشک متخصص در اختلالات متابولیک (درون‌ریز‌شناسی) و یا پزشک متخصص در زمینه بیماری‌های مفاصل، عضلات و استخوان (روماتولوژیست) ارجاع داده شوید.
در اینجا برخی اطلاعات مفید برای کسب آمادگی پیش از ملاقات پزشکی ارائه می‌شود، و اینکه چه انتظاراتی باید داشته باشید.
تراکم استخوان را می‌توان با دستگاهی اندازه‌گیری کرد که از سطوح پایین اشعه ایکس برای تعیین نسبت مواد معدنی در استخوان‌ها بهره می‌گیرد. در طول این تست بدون درد، برروی میزی تشک‌دار دراز می‌کشید و یک اسکنر از بالای بدن‌تان عبور می‌کند. در اغلب موارد، تنها چند استخوان بررسی می‌شود؛ معمولا در لگن، مچ و ستون فقرات.
توصیه‌های درمانی برمبنای برآورد میزان خطر شکستگی استخوان در ۱۰ سال آینده با استفاده از اطلاعاتی مانند تست تراکم استخوان صورت می‌گیرد. اگر میزان خطر بالا نباشد، درمان شاید شامل داروها نشود و بیشتر برروی سبک زندگی، ایمنی و اصلاح عوامل خطر از دست دادن استخوان تمرکز کند.
برای هر دو مردان و زنانی که در معرض خطر شکستگی قرار دارند،
رایج‌ترین داروهای تجویزی پوکی استخوان، بیس‌فسفونات‌ها هستند. نمونه‌ها عبارتند از:
- آلندرونات (Fosamax)
- رزیدرونات (Actonel، Atelvia)
- ایباندرونات (Boniva)
- اسید زولدرونیک (Reclast)
عوارض جانبی شامل تهوع، شکم‌درد، مشکل بلع و خطر ابتلا به مری ملتهب و یا زخم مری می‌باشد. البته رخداد چنین عوارضی درصورتی که داروها به درستی مصرف شوند خیلی بعید به نظر می‌رسد. شکل‌های داخل‌وریدی مصرف بیس‌فسفونات باعث ناراحتی معده نمی‌شود و شاید آسان‌تر باشد برای تزریق سه ماه یکبار و یا سالانه برنامه‌ریزی شود تا مجبور باشید مصرف قرص را بصورت هفتگی یا ماهانه به خاطر بسپارید، البته این شیوه پر هزینه‌تر تمام خواهد شد.
به مدت بیش از پنج سال، مصرف درمانی بیوفسفونات‌ها به مشکل نادری نسبت داده می‌شود که بصورت ترک‌های استخوان ران و حتی شکستگی کامل نسبت داده می‌شود. بیس‌فسفونات‌ها همچنین ظرفیت این را دارند که استخوان فک را تحت تاثیر قرار دهند. استئونکروزِ فک یک بیماری نادر است که می‌تواند پس از کشیدن دندان و از بین رفتن و تخریب بخش استخوانی آرواره بروز کند. قبل از آنکه مصرف بیس‌فسفونات‌ها را شروع کنید، می‌بایست اخیراً معاینه دندانپزشکی داشته باشید.
درمان‌های مربوط به هورمون
مصرف استروژن به‌ویژه وقتی به‌زودی پس از دوره یائسگی آغاز شده باشد، به حفظ تراکم استخوان کمک می‌کند. با این حال، درمان با استروژن می‌تواند خطر ابتلای زنان به لختگی خون، سرطان آندومتر، سرطان سینه و احتمالا بیماری قلبی را افزایش دهد. بنابراین، استروژن معمولا تنها در صورتی برای سلامت استخوان مصرف می‌شود که علائم یائسگی نیز به درمان نیاز داشته باشد.
