تعریف
بیماری ریفلاکس معده و مری (GERD) نوعی بیماری گوارشی مزمن است که باعث بروز سوزش سر دل و رفلکس اسید می شود. این بیماری هنگامی رخ می‌دهد که اسید معده یا گاهی محتوای معده به داخل لوله مواد غذایی (مری) جریان پیدا می‌کند. چنین برگشتی (ریفلاکس) موجب تحریک مخاط مری و باعث ریفلاکس معده و مری می‌شود.
هم رفلکس اسید و هم سوزش سردل از جمله ناراحتی‌های گوارشی شایع به شمار می‌روند که بسیاری از افراد هر از گاهی تجربه می‌کنند. هنگامی که این علایم و نشانه‌ها حداقل دو بار در هر هفته رخ دهند یا با زندگی روزانه تداخل پیدا کنند و یا وقتی دکتر می‌تواند صدمه به مری را مشاهده کند، احتمالاً مبتلا به ریفلاکس مری تشخیص داده می‌شوید.
اکثر افراد می‌توانند ناراحتی ناشی از ریفلاکس را با تغییر در سبک زندگی و داروهای غیرتجویزی مدیریت کنند. اما برخی از افراد مبتلا به ریفلاکس مری ممکن است برای کاهش علایم به داروهای قوی‌تر و یا حتی جراحی نیاز داشته باشند.
بیماری ریفلاکس معده و مری
علایم
علایم و نشانه‌های ریفلاکس مری عبارتند از:
- احساس سوزش در قفسه‌سینه (سوزش سردل)، گاهی به گلو پخش می‌شود و به شکل مزه‌ای ترش در دهان حس می‌شود
- درد قفسه‌سینه
- اشکال در بلع (دیسفاژی)
- سرفه خشک
- گرفتگی صدا و گلودرد
- برگشت غذا یا مایع ترش (رفلکس اسید)
- احساس انباشت توده در شکم
چه زمانی باید به دکتر مراجعه کنید
در صورتی فوراً به پزشک مراجعه کنید که با درد قفسه‌سینه روبرو می‌شوید، به خصوص اگر علائم و نشانه‌های دیگر مانند تنگی‌نفس یا درد فک یا بازو دارید. اینها شاید علایم و نشانه‌های حمله قلبی نیز باشند.
اگر علایم شدید یا مکرر ناشی ریفلاکس دارید، حتماً با دکتر وقت ملاقات بگذارید. اگر بیشتر از دو بار در هفته از داروهای غیرتجویزی برای ضد سوزش سردل مصرف می‌کنید، به دکتر مراجعه کنید.
ریفلاکس از برگشت مکرر اسید به مری ایجاد می‌شود؛ یعنی بازگشت اسید معده یا صفرا به مجرای مری.
به طور معمول زمانی که غذا را قورت می‌دهید، دسته‌ای از عضلات اطراف قسمت پایینی مری (اسفنکتر تحتانی مری) شل می‌شوند تا غذا و مایع به درون معده جریان پیدا کنند. سپس دوباره بسته می‌شود.
با این حال، اگر اسفنکتر تحتانی مری بطور غیرطبیعی شل شود و یا تضعیف شده باشد، اسید معده به مری برمی‌گردد (رفلکس اسید) و باعث سوزش سردل می‌شود. این وضعیت گاهی می‌تواند زندگی روزانه‌تان را مختل کند.
این برگشت دائمی اسید می‌تواند دیواره مری را تحریک کند و باعث التهاب آن شود (ازوفاژیت). با گذشت زمان، التهاب موجب فرسودگی پوشش مری می‌شود و عوارضی مانند خونریزی، تنگی مری یا مری بارِت (نوعی بیماری پیش‌سرطانی) به همراه می‌آورد.
