رفتار جنسی وسواسی در اصطلاح روانشناسی گاهی به اختلال افسون خواهی جنسی[۱]، جنون شهوانی یا اعتیاد جنسی گفته می‌شود. این بیماری به افکار، امیال یا رفتار جنسی وسواسی گونهای نسبت داده می‌شود که یا موجب پریشانی فرد می‌گردد یا تأثیر منفی بر جنبه‌های بهداشتی، شغلی، روابط بین فردی و سایر حوزه‌های زندگی می‌گذارد.
رفتار جنسی وسواسی بطور معمول شامل تجربه جنسی لذت‌بخش (برای مثال، خودتحریکی) است که کم‌کم به وسواس تبدیل می‌شود و ماهیتی مضر برای فرد یا دیگران پیدا می‌کند.
سایر رفتارهای جنسی وسواسی در بیرون از مرزهای کردار پذیرفته‌شده قرار می‌گیرد (برای مثال، پول خرج کردن برای سکس و یا داشتن روابط زناکارانه) و باعث پریشانی می‌گردد. همچنین این گونه رفتارها می‌توانند عواقب منفی به همراه داشته باشند.
نام و یا ماهیت دقیق این بیماری هر چه باشد، اگر رفتار جنسی وسواسی درمان نشود اعتماد به نفس، روابط بین‌فردی، زندگی حرفه‌ای شما و دیگران را تخریب می‌کند. اما با درمان و خودیاری می‌توانید رفتار جنسی وسواسی را مدیریت کنید و بیاموزید چطور بر امیال خود مسلط شوید.
علائم رفتار جنسی وسواسی بسته به نوع و شدت آنها متفاوت است. برخی از نشانه‌های بیماری که افراد مبتلا به رفتار جنسی وسواسی بروز می‌دهند عبارتند از:
- انگیزه‌های جنسی‌تان شدید است و احساس می‌کنید انگار از کنترل خارج می‌شود
- اگرچه بسمت برخی رفتارهای جنسی سوق پیدا می‌کنید، اما شاید هیچ لذت یا رضایتی در چنین فعالیتی احساس نکنید
- رفتارهای جنسی وسواسی را برای راه فراری از مشکلات دیگر مانند تنهایی، افسردگی، اضطراب یا استرس بروز می‌دهید
- همچنان به بروز رفتارهای جنسی ادامه می‌دهید که با عواقب جدی، مانند دادن یا گرفتن عفونت مقاربتی به شخص دیگری، از دست دادن روابط مهم، مشکل در محل کار، و یا مشکلات حقوقی همراه است.
- برای برقراری و حفظ نزدیکی عاطفی با دیگران مشکل دارید، حتی اگر ازدواج کرده باشید یا در رابطه‌ای متعهد باشید
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
در صورتی درخواست کمک کنید که احساس می‌کنید مهار رفتار جنسی‌تان را از دست داده‌اید، به خصوص اگر رفتارتان باعث مشکلات برای خود و یا دیگران می‌شود. رفتار جنسی وسواسی به مرور زمان تشدید می‌شود، بنابراین وقتی برای اولین بار متوجه مشکل شدید حتماً درخواست کمک کنید.
در حالی که درباره لزوم کمک های حرفه ای تصمیم می‌گیرید، از خود بپرسید:
- آیا می‌توانم انگیزه‌ها و رفتارهای جنسی‌ام را اداره کنم؟
- آیا رفتارهای جنسی باعث پریشانی ام شده است؟
- آیا رفتار جنسی من به روابطم با دیگران صدمه زده، طوری که بر شغلم تأثیر می‌گذارد یا عواقب منفی به همراه دارد، مانند بازداشت شدن؟
- آیا سعی دارم رفتار جنسی‌ام را مخفی کنم؟
درخواست کمک برای درمان رفتار جنسی به این دلیل مشکل‌ساز می‌شود که مسئله‌ای به‌شدت شخصی است. بنابراین موارد زیر را در نظر بگیرید:
- هر گونه شرم یا خجالت را کنار بگذارید و برروی مزایای درمان تمرکز کنید.
