تعریف

اندومتریوز نوعی اختلال دردناک است که در آن بافت پوششی داخل رحم یا همان آندومتر به بیرون از رحم رشد می‌کند. اندومتریوز اغلب شامل تخمدان، روده و یا بافت پوشاننده لگن می‌شود. بافت آندومتر به ندرت ممکن است فراتر از ناحیه لگن گسترش یابد.

در اندومتریوز، بافت آندومتر جابه‌جاشده همچنان به عملکرد عادی ادامه می‌دهد؛ یعنی با هر چرخه قاعدگی ضخیم‌تر می شود، تجزیه می‌شود و خونریزی پیدا می‌کند. از آنجا که این بافت جابه‌جاشده هیچ راهی برای خروج از بدن ندارد، به دام می‌افتد. هنگامی که اندومتریوز شامل تخمدان می‌شود، کیستی به نام اندومتریوم تشکیل می‌شود. بافت پیرامونی می‌تواند تحریک‌پذیر شود و در نهایت بافت زخمی و چسبنده‌ای بروز دهد؛ یعنی بافتی غیرطبیعی که اندام‌ها را به هم پیوند می‌زند.

اندومتریوز گاهی موجب درد شدید می‌شود، به خصوص در طول پریود. مشکلات باروری نیز محتمل خواهد بود. خوشبختانه، درمانهای موثری در دسترس هستند.

محل بروز اندومتریوز

علایم

اصلی‌ترین علامت بیماری اندومتریوز درد لگن است که اغلب به دوره قاعدگی نسبت داده می‌شود. اگر چه بسیاری از زنان گرفتگی عضلانی را در طول دوره قاعدگی تجربه می‌کنند، اما زنان مبتلا به آندومتریوز به طور معمول نوعی درد قاعدگی را توصیف می‌کنند که به مراتب بدتر از وضعیت عادی است. آنها همچنین دردی را گزارش می‌دهند که به مرور زمان افزایش می‌یابد.

علائم و نشانه‌های رایج بیماری اندومتریوز عبارتند از:

پریودهای دردناک (دیسمنوره): درد لگن و گرفتگی عضلات ممکن است از قبل شروع شود و تا چند روز پس از پریود ادامه یابد و شاید باعث درد در پایین شکم شود.

مقاربت دردناک: درد در هنگام یا پس از رابطه جنسی به خاطر اندومتریوز شایع است.

درد هنگام اجابت مزاج و یا ادرار: به احتمال زیاد در طول پریود با این علائم روبرو خواهید شد.

خونریزی بیش از حد: ممکن است هر از گاهی با پریودهای سنگین (منوراژی) یا خونریزی بین پریودها روبرو شوید.

ناباروری: اندومتریوز ابتدا در برخی زنان که به دنبال درمان ناباروری هستند تشخیص داده می‌شود.

علائم دیگر: همچنین ممکن است با خستگی مفرط، اسهال، یبوست، نفخ و یا حالت تهوع به ویژه در طی دوره قاعدگی روبرو شوید.

شدت درد لزوما شاخص قابل‌اطمینانی از میزان گسترده ناراحتی بالینی نیست. برخی از زنان مبتلا به اندومتریوز خفیف دچار درد گسترده می‌شوند، در حالی که دیگران با اندومتریوز پیشرفته ممکن است درد کمی داشته باشند و یا حتی با هیچ دردی روبرو نشوند.

اندومتریوز گاهی با ناراحتی‌های دیگر اشتباه گرفته می‌شود که موجب درد لگن می‌شوند، مانند بیماری التهابی لگن (PID) و یا کیست تخمدان. همینطور ممکن است با سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) اشتباه گرفته شود؛ نوعی بیماری که باعث حملات اسهال، یبوست و درد شکمی می‌شود. سندرم روده تحریک‌پذیر می‌تواند همراه آندومتریوز رخ دهد و روند تشخیص بیماری را پیچیده کند.