شرایط بالینی که خطر ابتلا به ریفلاکس مری را افزایش می‌دهد عبارتند از:
- چاقی مفرط
- برآمدگی قسمت بالای معده به درون دیافراگم (فتق هیاتال)
- بارداری
- سیگار کشیدن
- دهان خشک
- آسم
- دیابت
- تاخیر در تخلیه معده
- اختلالات بافت همبند، مانند اسکلرودرمی
با گذشت زمان، التهاب مزمن در مری می‌تواند به عوارض زیر منجر شود:
تنگی یا گرفتگی مری: آسیب‌دیدگی سلولها در پایین مری ناشی از قرار گرفتن در معرض اسید، به تشکیل بافت زخمی منجر خواهد شد. این بافت زخمی می‌تواند مسیر غذایی را باریک کند و روند بلع را دشوار کند.
زخم باز در مری: اسید معده می‌تواند به‌شدت بافت‌های مری را فرسایش دهد و باعث تشکیل زخم باز شود. زخم مری شاید دچار خونریزی شود و بلع غذا را دردناک و دشوار کند.
تغییرات پیش‌سرطانی در مری (مری بارِت): در مری بارت، بافت پوشاننده اندام دچار تغییراتی در قسمت تحتانی می‌شود. این تغییرات به افزایش خطر ابتلا به سرطان مری نسبت داده شده‌اند. خطر ابتلا به سرطان کم است، اما دکتر به احتمال زیاد معاینات آندوسکوپی معمولی را به دنبال علائم هشداردهنده سرطان مری توصیه خواهد کرد.
اگر گمان کنید که ریفلاکس مری دارید، به احتمال زیاد ابتدا به دکتر خانوادگی یا پزشک عمومی مراجعه خواهید کرد. دکتر ممکن است توصیه کند که به دکتر متخصص در درمان بیماری‌های گوارش مراجعه کنید.
از آنجا که جلسه ملاقات بسیار کوتاه است و اغلب زمینه‌های زیادی برای مشاوره پزشکی وجود دارد، پس بهتر است از قبل آمادگی کسب کرده باشید. در اینجا برخی اطلاعات مفید ارائه می‌شود تا برای قرار ملاقات با دکتر آماده شوید و بدانید چه انتظاراتی باید از دکتر داشته باشید.
بروز بیماری ریفلاکس معده و مری
کارهایی که می‌توانید انجام دهید
از هر گونه محدودیت پیش از ملاقات با دکتر آگاهی داشته باشید. هنگامی که با دکتر قرار ملاقات می‌گذارید، حتماً پرس‌و‌جو کنید که چه کارهایی را باید از قبل انجام دهید، مانند محدود کردن رژیم غذایی.
نشانه‌های بیماری را یادداشت کنید، از جمله هر گونه مواردی که به نظر می‌رسد به علتِ ملاقات پزشکی مربوط نباشد.
اطلاعات شخصی کلیدی را یادداشت کنید، از جمله استرس عمده یا هر گونه تغییر اخیر در زندگی.
داروهایتان را فهرست کنید، ویتامین‌ها و مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید.
بردن یکی از اعضای خانواده یا دوست را به همراه خودتان در نظر بگیرید. گاهی اوقات به خاطر سپردن اطلاعات ارائه شده در ملاقات پزشکی دشوار می‌شود. کسی که همراه‌تان باشد شاید نکته‌ای را به یاد بیاورد که شما متوجه نشده‌اید یا فراموش کرده‌اید.
سوالاتی را یادداشت کنید تا از دکتر بپرسید.