- به یاد داشته باشید که تنها نیستید؛ افراد بسیاری از رفتار جنسی وسواسی رنج می‌برند. روان درمانگرها طوری آموزش دیده‌اند که با درکی بالا و محتاطانه با بیماری برخورد می‌کنند. اما همه روان درمانگرها در درمان رفتار جنسی وسواسی باتجربه نیستند، بنابراین مطمئن شوید که درمانگر در این زمینه تبحر داشته باشد.
- به خاطر داشته باشید آنچه به پزشک یا مشاور سلامت روان می‌گویید محرمانه باقی می‌ماند، به جز در مواردی که گزارش دهید قرار است به خودتان یا شخص دیگری صدمه بزنید، گزارش سوء‌استفاده جنسی از یک کودک را بدهید، و یا سوء‌استفاده و یا غفلت از کسی را در جمعیتی آسیب‌پذیر گزارش کنید.
فوراً به دنبال شیوه درمانی بگردید
در موارد زیر بدون معطلی دنبال درمان باشید:
- اگر فکر می‌کنید با رفتار جنسی مهارنشده باعث آسیب می‌شوید
- اگر مبتلا به اختلال دو قطبی یا مشکلات دیگر با کنترل تکانه‌ای هستید، و حس می‌کنید انگار رفتار جنسی‌تان خارج از کنترل می‌شود
- اگر تمایل به خودکشی دارید یا درباره اقدام به خودکشی فکر کرده‌اید، با مرکز فوریت‌های پزشکی یا پلیس محلی تماس بگیرید. اگر در ایالات متحده زندگی می‌کنید با شماره تلفن ۸۲۵۵-۲۷۳-۸۰۰-۱ تماس بگیرید.
اگر چه علل رفتار جنسی وسواسی هنوز نامشخص است، شامل موارد زیر می‌شوند:
- عدم تعادل مواد شیمیایی طبیعی مغز. مواد شیمیایی خاصی در مغز (انتقال‌دهنده‌های عصبی) مانند سروتونین، دوپامین و نوراپی‌نفرین به تنظیم خلق و خو کمک می‌کنند. سطح بالای این مواد ممکن است به رفتار جنسی وسواسی مربوط باشد.
- شرایطی که بر مغز تاثیر می‌گذارد. بیماری‌ها یا مشکلات بهداشتی خاص به قسمت‌هایی از مغز صدمه می‌زنند که بر رفتار جنسی تاثیر قرار می‌گذارند. صرع، بیماری هانتینگتون و زوال عقل همگی با رفتار جنسی وسواسی در ارتباط هستند. بعلاوه، درمان بیماری پارکینسون با برخی از داروهای آگونیست دوپامین شاید به رفتار جنسی وسواسی منجر شود.
- تغییرات در مسیرهای مغز. رفتار جنسی وسواسی ممکن است اعتیادی باشد که به مرور زمان موجب تغییراتی در مدارهای عصبی مغز شود؛ یعنی همان شبکه‌ای از اعصاب که ارتباط سلول‌های مغز با یکدیگر را برقرار می‌کند. این تغییرات ممکن است باعث واکنش‌های دلپذیر با بروز رفتارهای جنسی و واکنش‌های ناخوشایند در پایان رفتار شود.
رفتار جنسی وسواسی می‌تواند هم در مردان و هم در زنان رخ دهد، هر چند که در مردان شایع‌تر است. همچنین هر کسی را فارغ از گرایش جنسی می‌تواند مبتلا کند، یعنی فرقی ندارد فرد علاقمند به جنس مخالف باشد، همجنس‌باز و یا دوجنس‌گرا باشد.