چه زمانی باید به دکتر مراجعه کنید

در صورتی به دکتر مراجعه کنید که علائم و نشانه‌های احتمالی ناشی از اندومتریوز را بروز می‌دهید. محل درد مزمن یا شدید لگن را نمی‌توان بادقت بالا تعیین کرد. اما کشف زودهنگام مشکل شاید به پیشگیری ازعوارض غیرضروری و درد کمک کند.

اگرچه علت دقیق اندومتریوز هنوز مشخص نیست، ولی چند توضیح احتمالی عبارتند از:

برگشت خون قاعدگی (رتروگراد): این محتمل‌ترین توضیح برای اندومتریوز است. در قاعدگی رتروگراد، خون قاعدگی حاوی سلولهای اندومتر به جای خروج از بدن، از طریق لوله‌های فالوپ به داخل حفره لگن جریان می‌یابد. این سلول‌های آندومتر جابه‌جاشده به دیوار لگن و سطوح ارگانهای لگنی می‌چسبند و در آنجا رشد می‌کنند و آنقدر درشت می‌شوند که در طول هر دوره از چرخه قاعدگی خونریزی می‌کنند.

رشد سلول جنینی: سلول‌های پوشاننده حفره شکم و لگن از جنس سلول‌های جنینی هستند. اندومتریوز هنگامی بروز می‌کند که یک یا چند ناحیه کوچی از پوشش شکم به بافت آندومتر تبدیل می‌شود.

القا توسط زخم جراحی: پس از عمل جراحی مانند هیسترکتومی یا سزارین، سلولهای آندومتر ممکن است به برش جراحی متصل شوند.

ترابری سلولهای آندومتر: رگ‌های خونی یا سیستم بافت مایع (لنفاوی) ممکن است سلولهای آندومتر را به سایر نقاط بدن حمل کنند.

اختلال سیستم ایمنی: این امکان وجود دارد که مشکلی در سیستم ایمنی باعث شود که بدن نتواند بافت آندومتری که در خارج از رحم رشد می‌کند تشخیص دهد و نابود کند.

عوامل متعددی فرد را در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به اندومتریوز قرار می‌دهد، مانند:

• نداشتن تجربه زایمان
• یک یا چند نفر از بستگان (مادر، خاله یا خواهر) مبتلا به اندومتریوز باشند
• هر گونه وضعیت پزشکی که مانع عبور جریان طبیعی قاعدگی به خارج از بدن می‌شود
• سابقه عفونت لگن
• اختلالات رحم

اندومتریوز معمولا چند سال پس از شروع قاعدگی ایجاد می‌شود. علائم و نشانه‌های اندومتریوز به طور موقت با حاملگی و به طور دائم با یائسگی برطرف می‌شوند، مگر اینکه در حال مصرف استروژن باشید.

درد لگن و پایین شکم

ناباروری

عارضه اصلی ناشی از اندومتریوز، اختلال باروری است. حدود یک‌سوم تا نیمی از زنان مبتلا به آندومتریوز مشکل بارداری دارند.

برای آنکه بارداری رخ دهد، یکی از تخمک‌ها باید از تخمدان آزاد شود، از طریق لوله فالوپ کناری منتقل شود، توسط سلول اسپرم بارور گردد و خودش را به دیواره رحم متصل کند تا روند رشد آغاز گردد. اندومتریوز ممکن است لوله فالوپ را مسدود کند و از پیوند میان تخم و اسپرم جلوگیری کند. اما این شرایط به نظر می‌رسد به طرزی نه چندان مستقیم بر باروری تأثیر می‌گذارد، مانند آسیب به اسپرم یا تخمک.

با این حال، بسیاری از زنان مبتلا به اندومتریوز ملایم تا متوسط باز هم می‌تواند حاملگی را به سرانجام برسانند. پزشکان گاهی به زنان مبتلا به آندومتریوز توصیه می‌کنند که بارداری را به تاخیر بیاندازند، زیرا این بیماری ممکن است با گذشت زمان وخیم‌تر شود.

