خماری به مجموعه‌ای از علائم و نشانه‌های ناخوشایندی می‌گویند که پس از نوشیدن بیش از حد الکل بروز می‌کند. هرچند ممکن است خماری حس اندوهگینی خیلی بدی در فرد ایجاد نکند، ولی خماریهای گاه به گاه با عملکرد ضعیف و درگیری در محل کار همراه می شود.

یک قاعده کلی وجود دارد که می گوید هر چه الکل بیشتری بنوشید، احتمال خماری شما در روز بعد بیشتر خواهد بود. اما هیچ فرمول جادویی وجود ندارد که تضمین کند چقدر می‌توانید با خیال راحت بنوشید تا از خماری جلوگیری شود.

اکثر خماری‌ها هر چه قدر هم ناخوشایند باشند، خود به خود برطرف می‌شوند، اما شاید ۲۴ ساعت طول بکشد. اگر میل دارید الکل مصرف کنید، پس مسئولانه تن به این کار دهید تا از خماری‌های آینده پیشگیری کنید.

علائم خماری به طور معمول زمانی شروع می‌شود که الکل خون به طور قابل‌توجهی اُفت می‌کند و یا نزدیک به صفر می‌رسد. خماری معمولا صبح روز بعد به اوج اثر ناشی از شرابخواری سنگین شب قبل می‌رسد. با توجه به نوع مشروب و حجمی که می‌نوشید، شاید متوجه نشانه‌های زیر شوید:

• خستگی و ضعف
• عطش
• سردرد و درد عضلانی
• تهوع، استفراغ و یا معده‌درد
• خواب ناآسوده یا کم
• افزایش حساسیت به نور و صدا
• سرگیجه یا احساس چرخیدن اتاق به دور سر
• لرزش
• کاهش توانایی تمرکز
• اختلالات خلقی مانند افسردگی، اضطراب و زودرنجی
• ضربان تند قلب

چه زمانی وضعیت اضطراری می‌شود

علائم و نشانه‌های شدیدتر که همراه شرابخواری سنگین بروز می‌کند شاید نمایانگر مسمومیت الکلی باشند؛ یعنی یک وضعیت اورژانسی مرگبار. اگر کسی که مشروب خورده و علائم زیر را نشان می‌دهد حتما با پلیس یا مرکز فوریت‌های پزشکی محلی تماس بگیرید:

• سردرگمی
• استفراغ
• تشنج
• تنفس آهسته (کمتر از هشت نفس در دقیقه)
• تنفس نامنظم (فاصله بیش از ۱۰ ثانیه بین دو نفس)
• پوست مایل به کبودی یا پوست رنگ‌پریده
• درجه حرارت پایین بدن (هیپوترمی)
• مشکل در هشیار باقی ماندن
• غش کردن (بیهوشی) و بیدار نشدن

فردی که بیهوش باشد یا بیدار نشود در معرض خطر مرگ قرار می‌گیرد. چنانچه گمان می‌برید کسی دچار مسمومیت الکل شده – حتی اگر علائم و نشانه‌های رایج را نمی‌بینید – به دنبال مراقبت‌های پزشکی فوری باشید.

خماری‌ از نوشیدن بیش از حد الکل ناشی می‌شود. تنها یک لیوان مشروب برای برخی افراد کافیست تا خماری بروز کند، در حالی که دیگران شاید پیک‌های پی‌در‌پی سر بکشند و بعد از خماری به طور کامل در امان بمانند.

عوامل مختلفی به خماری منجر می‌شود:

• الکل باعث می‌شود بدن ادرار بیشتری تولید کند. ادرار بیش از حد معمول در نهایت منجر به دهیدراسیون می‌شود که اغلب با تشنگی، سرگیجه و سبکی سر نمایان می‌شود.
• الکل باعث واکنشی التهابی از طرف دستگاه ایمنی بدن می‌شود. دستگاه ایمنی بدن شاید عوامل خاصی را تحریک کند که معمولا موجب بروز علائم جسمانی مانند ناتوانی در تمرکز، مشکلات حافظه، کاهش اشتها و ‌کم‌علاقگی به فعالیت‌های عادی می‌شود.
• الکل موجب تحریک مخاط معده می‌شود. الکل باعث افزایش ترشح اسید معده می‌شود و تخلیه معده را به تاخیر می‌اندازد. هر یک از این عوامل می‌تواند باعث شکم‌درد، تهوع و یا استفراغ شود.
• الکل می‌تواند باعث اُفت میزان قند خون شود. اگر قند خون بیش از حد کاسته شود شاید دچار خستگی، ضعف، لرزش، اختلال خلق و خو و حتی تشنج شوید.
• الکل باعث انبساط رگ‌های خونی می‌شود، که به نوبه خود سردرد می‌آورد.
• الکل می‌تواند موجب خواب‌آلودگی شود، اما از کیفیت خواب می‌کاهد. این حالت باعث بیحالی و خستگی می‌گردد.
• نوشابه‌های الکی حاوی موادی به نام کانجنر[۱] هستند، که به بسیاری از انواع مشروبات الکلی، عطر و طعم می‌دهند و موجب خماری‌ می‌شوند. نسبت به مشروبات روشن مانند ودکا و جین، کانجنرها با مقادیر بیشتری در مشروبات تیره مانند براندی و ویسکی دیده می‌شود.

هر کسی الکل مصرف کند با خماری روبرو می‌شود، اما بعضی افراد بیشتر نسبت به خماری‌ها مستعدتر از دیگران هستند. نوعی تغییر ژنتیکی که بر نحوه متابولیسم الکل تأثیر می‌گذارد باعث می‌شود برخی افراد پس از نوشیدن حتی مقدار کمی الکل با سرخی چهره، تعریق شدید و یا مریضی روبرو شوند.

عوامل احتمالی که باعث بروز یا تشدید خماری می‌شود عبارتند از:

• نوشیدن با معده خالی
• مصرف سایر مواد مخدر مانند نیکوتین، همراه با الکل. سیگار کشیدن همراه با خورن مشروب به نظر می‌رسد احتمال بدبختی‌های روز بعد را بیشتر کند.
• آسوده و یا به اندازه کافی نخوابیدن پس از شرابخواری.
• داشتن سابقه خانوادگی در اعتیاد به الکل. داشتن خویشاوندان نزدیک با سابقه اعتیاد به الکل شاید نشانگر مشکلی ارثی در نحوه گوارش الکل در بدن باشد.
• نوشیدن مشروبات الکلی تیره‌تر. نوشیدنی‌های الکلی که رنگ تیره‌تری دارند اغلب حاوی حجم بالایی از کانجنرها (مواد شیمیایی که رنگ و طعم به الکل اضافه می‌کنند) هستند. احتمال اینکه کانجنرها باعث خماری شوند بسیار زیاد است.

نوشیدنی‌های الکی حاوی مقادیر فراوان کانجنر عبارتند از:

• بوربن
• اسکاچ
• تکیلا
• براندی
• آبجو تیره رنگ و آبجو حاوی الکل زیاد
• شراب قرمز

در مقایسه، نوشیدنی‌های حاوی کانجنر کمتر، مانند آبجو، شراب، جین و ودکا با رنگ روشن‌تر، تا حدودی کمتر باعث خماری می‌شوند. با این حال، گرچه نوشیدنی‌ها روشن‌تر اندکی از خماری پیشگیری کنند، اما خوردن بیش از حد مشروبات الکلی از هر رنگی باز هم موجب بدحالی در صبح روز بعد خواهد شد.