رفتار جنسی وسواسی در افرادی رخ می‌دهد که:
- مشکلات سوءمصرف الکل و یا مواد مخدر دارند
- از ناراحتی روان دیگری رنج می‌برند، مانند نوعی اختلال خلقی (افسردگی یا اختلال دوقطبی)، و یا اعتیاد به قماربازی
- سابقه سوء‌استفاده جسمی و جنسی
رفتار جنسی وسواسی می‌تواند عواقب منفی متعددی داشته باشد که بر شما و دیگران تاثیر خواهد گذاشت، از حمله:
- مبارزه با احساس گناه، شرم و عزت‌نفس پایین
- ابتلا به سایر ناراحتی‌های روانی، مانند افسردگی، استرس و اضطراب شدید
- غفلت و یا دروغ به شریک و اعضای خانواده، آسیب رساندن و یا از بین بردن روابط پراهمیت
- انباشت بدهی‌های مالی برای خرید محصولات پورنوگرافی و خدمات جنسی
- ابتلا به ایدز، هپاتیت یا دیگر عفونت‌های مقاربتی و یا انتقال عفونت از رابطه جنسی به شخص دیگر
- میل به مصرف مواد ناسالم، مانند سوءمصرف مواد مخدر یا الکل
- بازداشت به خاطر ارتکاب جرائم جنسی
- از دست دادن تمرکز و یا شرکت در فعالیت جنسی در محل کار و به خطر انداختن موقعیت شغلی
به شیوه‌های مختلفی می‌توانید دنبال درمان رفتار جنسی وسواسی باشید. برای شروع موارد زیر را امتحان کنید:
- با پزشک خانوادگی خود گفتگو کنید. پزشک می‌تواند معاینه جسمانی کاملی برای بررسی هر گونه مشکلات بهداشتی مرتبط با رفتار جنسی انجام دهد. پزشک شاید برای انجام معاینه‌ای دقیق‌تر و درمان بیشتر، شما را به یک روانپزشک، روانشناس و یا سایر ارائه‌دهنده‌گان خدمات سلامت روان معرفی کند. پزشک همچنین ممکن است اطلاعات درباره ارائه‌دهندگان خدمات محلی، گروههای حمایتی، وب‌سایت و یا منابع دیگر برایتان فراهم کند.
- با ارائه‌دهنده خدمات سلامت روان وقت ملاقات بگذارید. اگر تاکنون هیچ توصیه پزشکی دریافت نکرده‌اید، با یک مرکز درمانی محلی و یا خدمات سلامت روان برای یافتن یک روانپزشک، روانشناس و یا سایر ارائه‌دهنده‌گان خدمات سلامت روان باتجربه در مسائل رفتار جنسی مشورت کنید. همینطور در وب‌سایت‌های معتبر آنلاین نگاهی بیندازید، و یا دفترچه تلفن خود را مرور کنید. در ایالات متحده، وب‌سایت‌های دولتی و سازمان‌های محلی مانند «وزارت بهداشت و خدمات انسانی» یا «اداره امور سربازان بازنشسته» شاید بتوانند در یافتن یک ارائه‌دهنده خدمات سلامت روان مفید باشند.
- نگاهی به گروههای حمایتی آنلاین و یا محلی بیندازید. در ایالات متحده عبارتند از: «انجمن پیشرفت سلامت جنسی»، «معتادان جنسی گمنام»، و COSA که برنامه بهبودی است برای مردان و زنانی گرفتار رفتار جنسی وسواسی شخص دیگری شده‌اند. این گروه‌ها شاید بتوانند ارائه‌دهنده سلامت روان مناسبی برای تشخیص و درمان و همچنین ارائه سایر توصیه‌ها و پشتیبانی آنلاین و شخصی معرفی کنند. در این میان برخی از گروه‌ها مبتنی بر عقاید مذهبی هستند.
در اینجا اطلاعات مفیدی برای کمک به آمادگی قبل از ملاقات پزشک ارائه می‌شود.
اطمینان از تشخیص بیماری
در جامعه روانپزشکی همواره این بحث جریان دارد که دقیقا چگونه باید رفتار جنسی وسواسی را تعریف کرد، زیرا تشخیص رفتار جنسی زمانی که مشکل‌ساز می‌شود چندان آسان نیست.
بسیاری از ارائه‌دهندگان خدمات سلامت روان از راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)، چاپ انجمن روانپزشکی آمریکا، به عنوان راهنمایی برای تشخیص مشکلات روحی و روانی. بهره می‌گیرند. از آنجا که رفتار جنسی وسواسی هیچ رده تشخیصی در طبقه‌بندی DSM-5 ندارد، گاهی در زیرشاخه ناراحتی‌های روانی دیگر مانند اختلال مهار تکانه‌ای قرار داده می‌شود.