سرطان تخمدان

سرطان تخمدان در زنان مبتلا به اندومتریوز با نرخی بالاتر از حد انتظار رخ می‌دهد. اما در مقابل، خطر کلی سرطان تخمدان در طول زندگی بسیار پایین است. برخی مطالعات نشان می‌دهند که اندومتریوز چنین خطر را افزایش می‌دهد اما میزان آن باز هم نسبتا کم است. نوع دیگری از سرطان (اندومتریوز مرتبط با سرطان) اگرچه نادر است اما در مراحل بعدی زندگی زنان مبتلا به اندومتریوز بروز می‌کند.

اولین ملاقات شما با پزشک به احتمال زیاد با متخصص مراقبت‌های اولیه یا متخصص زنان خواهد بود. اگر به دنبال درمان ناباروری باشید، شاید به دکتر متخصص هورمون‌های تولیدمثلی و بهینه‌سازی باروری (متخصص غدد تناسلی) ارجاع داده شوید.

از آنجا که جلسه ملاقات بسیار کوتاه می‌شود و به خاطر آوردن همه مطالبی که می‌خواهید در میان بگذارید چندان آسان نیست، پس بهتر است قبل از رفتن به مطب دکتر آمادگی کسب کنید.

کارهایی که می‌توانید انجام دهید

فهرستی از هر گونه علائمی که بروز می‌دهید تهیه کنید. تمام علائم بیماری را یادداشت کنید، حتی اگر فکر نمی‌کنید مربوط باشند.

فهرستی از داروهای شیمیایی، داروهای گیاهی و یا مکمل‌های ویتامینی که مصرف می‌کنید، تهیه کنید. همچنین کنار هر کدام اشاره کنید هر چند وقت یکبار و با چه دوزی مصرف شده‌اند.

در صورت امکان، یکی از اعضای خانواده یا دوست را به همراه خودتان ببرید. در ملاقات پزشکی ممکن است اطلاعات زیادی کسب کنید، ولی به خاطر آوردن همه آنها کمی دشوار خواهد بود.

یک دفترچه یادداشت و یا دستگاه الکترونیکی با خودتان ببرید. از این ابزارها برای یادداشت‌برداری از اطلاعات مهم در طول ملاقات پزشکی بهره ببرید.

فهرست سوالاتی را آماده کنید که باید از دکتر بپرسید. پرسش‌های خود را از مهمترین به کم‌اهمیت‌ترین مرتب کنید چون شاید زمان کم بیاورید.

برای اندومتریوز، برخی از سوالات اساسی که باید از دکتر بپرسید عبارتند از:

• اندومتریوز چگونه تشخیص داده می‌شود؟
• چه داروهایی برای درمان اندومتریوز موجود هستند؟ آیا دارویی وجود دارد که علائم بیماری را بهبود بخشد؟
• چه عوارض جانبی به خاطر مصرف دارو انتظار می‌رود؟
• تحت چه شرایطی عمل جراحی را توصیه می‌کنید؟
• آیا باید دارو را قبل از عمل جراحی مصرف کنم یا بعد؟
• آیا اندومتریوز بر توانایی من برای بارداری تاثیر خواهد گذاشت؟
• آیا درمان اندومتریوز می‌تواند میزان باروری مرا بهبود بخشد؟
• آیا امکان دارد درمان‌های جایگزینی را پیشنهاد دهید تا امتحان کنم؟

مطمئن شوید که هر مطلبی دکتر می‌گوید بطور کامل درک می‌کنید. چنانچه می‌خواهید دکتر مطلبی را تکرار کند و یا سوالات بیشتری دارید هرگز معطل نکنید.