زمان ملاقات با دکتر محدود است، بنابراین فهرستی از سوالات تهیه کنید تا از وقت به بهترین نحو بهره‌برداری کنید. پرسش‌های خود را از مهمترین به کم‌اهمیت‌ترین مرتب کنید چون شاید زمان کم بیاورید. در مورد بیماری ریفلاکس معده به مری، برخی از سوالات اساسی که باید از دکتر بپرسید عبارتند از:
- چه عواملی به احتمال زیاد باعث بروز علائم شده‌اند؟
- چه نوع آزمون‌هایی نیاز دارم؟
- آیا به آندوسکوپی نیاز خواهم داشت؟
- آیا ریفلاکس مری موقتی است یا مزمن؟
- بهترین اقدام عملی چیست؟
- شیوه‌های جایگزین برای پیشنهاد اولیه شما چیست؟
- من ناراحتی‌های سلامتی دیگری دارم. چگونه می‌توانم بیماری را به بهترین شیوه مدیریت کنم؟
- آیا محدودیت‌هایی وجود دارد که باید رعایت کنم؟
- آیا باید به متخصص مراجعه کنم؟ چقدر هزینه خواهد داشت و آیا بیمه پوشش می‌دهد؟
- آیا هیچ جایگزین عمومی برای داروهای تجویزی برایم وجود دارد؟
- آیا بروشور یا مطالب چاپی دیگری وجود دارد که برای مطالعه با خودم ببرم؟ چه وب‌سایت‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟
- آیا برای ملاقات پیگیری باید برنامه‌ریزی کنم؟
علاوه بر سوالاتی که حاضر کرده‌اید از دکتر بپرسید، از هیچ سوالی در طول ملاقات دریغ نکنید.
چه انتظاراتی باید از پزشک داشته باشید
دکتر به احتمال زیاد تعدادی از سوالات زیر را خواهد پرسید: آمادگی پاسخگویی به آنها شاید زمان بیشتری ذخیره کند تا مسائل دیگری را در میان بگذارید دکتر شاید بپرسد:
- نشانه‌های بیماری در شما چه هستند؟
- اولین بار چه زمانی متوجه علائم بیماری شدید؟
- آیا نشانه‌های بیماری مداوم بوده‌اند یا گاه‌به‌گاه؟
- علائم چقدر شدید هستند؟
- آیا مواردی وجود دارد که به نظر می‌رسد علائم بیماری را بهبود می‌دهند؟ نام ببرید
- آیا مواردی وجود دارد که به نظر می‌رسد علائم بیماری را وخیم‌تر می‌کنند؟ نام ببرید
- آیا علائم شما را شبها از خواب بیدار می‌کنند؟
- آیا علائم بعد از غذا و یا پس از دراز کشیدن بدتر می‌شود؟
- آیا نشانه‌ها شامل تهوع یا استفراغ می‌شوند؟
- آیا مواد غذایی یا مواد ترش تا به حال به پشت گلویتان بالا آمده است؟
- آیا مشکل بلع دارید؟
- آیا تا به حال کاهش یا افزایش وزن داشته‌اید؟
- آیا دچار تهوع و استفراغ شده‌اید؟
همزمان چه کارهایی می‌توانید انجام دهید
تغییر در شیوه زندگی را تا زمان ملاقات با دکتر برای کنترل علائم انجام دهید. به عنوان مثال، از غذاهایی که باعث سوزش سر دل می‌شوند پرهیز کنید و از غذا خوردن حداقل دو ساعت قبل از خواب اجتناب کنید.
تشخیص ریفلاکس مری بر اساس موارد زیر صورت می‌گیرد:
نشانه‌های ظاهری بیماری: شاید دکتر قادر باشد ریفلاکس مری را با توجه به سوزش سردل مکرر و علائم دیگر تشخیص دهد.
آزمون برای نظارت بر مقدار اسید در مری: آزمون پروب برای اسید گردشی (PH) از دستگاهی ویژه برای اندازه‌گیری اسید به مدت ۲۴ ساعت استفاده می‌کند. این دستگاه زمان و مدت بازگشت اسید از معده به مری را شناسایی می‌کند. یک نوع از این دستگاه‌های نظارتگر شامل یک لوله باریک انعطاف‌پذیر (کاتتر) است که از طریق بینی به مری شما بسته می‌شود. لوله به کامپیوتری کوچک متصل می‌شود که به دور کمرتان بسته شده و یا با تسمه‌ای برروی شانه‌تان آویزان می‌شود.
شیوه تشخیص بیماری
نوع دیگر یک کلیپ است که در طول آندوسکوپی در مری قرار داده می‌شود. این لوله کاوشگر (پروب) نیز به کامپیوتر کوچکی سیگنال می‌فرسند که پوشیده‌اید. پس از حدود دو روز، لوله کاوشگر می‌افتد و از طریق مدفوع بیرون می‌رود. دکتر ممکن است از شما بخواهد که مصرف داروهای ریفلاکس را کنار بگذارید تا برای این آزمایش آماده شوید.