رالوکسیفن (Evista) می‌تواند اثرات مفید استروژن برروی تراکم استخوان در زنان یائسه را تقلید کند بدون آنکه برخی خطرات مرتبط با استروژن بروز کند. مصرف این دارو همچنین خطر ابتلا به برخی از انواع سرطان سینه را کاهش می‌دهد. گرگرفتگی پرحرارت یک عارضه جانبی شایع است. رالوکسیفن همچنین شاید خطر ابتلا به لختگی خون را افزایش دهد.
پوکی استخوان در مردان ممکن است در سنین بالاتر با کاهش تدریجی سطح تستوسترون مرتبط باشد. درمان از طریق جبران تستوسترون می‌تواند به افزایش تراکم استخوان‌ها کمک کند، اما داروهای پوکی استخوان در مورد مردان مبتلا به پوکی استخوان بیشتر مطالعه شده و به تنهایی یا در ترکیب با تستوسترون توصیه می‌شود.
سایر داروهای پوکی استخوان
اگر نمی‌توانید درمان‌های رایج‌تر برای پوکی استخوان را تحمل کنید و یا به اندازه کافی برایتان موثر نیست، پزشک شاید موارد زیر را پیشنهاد دهد:
- دِنوسوماب (Prolia)). در مقایسه با بیس‌فسفونات‌ها، دِنوسوماب نتایج مشابه و یا بهتری برای تراکم استخوان به همراه دارد و احتمال رویارویی با انواع شکستگی را کاهش می‌دهد. دِنوسوماب هر شش ماه یکبار از طریق آمپول در زیر پوست تزریق می‌شود. شایع‌ترین عوارض جانبی کمردرد و درد عضلانی می‌باشد.
- تری‌پاراتید (Forteo). این داروی قوی شبیه به هورمون پاراتیروئید است و رشد استخوان جدید را تحریک می‌کند. بوسیله تزریق زیر پوست به بیمار داده می‌شود. پس از دو سال درمان با تری‌پاراتید، یک نوع داروی دیگر برای پوکی استخوان تجویز می‌شود تا رشد استخوان جدید ادامه یابد. این دارو بطور اختصاصی برای بیماران مبتلا به پوکی استخوانِ شدید توصیه می‌شود.
پیشنهادات زیر شاید به کاهش خطر ابتلا به پوکی استخوان و یا شکستگی استخوان کمک کنند:
- سیگار نکشید. سیگار کشیدن سرعت از دست دادن استخوان‌ها و احتمال رخداد شکستگی را افزایش می‌دهد.
- از مصرف بیش از حد الکل پرهیز کنید. مصرف بیش از دو وعده نوشیدنی الکلی در روز شاید روند شکل‌گیری استخوان را کاهش دهد. ماندن تحت تاثیر مشروبات الکلی (مستی) نیز می‌تواند خطر زمین خوردن را افزایش دهد.
- از زمین خوردن پیشگیری کنید. کفش‌های پاشنه‌کوتاه با کف غیرلغزنده بپوشید. همه جای خانه را به دنبال کابل‌های برق، فرش‌های و سطوح لیز که ممکن است باعث زمین خوردن شود بررسی کنید. اتاق ها را روشن نگه دارید، در داخل و خارج از درب حمام یا دوش حتماً میله‌هایی نصب کنید تا هنگام لیز خوردن بگیرید، و مطمئن شوید که به‌راحتی می‌توانید به روی تختخواب بروید و بیرون بیایید.