برخی از متخصصان بهداشت روان، رفتارهای جنسی وسواسی را نوعی فعالیت جنسی تلقی می‌کنند که بطور افراطی و شدید به پیامدهای بسیار منفی منجر شده است. اگر چه تحقیقات بیشتری برای تعیین معیارهای بیماری مورد نیاز است، اما ارائه‌دهنده خدمات سلامت روان شاید عوامل زیر را برای تصمیم‌گیری مطمئن در مورد تشخیص در نظر بگیرند:
- درگیر دغدغه‌های جنسی شده‌اید که مقدار قابل‌توجهی از وقت‌تان را برای اندیشیدن، برنامه‌ریزی و بروز رفتار جنسی پر می‌کند.
- به عنوان راهی برای مقابله یا از بین بردن حالات منفی و یا استرس در فعالیت بیش از حد جنسی شرکت می‌کنید.
- در گذشته، تلاش‌های ناموفقی برای کاهش یا مهار افکار و رفتار جنسی داشته‌اید.
- بارها بطور مرتب در رفتارهای جنسی درگیر می‌شوید، هر چند که قبول دارید به خودتان و یا دیگران ضرر می‌رساند.
- در مورد رفتار جنسی‌تان شخصاً به‌شدت پریشان هستید، یا در شغلتان، زندگی اجتماعی و عملکرد روزمره اختلال ایجاد کرده است.
ماهیت رفتار جنسی وسواسی در شما هر چه باشد، از احساس ترس، شرم یا خجالت بگذرید و به دنبال کمک از افراد حرفه‌ای باشید. تشخیص درست بیماری می‌تواند آرامش‌بخش باشد و به سوی شیوه درمانی هدایت کند که زندگی را به مسیر عادی بازمی‌گرداند و در نهایت خود و عزیزانتان را از غم و اندوه رها می‌کنید.
درمان رفتار جنسی وسواسی به طور معمول شامل روان‌درمانی، داروها و گروههای خودیاری می‌شود. هدف اصلی درمان این است که بتوانید امیال و رفتارهای افراطی را کاهش دهید و در عین حال به انجام فعالیت‌های جنسی سالم ادامه دهید.
اگر دچار رفتار جنسی وسواسی شده‌اید، شاید برای ناراحتی روانی دیگری نیز به درمان نیاز پیدا کنید. افراد مبتلا به رفتار جنسی وسواسی اغلب مشکلات سوءمصرف الکل یا مواد مخدر یا سایر درگیری‌های روحی و روانی دارند که نیازمند درمان هستند؛ مانند رفتارهای وسواسی-اجباری، اضطراب، و نوعی اختلال خلقی مانند افسردگی.
افراد مبتلا به انواع دیگر اعتیاد یا مشکلات شدید سلامت روان یا کسانی که برای دیگران تهدید محسوب می‌شوند، شاید در ابتدا از شیوه‌های درمانی با بستری در بیمارستان بهره‌مند شوند. خواه بستری یا سرپایی، شیوه درمانی ممکن است در ابتدا شدید باشد. همچنین امکان دارد درمان دوره‌ای مداوم برای جلوگیری موثر از عود بیماری سالها طول بکشد.
روان‌درمانی
اشکال خاصی از روان‌درمانی همینطور معروف به گفتاردرمانی به چگونگی مدیریت رفتار جنسی وسواسی کمک می‌کنند. این خدمات عبارتند از:
- روان‌درمانی روان‌پویشی، که برروی افزایش آگاهی فرد درباره افکار و رفتارهای ناخودآگاه، رسیدن به بینش‌های جدیدی در انگیزه های درونی و حل‌و‌فصل درگیری‌ها تمرکز می‌کند
- رفتاردرمانی شناختی، که به شناسایی باورها و رفتارهای ناسالم، منفی و چگونگی جایگزینی آنها با نمونه‌های سالم و مثبت کمک می‌کند
این درمانها می‌توانند در قالب فردی، گروهی، خانوادگی و یا زوجی ارائه شوند.