اگر ریفلاکس مری دارید و گزینه مناسبی برای عمل جراحی باشید، باز هم آزمون‌های بیشتری وجود دارد، از قبیل:
اشعه ایکس از روی دستگاه گوارش فوقانی: این روش گاهی بنام بلع باریوم و یا مجموعه گوارش فوقانی خوانده می‌شود و شامل نوشیدن نوعی مایع گچی است که لایه داخلی دستگاه گوارش را می‌پوشاند و پر می‌کند. سپس اشعه ایکس از قسمت بالای دستگاه گوارش عکسبرداری می‌کند. این پوشش فرصتی برای دکتر فراهم می‌کند تا نیم‌رخی از مری، معده و روده فوقانی (اثنی عشر) مشاهده کند.
لوله قابل انعطاف برای مشاهده درون مری: آندوسکوپی راهی برای معاینه بصری بخش داخلی مری و معده است. در طول انجام آندوسکوپی، دکتر یک لوله باریک انعطاف‌پذیر مجهز به چراغ و دوربین (آندوسکوپ) را به انتهای گلویتان می‌فرستد.
دکتر ممکن است آندوسکوپی را برای جمع‌آوری نمونه‌ای از بافت (بیوپسی) و انجام آزمایش بیشتر استفاده کند. آندوسکوپی برای مشاهده عوارض ریفلاکس مانند مری بارت مفید است.
آزمون برای اندازه‌گیری حرکت مری: تست تحرک مری (مانومتری) به اندازه‌گیری میزان جنبش و فشار در مری می‌پردازد. این آزمون شامل قرار دادن یک کاتتر از طریق بینی به درون مری می‌شود.
درمان سوزش سردل و علائم و نشانه‌های دیگر ریفلاکس مری معمولاً با داروهای غیرتجویزی آغاز می‌شود که میزان اسید را مهار می‌کنند. اگر در عرض چند هفته هیچ تسکینی احساس نکنید، دکتر شاید درمان‌های دیگر از جمله داروها و جراحی را توصیه کند.
درمان اولیه برای کنترل سوزش سردل
شیوه‌های درمانی غیرتجویزی که ممکن است به مهار سوزش سردل کمک کنند، عبارتند از:
آنتی‌اسیدهایی که اسید معده را خنثی می‌کنند. آنتی‌اسیدهایی مانند مالوکس، میلانتا، گلوسیل، گاویسکون، رولایدز و تامس ممکن است تاحدودی درد را تسکین دهند. اما آنتی‌اسیدها به تنهایی مری ملتهب و آسیب‌دیده از اسید معده را التیام نخواهند بخشید. مصرف بیش از حد برخی آنتی‌اسیدها می‌تواند عوارض جانبی مانند اسهال یا یبوست داشته باشد.
داروهایی برای کاهش تولید اسید. این داروها معروف به مسدودکننده‌های گیرنده H-2 عبارتند از سایمتیدین (تاگامتHB) ، فاموتیدین(پپسید AC) ، نیزاتیدین (اکسید AR) و رانیتیدین (زانتک). مسدودکننده های گیرنده H-2 به اندازه آنتی‌اسیدها سریع عمل نمی‌کنند، اما تسکین طولانی‌تری فراهم می‌کنند و شاید تولید اسید معده را تا ۱۲ ساعت کاهش دهند. نسخه‌های قوی‌تر این داروها بصورت تجویزی در دسترس هستند.
داروهایی که تولید اسید را متوقف می‌کنند و باعث التیام مری می‌شوند. مهارکننده‌های پمپ پروتون نسبت به مسدودکننده گیرنده H-2 قوی‌تر است و می‌تواند تولید اسید را قطع کند و فرصتی به بافت صدمه‌دیده مری بدهد تا التیام یابد. مهارکننده‌های پمپ پروتون شامل لانزوپرازول (Prevacid 24HR) و امپرازول (پریلوسیک و زِگرید غیرتجویزی) می‌شوند.