چه انتظاراتی باید از پزشک داشته باشید

برخی از سوال‌های احتمالی که دکتر می‌پرسد عبارتند از:

• هر چند وقت یکبار این علائم را دارید؟
• برای چه مدتی این علائم را داشته‌اید؟
• علائم چقدر شدید هستند؟
• آیا علائم به نظر می‌رسد به چرخه قاعدگی مربوط باشند؟
• آیا عاملی وجود دارد که علائم بیماری را بهبود می‌بخشد؟
• آیا عاملی وجود دارد که علائم بیماری را وخیم‌تر کند؟

برای تشخیص اندومتریوز و ناراحتی‌های بالینی دیگر که موجب درد لگن می‌شوند، دکتر از شما می‌خواهد که نشانه‌های بیماری از جمله محل درد و زمان بروز آن را شرح دهید

روش تشخیص اندومتریوز

شیوه تشخیص

آزمایشاتی که برای بررسی سرنخ‌های فیزیکی درباره اندومتریوز تجویز می‌شوند عبارتند از:

معاینه لگنی: در طول معاینه لگنی، دکتر بصورت دستی نواحی خاصی از لگن‌تان را لمس می‌کند تا به اختلالاتی مانند کیست در ارگان تولیدمثلی و یا زخم در پشت رحم پی ببرد. اغلب اوقات لمس کردن قسمت‌های کوچک اندومتریوز امکان‌پذیر نیست، مگر اینکه باعث تشکیل کیست شده باشند.

سونوگرافی: این آزمایش از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصاویری از داخل بدن بهره می‌برد. برای ضبط تصاویر، دستگاهی به نام مبدل یا برروی پوست شکم فشار داده می‌شوند و یا به درون مهبل (واژن) فرستاده می‌شود (سونوگرافی ترانس واژینال). هر دو نوع سونوگرافی برای دریافت بهترین حالت نمایش از اندام‌های تناسلی انجام می‌شوند. تصویربرداری سونوگرافی بطور قطعی به دکتر نخواهد گفت که آیا شما اندومتریوز دارید یا خیر، اما می‌تواند کیست‌های مرتبط با اندومتریوز (اندومتریوم) را تشخیص دهد.

لاپاروسکوپی: مدیریت پزشکی معمولا اولین مرحله‌ای است که اجرا می‌شود. اما برای اطمینان از اینکه به آندومتریوز مبتلا شده‌اید، دکتر ممکن است شما را به جراحی ارجاع دهد که از طریق شیوه‌ای بنام لاپاروسکوپی، داخل شکم‌تان را به دنبال نشانه‌ای از اندومتریوز نگاه می‌کند. در حالتی که تحت بیهوشی عمومی قرار دارید، جراح شکاف کوچکی در نزدیکی ناف‌تان ایجاد می‌کند و یک ابزار مشاهده‌گر باریک (لاپاراسکوپ) را به دنبال بافت آندومتر در خارج از رحم می‌فرستد. وی ممکن است از بافت‌های آن ناحیه نمونه‌برداری کند (بیوپسی). لاپاراسکوپی می‌تواند اطلاعاتی در مورد موقعیت مکانی، گستره و اندازه ایمپلنت‌های آندومتر فراهم کند تا بهترین گزینه درمانی انتخاب گردد.

شیوه درمان

درمان اندومتریوز معمولا با دارو یا جراحی همراه می‌شود. رویکردی که شما و دکتر اتخاذ می‌کنید به شدت علائم و نشانه‌های بیماری و اینکه آیا امیدوارید باردار شوید یا نه بستگی خواهد داشت.

به طور کلی، پزشکان توصیه می‌کنند که ابتدا رویکردهای درمانی محافظه‌کارانه امتحان شوند و عمل جراحی تنها به عنوان آخرین چاره انجام شود.

داروهای ضددرد: برای کمک به کاهش گرفتگی‌های دردناک دوره قاعدگی، دکتر ممکن است توصیه کند که مسکن‌های بدون‌نسخه مصرف کنید؛، مانند داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDها) ایبوپروفن غیراستروئیدی (ادویل، موترین IB، غیره) و یا ناپروکسن (ناپروکسن، غیره). با این حال، اگر دریابید که مصرف حداکثر دوز هیچ تسکینی برایتان ندارد، آنوقت شاید لازم باشد روش دیگری برای مدیریت علائم و نشانه‌های بیماری دنبال کنید.