داروها
برخی از داروها شاید مفید باشند، چون برروی مواد شیمیایی مغز که با افکار و رفتارهای وسواسی ارتباط دارند تأثیر می‌گذارند، و همچنین «تاثیر مثبت» شیمیایی حاصل از این رفتارها را هنگام بروز کاهش می‌دهند.
اینکه کدام دارو یا داروها برای شما مناسب هستند، به وضعیت بالینی و سایر شرایط سلامت روانی یا اعتیاد بستگی خواهد داشت. شاید لازم باشد چندین نوع دارو، و یا ترکیبی از آنها مصرف کنید تا بهترین راه‌حل را با کمترین عوارض جانبی پیدا کنید.
داروهای مورد استفاده در درمان رفتار جنسی وسواسی اغلب در درجه اول برای سایر ناراحتی‌های احتمالی تجویز می‌شوند، از جمله:
- داروهای ضدافسردگی. رایج‌ترین داروهای مورد استفاده برای درمان رفتار جنسی وسواسی معروفند به مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIها) که شامل فلوکستین (پروزاک)، پاروکستین (پاکسیل)، سرترالین (زولوفت) و غیره می‌شود.
- تثبیت‌کننده‌های خلق و خو. این داروها به طور کلی برای درمان اختلال دوقطبی تجویز می‌شود که قبلا بنام افسردگی جنون‌آمیز شناخته می‌شد. با این حال، این داروها باعث کاهش میل جنسی مهارنشدنی می‌شوند، مثل لیتیوم است (لیتوبید).
- نالترکسون. نالترکسون (ریویا، ویویترول) به طور کلی برای درمان اعتیاد به الکل تجویز می‌شود و بخشی از مغز را مسدود می‌کند که با رفتارهای اعتیادآور خاصی به احساس لذت می‌رسد.
- ضدآندروژن‌ها. این داروها اثرات بیولوژیکی هورمونهای جنسی (آندروژن) را در مردان کاهش می‌دهند. یک نمونه از آنها مدروکسی پروژسترون[۲] است. از آنجایی که ضدآندروژن میل جنسی را کاهش می‌دهد اغلب برای مردانی توصیه می‌شود که رفتار جنسی وسواسی خطرناکی نسبت به دیگران نشان می‌دهند، مانند آزار جنسی کودکان یا بچه‌بازی.
- هورمون آزاد‌کننده‌ی هورمون جسم‌زرد (لوتئینه‌کننده). این دارو ممکن است با کاهش تولید تستوسترون ا
ز میزان افکار جنسی وسواسی بکاهد.
گروههای خودیاری
گروههای حمایتی و خودیاری برای افراد مبتلا به رفتار جنسی وسواسی و همینطور رویارویی با تمام مسائل مربوط به آن بسیار مفید هستند. بسیاری از این گروه‌ها از مدل برنامه ۱۲ مرحله‌ای «الکلی‌های گمنام[۳]» (AA) پیروی می‌کنند.
علاوه بر کمک به ایجاد تغییرات مستقیم، این گروه‌ها در زمینه‌های زیر نیز مفید خواهند بود:
- یادگیری درباره اختلال روانی که دچار شده‌اید
- گرفتن حمایت و درک‌متقابل درباره وضعیت بالینی
- شناسایی منابع و گزینههای درمانی افزوده
این گروه‌ها ممکن است مبتنی بر اینترنت باشند و یا در جلسات محلی بصورت حضوری فعالیت کنند، یا هر دو امکان را داشته باشند. اگر علاقه‌مند به شرکت در گروههای خودیاری هستید، دنبال جایی بگردید که شهرت خوبی داشته باشد و احساس راحتی کنید. این گروه‌ها با ذائقه هر کسی سازگار نیستند، بنابراین از روان درمانگر خویش بخواهید تمام گزینههای موجود را معرفی کند.
همزمان که تحت درمان حرفه‌ای قرار دارید، اقدام‌های مراقبتی زیر را انجام دهید:
- به برنامه درمانی پایبند باشید. داروها را طبق دستورالعمل مصرف کنید و مرتب در در جلسات درمانی برنامه حاضر شوید. به یاد داشته باشید که این کار سختی است و شاید گاهی به موانع برخورد کنید.