در صورتی با دکتر تماس بگیرید که مجبورید این داروها را بیشتر از دو تا سه هفته مصرف کنید و یا علائم بیماری برطرف نمی‌شوند.
داروهای تجویزی قوی اثر
اگر سوزش سردل علیرغم روش‌های اولیه همچنان ادامه دارد، دکتر ممکن است داروهای تجویزی قوی‌اثر را توصیه کند، مانند:
مسدودکننده قوی‌اثر گیرنده H-2: این داروها عبارتند از سایمتیدین تجویزی قوی‌اثر (تاگامت)، فاموتیدین (پپسید)، نیزاتیدین (اکسید) و رانیتیدین (زانتک).
مهارکننده‌های قوی‌اثر پمپ پروتون: مهارکننده‌های قوی‌اثر پمپ پروتون شامل اسموپرازول (نکسیوم)، لانزوپرازول (Prevacid)، امپرازول (Prilosec، Zegerid)، پنتوپرازول (پروتونیکس)، رابپرازول (Aciphex) و دکسلانسوپرازول (Dexilant) می‌شود.
این داروها به طور کلی خوب تحمل می‌شوند اما مصرف طولانی‌مدت شاید با افزایشی اندک در خطر شکستگی استخوان و کمبود ویتامین B-12 همراه شود.
داروها برای تقویت اسفنکتر تحتانی مری: باکلوفن ممکن است دفعات شل‌شدگی اسفنکتر تحتانی مری را کاهش دهد و در نتیجه باعث کاهش ریفلاکس معده به مری شود. البته اثربخشی کمتری نسبت به مهارکننده‌های پمپ پروتون دارد، اما شاید برای بیماری شدید ریفلاکس مصرف شود. باکلوفن را می‌توان با عوارض جانبی قابل‌توجهی مثل خستگی مفرط و یا سردرگمی مرتبط دانست.
داروهای ریفلاکس معده مری گاهی ترکیب می‌شوند تا میزان اثربخشی افزایش یابد. جراحی و روش‌های دیگر در صورتی انجام می‌شوند که داروها سودمند نبوده باشند.
درمان ریفلاکس مری و معده
بیشتر مواردِ ریفلاکس مری را می‌توان از طریق داروها مهار کرد. در شرایطی که داروها مفید نباشند و یا بخواهید از مصرف دارو در درازمدت جلوگیری کنید، دکتر ممکن است روش تهاجمی‌تری توصیه کند، مانند:
جراحی به منظور تقویت اسفنکتر تحتانی مری (فوندوپلیکاسیون نیسن): این عمل جراحی شامل تنگ کردن اسفنکتر تحتانی مری جهت جلوگیری از برگشت مواد غذایی با پوشاندن قسمت بالای معده دورتادور قسمت پایین مری است. جراحان معمولا از لاپاروسکوپی برای انجام این عمل بهره می‌برند. در جراحی لاپاروسکوپی، جراح سه یا چهار برش کوچک در شکم باز می‌کند ابزارهایی از جمله لوله قابل‌انعطاف و دوربینی کوچک را از طریق برش به داخل بدن می‌فرستد.
جراحی برای تقویت اسفنکتر تحتانی مری (LINX): دستگاه LINX یک حلقه متشکل از دانه‌های مغناطیسی ریز تیتانیوم است که دورتادور محل اتصال معده و مری پیچیده می‌شود. جاذبه مغناطیسی بین دانه‌ها به اندازه کافی قوی است که شکاف را در برابر رفلاکس اسید بسته نگه دارد، اما آنقدر ضعیف است که مواد غذایی از آن عبور کند. می‌توان آن را از طریق روش جراحی با حداقل تهاجم در بدن کاشت. این دستگاه جدیدتر از سوی اداره غذا و دارو مورد تایید قرار گرفته است و به نظر می‌رسد مطالعات اولیه برروی آن امیدوار کننده باشند.