هورمون‌درمانی: هورمون‌های مکمل گاهی در کاهش یا از میان بردن درد ناشی از اندومتریوز موثر هستند. دلیلش این است که اُفت و خیز میزان هورمون‌ها در طول چرخه قاعدگی باعث می‌شود که ایمپلنت‌های آندومتر ضخیم شوند، بشکنند و خونریزی کنند. داروهای هورمون ممکن است رشد را آهسته کنند و جلوی ایمپلنت جدید در بافت آندومتر را بگیرند.

با این حال، هورمون‌درمانی نمی‌تواند راه‌حل دائمی برای اندومتریوز محسوب شود. این امکان وجود دارد که پس از قطع درمان با عود علائم بیماری روبرو شوید.

درمان‌های هورمونی برای درمان اندومتریوز عبارتند از:

داروهای ضدآبستنی مبتنی بر هورمون: قرص‌های ضدبارداری، پچ‌ها و حلقه‌های واژنی به مهار هورمون‌های مسئول برای انباشت ماهانه بافت آندومتر کمک می‌کنند. بسیاری از زنان هنگام مصرف داروهای ضدآبستنی مبتنی بر هورمون ، عادت ماهیانه سبک‌تر و کوتاه‌تری دارند. با مصرف ضدآبستنی هورمونی، به خصوص رژیم‌های چرخه‌ای مداوم، درد ناشی از اندومتریوز خفیف تا متوسط برطرف خواهد شد.

آگونیست و آنتاگونیست‌های هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GN-RH): این داروها جلوی تولید هورمون‌های تحریک‌کننده تخمدان را می‌گیرند، سطح استروژن را کاهش می‌دهند و از قاعدگی جلوگیری می‌کنند. این امر باعث کوچک‌شدن بافت آندومتر می‌شود. آگونیست و آنتاگونیست‌های GN-RH در مدت زمان درمان و گاهی برای ماه‌ها یا سال‌ها بعد می‌توانند اندومتریوز را وادار به بهبودی کنند. از آنجا که این مواد دارویی باعث یائسگی مصنوعی می‌شوند، مصرف دوز پایینی از استروژن یا پروژسترون همراه با آگونیست و آنتاگونیست GN-RH ممکن است عوارض جانبی یائسگی مانند گرگرفتگی، خشکی واژن و از دست دادن استخوان را کاهش دهد. پریودها و توانایی بارداری زمانی بازمی‌گردد که مصرف داروها متوقف شود.

مدروکسی پروژسترون: این مواد دارویی تزریقی در متوقف کردن قاعدگی و رشد ایمپلنت‌های آندومتر موثر هستند و در نتیجه علائم و نشانه‌های بیماری اندومتریوز را تسکین می‌دهند. عوارض جانبی آنها می‌تواند افزایش وزن، کاهش تولید استخوان و خلق و خوی افسرده و غیره باشد.

دانازول: این دارو با مسدود کردن تولید هورمون‌های تحریک‌کننده تخمدان، رشد آندومتر را سرکوب می‌کند و از قاعدگی و علائم اندومتریوز جلوگیری می‌کند. با این حال، دانازول شاید اولین انتخاب درمانی نباشد، زیرا می‌تواند باعث عوارض جانبی جدی شود و همینطور برای نوزاد در هنگام بارداری بسیار مضر باشد.

جراحی محافظتی: اگر اندومتریوز دارید و می‌خواهید باردار شوید، جراحی برای برداشتن آندومتریوز تا جایی امکان داشته باشد بدون صدمه به رحم و تخمدان خود (جراحی محافظه‌کارانه) ممکن است احتمال موفقیت را افزایش دهد. اگر دچار درد شدید ناشی از اندومتریوز شده‌اید، شاید از جراحی سود ببرید اما با این حال، اندومتریوز و درد شاید عود کنند.