- خود را آموزش دهید. در مورد رفتار جنسی وسواسی اطلاعات کسب کنید تا درک بهتری از علل و شیوه‌های درمانی پیدا کنید.
- عوامل محرک خود را کشف کنید. وضعیت‌ها، افکار و احساسات احتمالی را شناسایی کنید که به سوی تمایلات جنسی سوق می‌دهند. از این طریق می‌توانید گامهایی برای مدیریت عوامل محرک بردارید.
- از رفتارهای پرخطر اجتناب کنید. موقعیت‌های خطرزای مخصوص خود را شناسایی کنید و برای جلوگیری از آنها محدودیت‌هایی تعیین کنید. برای مثال، از کلوپ‌های رقص، فاحشه‌خانه، مشروب‌فروشی‌ها و مکان‌های دیگر دوری کنید تا برای یافتن شریک جنسی جدید و یا شرکت در رفتارهای پرخطر جنسی وسوسه نشوید. بنابراین بهتر است از کامپیوتر دور بمانید یا نرم‌افزاری نصب کنید که وب‌سایت‌های پورنوگرافی یا هرزه‌نگاری را بلوک می‌کند.
- برای سوءمصرف مواد و یا سایر مشکلات روحی و روانی دنبال درمان بگردید. رفتارهای اعتیادآور، افسردگی، اضطراب و استرس از یکدیگر تغذیه می‌کنند و در نهایت به چرخه‌ای از رفتار ناسالم منجر می‌شوند.
- به دنبال روزنه‌های سالم باشید. اگر از رفتار جنسی به عنوان راهی برای مقابله با احساسات منفی بهره می‌برید، دنبال راه‌های جایگزین سالم باشید، از جمله تمرین ورزشی و فعالیت‌های تفریحی.
- آرامش مدیریت استرس را تمرین کنید. فنون کاهش استرس مانند مدیتیشن، یوگا یا تای‌چی را امتحان کنید.
- برروی هدف‌تان متمرکز بمانید. بازیابی سلامتی از بیماری رفتار جنسی وسواسی می‌تواند بسیار زمان‌بر باشد. بنابراین با دنباله‌روی از اهداف بهبود در ذهن، پرانگیزه بمانید و مدام به خودتان یادآوری کنید که می‌توانید روابط آسیب‌دیده، دوستی‌ها و مشکلات مالی را برطرف کنید.
از آنجا که علت رفتار جنسی وسواسی هنوز شناخته شده نیست، نمی‌توان گفت چگونه باید از آن پیشگیری کرد، اما با رعایت چند نکته می‌توان این نوع رفتار را زیر نظر داشت:
- برای حل مشکلات مربوط به رفتار جنسی، خیلی زود دنبال کمک باشید. شناسایی علائم و درمان زودهنگام شاید از وخامت رفتار جنسی وسواسی با گذشت زمان و یا ورود به مرحله وحشتناک‌تری از شرم، مشکلات عزت‌نفس و کردار زیان‌بار جلوگیری کند.
- درمان برای حل اختلالات سلامت روان، خیلی زود دنبال درمان بگردید. رفتار جنسی وسواسی ممکن است همراه با افسردگی، اضطراب یا رفتار وسواسی بدتر شود.
- مشکلات سوءمصرف الکل و مواد مخدر را شناسایی کنید و دنبال کمک باشید. سوءمصرف مواد می‌تواند باعث ناخوشنودی و از دست دادن کنترل شود، قدرت قضاوت درست را از بین ببرد و در نهایت به سمت بروز رفتارهای جنسی ناسالم سوق دهد.
- از موقعیت‌های مخاطره‌آمیز پرهیز کنید. هرگز سلامتی خود و یا دیگران را با حضور در موقعیت‌های وسوسه‌انگیز برای شرکت در فعالیت‌های مخاطره‌آمیز جنسی به خاطر نیندازید.
[۱] hypersexuality
[۲] medroxyprogesterone
[۳] Alcoholics Anonymous