وقتی دچار خماری می‌شوید، به احتمال زیاد در موارد زیر به مشکل برمی‌خورید:

• حافظه
• تمرکز
• چالاکی

جای تعجب نیست که اُفت این توانایی‌ها باعث افزایش خطر شماری از مشکلات در محل کار شود، مانند:

• غیبت‌های متوالی
• مشکل در انجام وظایف
• درگیری با همکاران
• به خواب رفتن موقع کار
• جراحت‌های محل کار

گذر زمان تنها درمان مطمئن برای خماری است. در این میان، چندین اقدام مفید به بهبود حالتان کمک خواهد کرد:

• بطری آب را پر نگه دارید. برای جلوگیری از دهیدراسیون، جرعه‌ای آب یا آب‌میوه بنوشید. در برابر هر گونه وسوسه درمان خماری با الکل مقاومت کنید، چون فقط حالتان را وخیم‌تر می‌‌کند.
• میان‌وعده بخورید. غذاهای ‌بیمزه مانند نان تست و بیسکویت شاید قند خون را تقویت کند و محتویات معده را ته‌نشین کند. سوپ آبگوشت می‌تواند نمک و پتاسیم از دست رفته را جبران کند.
• مُسکن مصرف کنید. دوز استاندارد از مسکن غیرتجویزی شاید سردرد را تسکین دهد. اما آسپرین معده را تحریک می‌کند. همچنین اگر مرتب و بیش از حد الکل مصرف می‌کنید، استامینوفن (تیلنول و غیره) می‌تواند باعث آسیب کبدی شدید شود، حتی در دوزهایی که قبلا تصور می‌شد بی‌خطر باشد.
• بازگشت به تختخواب. اگر به اندازه کافی طولانی بخوابید، حالت خماری شاید هنگام بیداری برطرف شده باشد.

راه‌حل‌های پیشنهادی جایگزین برای رهایی از خماری‌ فراوان است، اما مطالعات تاکنون هیچ شیوه درمانی طبیعی نیافته‌اند که به طور مداوم علائم خماری را بهبود بخشد.

قبل از رفتن به سراغ هر طب جایگزین، با پزشک صحبت کنید. به خاطر داشته باشید که طبیعی بودن درمان به معنای امنیت نیست. پزشک می‌تواند به شما کمک کند خطرات و فواید احتمالی را قبل از امتحان هر شیوه‌ درمانی درک کنید.

با وجود قرص‌ها و کپسول‌های غیرتجویزی مختلف که ادعا می‌کنند از خماری‌ جلوگیری می‌کنند، تنها راه مطمئن برای جلوگیری از خماری عدم مصرف الکل است. اگر میل دارید مشروب بخورید، حد اعتدال را رعایت کنید. هر چه الکل کمتری بنوشید، به احتمال کمتری دچار خماری خواهید شد.

کارهای زیر شاید مفید باشد:

• اول غذا بخورید. اگر معده خالی باشد، الکل با سرعت بیشتری جذب می‌شود. شاید بهتر باشد قبل از نوشیدن الکل کمی غذا بخورید.
• تند نروید. جرعه‌ها را کم‌کم بنوشید. مشروب را به ساعتی یک لیوان یا کمتر محدود کنید.
• بادقت انتخاب کنید. نوشیدنی‌هایی مانند آبجو و شراب روشن‌تر که کانجنر کمتر دارند، نسبت به نوشیدنی‌های غنی از کانجنر مانند براندی، ویسکی، آبجو و شراب قرمز به رنگ‌های تیره‌تر، اندکی کمتر باعث خماری‌ می‌شوند.
• بین هر وعده مشروب کمی آب بنوشید. نوشیدن یک لیوان پر از آب بعد از هر نوشیدنی الکلی باعث می‌شود بدن دچار دهیدراسیون نشود. همچنین کمک می‌کند الکل کمتری مصرف کنید.

حتماً با محدودیت‌هایتان آشنا باشید. پیشاپیش تصمیم بگیرید چقدر مشروب می‌خواهید بخورید و به برنامه پایبند بمانید. برای خوردن مشروب احساس فشار نکنید.

برخی افراد از مسکن‌های غیرتجویزی مانند آسپیرین یا ایبوبروفن (آسپرین، موترین IB و غیره) برای جلوگیری از علائم خماری بهره می‌برند. اما در مورد امن‌ بودن چنین کاری و دوز مناسب حتماً از پزشک پرس‌و‌جو کنید. اثر این داروها ممکن است با اثر داروهای دیگر تداخل ایجاد کند، و اگر الکل بیش از حد مصرف شده باشد، استامینوفن (تیلنول و غیره) منجر به آسیب کبدی می‌شود.

[۱] congener