سه عامل برای سالم نگه‌داشتن استخوانهای بدن در طول زندگی بسیار ضروری است:
- مقدار کافی کلسیم
- مقدار کافی ویتامین D
- ورزش منظم
کلسیم
مردان و زنان بین سنین ۱۸ تا ۵۰ سالگی باید ۱۰۰۰ میلی‌گرم کلسیم در روز مصرف کنند. این مقدار روزانه وقتی به ۱۲۰۰ میلی‌گرم افزایش می‌یابد که زنان به ۵۰ سالگی و مردان به ۷۰ سالگی می‌رسند. منابع خوب کلسیم عبارتند از:
- فرآورده‌های لبنی کم‌چرب (۲۰۰ تا ۳۰۰ میلی‌گرم در هر وعده)
- سبزیجات برگ‌دار به رنگ سبز تیره
- کنسرو ماهی قزل‌آلا یا ساردین همراه با استخوان
- محصولات سویا مانند توفو
- غلات و حبوبات سرشار از کلسیم و آب‌پرتقال
اگر در رژیم غذایی‌تان کلسیم به اندازه کافی یافت نمی‌شود، پس مکمل‌های کلسیم مصرف کنید. با این حال، کلسیم بیش از حد به مشکلات قلبی و سنگ کلیه نسبت داده می‌شود. «موسسه پزشکی[۱]» در آمریکا توصیه می کند که کل کلسیم ورودی به بدن، چه از مکمل‌ها و چه مواد غذایی، باید بیش از ۲۰۰۰ میلی‌گرم در روز برای افراد مسن‌تر از ۵۰ سال باشد.
ویتامین D
ویتامین D توانایی بدن برای جذب کلسیم را بهبود می‌بخشد. بسیاری از افراد مقدار کافی ویتامین D از نور خورشید دریافت می‌کنند، اما اگر در عرض‌های جغرافیایی بالا زندگی می‌کنید از چنین منبعی محروم خواهید ماند، همینطور اگر دائم در خانه باشید و یا به طور مرتب از کرم‌های ضدآفتاب استفاده کنید و یا کلا به دلیل خطر ابتلا به سرطان پوست، از آفتاب پرهیز کنید.
دانشمندان هنوز نمی‌دانند دوز روزانه از ویتامین D در حالت بهینه باید چقدر باشد. نقطه شروع مناسب برای بزرگسالان می‌تواند ۶۰۰ تا ۸۰۰ واحد بین‌المللی (IU) در روز از طریق غذا یا مکمل باشد. اگر سطح ویتامین D در خون پایین باشد، پزشک شاید مصرف دوزهای بالاتر را پیشنهاد دهد. نوجوانان و بزرگسالان می‌توانند با خیال راحت تا ۴۰۰۰ واحد بین المللی (IU) در روز دریافت کنند.
ورزش
ورزش می‌تواند به ساخت استخوانهای قوی و کاستن از سرعت فروریختن استخوان‌ها کمک کند. ورزش بدون توجه به زمانی که شروع می‌شود برای استخوان‌ها سودمند خواهد بود، اما بیشترین سود زمانی نصیب‌تان می‌شود که در دوران جوانی بطور منظم ورزش کنید و همچنان در تمام طول زندگی ادامه دهید.
تمرینات استقامتی را با تمرینات تحمل وزن ترکیب کنید. تمرینات استقامتی به تقویت عضلات و استخوانهای بازو و ستون بالایی فقرات کمک می‌کند و تمرینات استقامی مانند پیاده‌روی تند، دویدن، کوهنوردی، طناب‌بازی، اسکی و ورزش‌های پروزن عمدتا بر استخوان پاها، باسن و ستون پایینی فقرات تأثیر مثبت می‌گذارد.
شنا، دوچرخه‌سواری و ورزش روی دستگاه‌های باشگاه بدنسازی می‌تواند تمرین قلبی-عروقی بسیار خوبی فراهم کند، اما از آنجایی که چنین تمریناتی کم‌وزن هستند، به اندازه تمرینات پرفشار برای بهبود سلامت استخوان مفید نیستند. شواهد علمی وجود دارد که دوچرخه‌سواران رقابتی دچار کاهش تراکم مواد معدنی در استخوان‌ها می‌شوند. بنابراین باید تمرین استقامتی را با ورزش‌های پروزن ترکیب کنند و تست پوکی استخوان انجام دهند.
[۱] Institute of Medicine
