اختلال دوقطبی نوعی جنون افسردگی است که به نوسانات خلقی نسبت داده می‌شود. این بیماری گستره‌ای از افسردگی خفیف تا اوج جنون را دربرمی‌گیرد. وقتی دچار افسردگی می‌شوید احساس غم یا ناامیدی می‌کنید و دیگر هیچ علاقه‌ای به انجام بسیاری از فعالیت‌ها ندارید و وقتی خلق و خویتان درجهت عکس تغییر می کند، احساس سرخوشی و سرشار از انرژی می‌کنید. تغییرات خلق و خوی ممکن است تنها چند بار در طول سال یا چندین مرتبه در طول روز رخ دهد. در برخی موارد، اختلال دوقطبی موجب بروز همزمان علائم افسردگی و هیجان بی دلیل و زیاد می‌شود که حالتی ترکیبی بوجود می‌آورد.
اگرچه اختلال دوقطبی یک بیماری مخل بلندمدت است، اما می‌توانید حالات روانی خود را با پیروی از برنامه‌های درمانی مهار کنید. اختلال دوقطبی به چند زیرگروه تقسیم شده است که هر کدام الگوی مختلفی از علائم را داراست.
انواع اختلال دوقطبی عبارتند از:
- اختلال دوقطبی نوع یک. نوسانات خلقی همراه با دوقطبی نوع یک باعث مشکل قابل‌توجهی در محل کار، مدرسه یا روابط بین‌فردی می‌شود. حملات جنون‌آمیز ناشی از این بیماری میتواند شدید و خطرناک باشد.
- اختلال دوقطبی نوع دو. این اختلال شدت کمتری نسبت به نوع اول دارد. در این حالت شاید دچار خلق پرنشاط، تحریک‌پذیری بالا و برخی تغییرات در عملکرد شوید، اما به طور کلی به روال عادی روزانه ادامه می‌دهید. به جای جنون تمام‌عیار، دچار جنونی خفیف می‌شوید. در دوقطبی نوع دو، دوره افسردگی به طور معمول طولانی‌تر از دوره جنون خفیف است.
- اختلال ادواری خلق و خوی یا اختلال سایکلو ـ تیموس[۱]، این بیماری در واقع حالت ملایمی از اختلال دوقطبی است. وقتی مبتلا به اختلال سایکلوتیموس شده باشید، جنون خفیف و افسردگی در کنار هم میتواند مخل باشند، اما شدت‌های بیشینه و کمینه بیماری به اندازه انواع دیگر اختلال دوقطبی نیست.
علائم و نشانه‌های دقیق اختلال دوقطبی از فردی به فرد دیگر متفاوت است. افسردگی در بعضی افراد موجب مشکلات فراوانی می‌شود در حالیکه برخی دیگر بیشتر درگیر علائم جنون می‌شوند.
فاز جنون در اختلال دوقطبی
علائم و نشانه‌های فاز جنون و یا حالت خفیف آن در اختلال دوقطبی عبارتند از:
- سرخوشی
- عزت‌نفس کاذب
- قضاوت ضعیف
- سخنرانی تند
- افکار سراسیمه
- رفتارهای خشونت‌آمیز
- زودرنجی و بی‌قراری
- افزایش فعالیت بدنی
- رفتار پرخطر
- ولخرجی‌های بی‌مهابا و تصمیم‌گیری‌های مالی غیرعاقلانه
- انگیزه مضاعف برای انجام کارها یا رسیدن به اهداف
- افزایش میل جنسی
- کاهش نیاز به خواب
- حواسپرتی مکرر
- مصرف ناشیانه و خطرناک مواد مخدر و الکل
- غیبت مکرر در محل کار یا مدرسه
- توهمات و یا واقعیت‌گریزی (نوعی روان‌پریشی یا پسیکوز)
- عملکرد ضعیف در محل کار یا مدرسه
فاز افسردگی در اختلال دوقطبی
علائم و نشانه‌های فاز افسردگی اختلال دوقطبی عبارتند از:
- غم
- ناامیدی
- افکار یا رفتار خودکشی
- اضطراب
- گناه
- مشکلات خواب
- کم‌اشتهایی و یا اشتهای شدید
- خستگی
- بیعلاقگی به فعالیت‌هایی که قبلاً لذت‌بخش بودند
- مشکلات تمرکز
- زودرنجی
- درد مزمن بدون علت مشخص
- غیبت مکرر در محل کار یا مدرسه
- عملکرد ضعیف در محل کار یا مدرسه
سایر علائم و نشانه‌های اختلال دوقطبی
- تغییرات فصلی در خلق و خوی. برخی افراد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی (SAD)، حالات خلقی دارند که در فصول مختلف سال تغییر می‌کند. بعضی افراد در بهار یا تابستان دچار جنون یا حالت خفیف آن می‌شوند و سپس در پاییز یا زمستان افسرده می‌شوند. این چرخه برای افراد دیگر برعکس است.