دکتر ممکن است این کار را بصورت لاپاروسکوپی یا در موارد گسترده‌تر به روش سنتی از طریق عمل جراحی شکم انجام دهد. در جراحی لاپاروسکوپی، جراح یک ابزار مشاهد‌گر بلند و باریک (لاپاراسکوپ) را از طریق برشی کوچک نزدیک ناف می‌فرستد و سپس ابزارهای لازم برای برداشتن بافت آندومتر را از طریق برش کوچک دیگری وارد می‌کند.

تصویر برداری صوتی رحم

فناوری‌های کمک به باروری

فناوری‌های کمک به باروری مانند لقاح آزمایشگاهی که به باردار شدن کمک می‌کنند گاهی به عمل جراحی محافظه‌کارانه ترجیح داده می‌شوند. اگر عمل جراحی محافظه‌کارانه بی‌اثر باشد، پزشکان اغلب یکی از این روشها را پیشنهاد می‌دهند.

هیسترکتومی: در موارد شدید آندومتریوز، جراحی برای برداشتن رحم و گردن رحم (هیسترکتومی کامل) و همچنین هر دو تخمدان ممکن است بهترین درمان باشد. هیسترکتومی به تنهایی موثر نیست؛ استروژنی که تخمدان تولید می‌کند موجب تحریک هر گونه اندومتریوز باقیمانده می‌شود و باعث دردی پایدار می‌گردد. هیسترکتومی معمولا آخرین چاره در نظر گرفته می‌شود، به ویژه برای زنانی که هنوز در سال‌های باروری قرار دارند. بعد از هیسترکتومی دیگر هرگز باردار نخواهید شد.

یافتن دکتری که با وی احساس راحتی کنید، برای مدیریت و درمان اندومتریوز بسیار مهم است. همچنین ممکن است قبل از شروع هر نوع درمان بخواهید نظر دکتر دیگری را هم جویا شوید تا مطمئن شوید که همه گزینه‌های موجود و پیامدهای هر کدام را سنجیده‌اید.

اگر درد همچنان ادامه دارد و یا درمان مفیدی زمان می‌برد، می‌توانید اقداماتی در خانه انجام دهید تا ناراحتی‌تان تسکین پیدا کند.

حمام گرم و کیسه آب گرم می‌تواند به شل شدن عضلات لگن، کاهش گرفتگی عضلات و درد کمک کند.

داروهای غیرتجویزی ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDها) مانند ایبوپروفن (ادویل، موترین IB، غیره) و یا ناپروکسن (ناپروکسن، غیره)، گرفتگی‌های دردناک قاعدگی را برطرف می‌کنند.

ورزش منظم به بهبود علایم کمک می‌کند.

برخی از زنان گزارش داده‌اند که درد ناشی از اندومتریوز پس از درمان طب سوزنی تسکین می یابد. با این حال، تحقیقات در این زمینه و همینطور درمان‌های جایگزین برای اندومتریوز بسیار پراکنده است. اگر به این اُمید دنبال این درمان هستید که می‌تواند برایتان سودمند باشد، از دکتر بخواهید که یک متخصص طب سوزنی معتبر معرفی کند. شرایط شرکت بیمه را بررسی کنید تا ببینید آیا هزینه درمان پوشش داده می‌شود یا خیر.

اگر در حال حاضر با اندومتریوز یا عوارض ناشی از آن روبرو هستید، شاید بهتر باشد به عضویت یک گروه حمایت از زنان مبتلا به اندومتریوز یا مشکلات باروری دربیایید. گاهی خیلی راحت‌تر است با زنانی صحبت کنید که احساسات و تجربه‌های مشترک یا مشابهی دارند. اگر نمی‌توانید هیچ گروه حمایتی در جامعه محل زندگی خود پیدا کنید، پس دنبال یکی در اینترنت بگردید.