تغییر در سبک زندگی ممکن است تعداد سوزش سردل را کاهش دهد. اقدام‌های زیر را انجام دهید:
وزن خود را در حد مناسب نگه دارید. چند کیلوگرم اضافی می‌تواند شکم را تحت فشار قرار دهد و اسید معده را به مری برگرداند. اگر وزن‌تان در حد سالم است، برای حفظش تلاش کنید. اگر اضافه وزن یا چاقی مفرط دارید، به آرامی وزن کم کنید، ولی نه بیشتر از ۰٫۵ تا ۱ کیلوگرم در هفته. از دکتر بخواهید در تدوین استراتژی کاهش وزن مناسب کمک‌تان کند.
از پوشیدن لباسهای تنگ پرهیز کنید. لباسهای چسبان دور شکم برروی اسفنکتر تحتانی مری فشار می‌آورند.
از مواد غذایی و نوشیدنی‌هایی که باعث سوزش سردل می‌شوند اجتناب کنید. هر کسی محرک خاصی دارد. محرک‌های رایج مانند غذاهای چرب و یا سرخ‌شده، سس گوجه فرنگی، الکل، شکلات، نعناع، سیر، پیاز و کافئین ممکن است سوزش سردل را بدتر کنند. از غذاهایی که می‌دانید آغازگر سوزش سردل هستند اجتناب کنید.
وعده‌های غذایی کم‌حجم‌تر بخورید. با انتخاب وعده‌های غذایی کوچکتر از پرخوری اجتناب کنید.
بعد از غذا دراز نکشید. حداقل سه ساعت بعد از خوردن غذا دراز بکشید و یا به تختخواب بروید.
قسمت زیرسری تخت را بالاتر بیاورید. اگر شبها به طور مدام هنگام خوابیدن سوزش سردل دارید، از گرانش زمین به نفع خودتان استفاده کنید. چوب یا بلوک سیمانی زیر پایه‌های تخت بگذارید تا ارتفاع سر تخت ۱۵ سانتیمتر بیشتر شود. اگر امکانش نیست تخت را بالا ببرید، یک گوه بین تشک و جعبه فنر قرار دهید تا ارتفاع بدن از کمر بیشتر شود. این گوه‌ها در داروخانه و فروشگاه عرضه محصولات پزشکی موجود می‌باشد. بالا بردن سرتان با بالش اضافی معمولاً موثر نیست.
سیگار نکشید. سیگار کشیدن توانایی اسفنکتر تحتانی مری را برای عملکرد درست کاهش می‌دهد.
هیچ درمانی طب جایگزینی ثابت نکرده که ریفلاکس مری را برطرف و آسیب‌دیدگی مری را ترمیم می‌کند. با این حال، برخی از درمان‌های مکمل و جایگزین ممکن است همراه با مراقبت‌های دکتر تاحدودی التیام‌بخش باشند.
در مورد راه‌های امن برای درمان ریفلاکس مری با دکتر صحبت کنید. گزینه‌ها عبارتند از:
داروهای گیاهی: گاهی داروهای گیاهی برای علائم ریفلاکس مصرف می‌شوند، از جمله شیرین بیان، نارون قرمز، بابونه، گل ختمی و غیره. داروهای گیاهی می‌توانند عوارض جانبی جدی داشته باشند و شاید با داروها نیز تداخل پیدا کنند. قبل از شروع هر درمان گیاهی، در مورد دوز مناسب از دکتر پرس‌و‌جو کنید.
آرامش درمانی: فنونی برای آرام‌سازی استرس و اضطراب ممکن است علائم و نشانه‌های ریفلاکس را کاهش دهد. از دکتر در مورد تکنیک‌های تمدد اعصاب، مانند آرام‌سازی پیشرونده عضلانی و یا تجسم هدایت‌شده بپرسید.
طب سوزنی: طب سوزنی شامل فرو کردن سوزن‌های نازک به نواحی خاصی در بدن است. شواهد محدودی حاکی است که طب سوزنی ممکن است برای افراد مبتلا به سوزش سردل سودمند باشد، اما اکثر مطالعات خلافش را ثابت کرده‌اند. از دکتر بپرسید آیا طب سوزنی برایتان امن است یا خیر.