- اختلال دوقطبی با چرخه سریع. برخی افراد مبتلا به اختلال دوقطبی دچار تغییرات خلق و خوی سریع می‌شوند که معمولاً با چهار مرتبه یا بیشتر نوسانات خلقی در طول سال شناخته می‌شود. با این حال، تغییرات خلق و خوی در برخی افراد بسیار سریع رخ می‌دهد، گاهی تنها ظرف چند ساعت.
- روان‌پریشی (پسیکوز). موارد شدید جنون یا افسردگی ممکن است به روان‌پریشی و واقعیت‌گریزی منجر شود. علائم روان‌پریشی شامل باورهای غلط (هذیان) و شنیدن یا دیدن چیزهایی است که وجود خارجی ندارند (توهم).
علائم بیماری در کودکان و نوجوانان
به جای افسردگی و جنون واضح، برجسته‌ترین نشانه‌های اختلال دوقطبی در کودکان و نوجوانان شامل خلق و خوی انفجاری، تغییرات سریع خلق و خو، رفتار بی پروا و خشونت می‌باشد. در برخی موارد، این تغییرات در عرض چند ساعت یا کمتر رخ می‌دهد. برای مثال، کودک، با دوره‌های شدیدی از خنگی و سربه‌هوایی روبرو می‌شود، همچنین گریه و زاری طولانی و ابراز خشم انفجاری همگی در طول یک روز.
افکار خودکشی
افکار و رفتار خودکشی در میان افراد مبتلا به اختلال دوقطبی شایع است. اگر خودتان یا کسی را می‌شناسید که افکار خودکشی در سر می‌پروراند، فورا تقاضای کمک کنید. برای این کار می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:
- با یکی از اعضای خانواده و یا دوستان تماس بگیرید.
- از پزشک، ارائه‌دهنده خدمات سلامت روان و یا سایر مراقبت‌های بهداشتی حرفه‌ای درخواست کمک کنید.
- با شماره تلفن رایگان مربوط به خودکشی تماس بگیرید
- با یک پرستار، رهبر معنوی یا کسی از جامعه مذهبی خود تماس بگیرید.
اگر عزیزی دارید که به خودش آسیب زده، یا به طور جدی چنین نیتی دارد، حتماً کسی را کنار آن شخص بگذارید و یا در بیمارستان بستری کنید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
اگر هر گونه علائم افسردگی یا جنون دارید، به پزشک یا روان درمان مراجعه کنید. اختلال دوقطبی خودبه‌خود بهبود نمی‌یابد. پیگیری درمان با نظارت یک ارائه‌دهنده خدمات سلامت روان (روان درمان) که در زمینه اختلال دوقطبی با‌تجربه باشد به مهار علائم بیماری کمک خواهد کرد.
بسیاری از افراد مبتلا به اختلال دوقطبی، تحت درمان مورد نیاز قرار نمی‌گیرند. با وجود خلق و خوی شدید، افراد مبتلا به اختلال دوقطبی اغلب خبر ندارند بی‌ثباتی عاطفی چه بلایی سر زندگی شخصی و زندگی عزیزا‌نشان می‌آورد. بعضی افراد مبتلا به اختلال دوقطبی از احساس سرخوشی و دوره‌های بهره‌وری بالا لذت می‌برند. با این حال، چنین شادی و سرخوشی همیشه موجب سقوط عاطفی می‌شود که در نهایت افسردگی و فرسودگی به همراه خواهد آورد و حتی شاید به دردسرهای مالی، حقوقی و یا روابط بین‌فردی منجر شود.
اگر تمایلی به شیوه‌های درمانی ندارید، به دوستان و یا عزیزانتان، اشخاص حرفه‌ای در زمینه مراقبت‌های بهداشتی، و رهبران مذهبی اعتماد کنید چون شاید بتوانند در برداشتن اولین گامها برای رسیدن به درمان موفقیت‌آمیز به شما کمک کنند.
علت دقیق اختلال دوقطبی ناشناخته است، اما به نظر می‌رسد عوامل متعددی در ایجاد و تحریک ناراحتی‌های دوقطبی دخیل هستند:
- تفاوت‌های بیولوژیکی. افراد مبتلا به اختلال دوقطبی ظاهراً تغییرات فیزیکی در مغز دارند. اهمیت این تغییرات هنوز مشخص نیست اما در نهایت به شناسایی دقیق علت کمک خواهد کرد.
- انتقال‌دهنده‌های عصبی. عدم تعادل طبیعی در مواد شیمیایی مغز موسوم به انتقال‌دهنده‌های عصبی ظاهراً نقش مهمی در اختلال دوقطبی و اختلالات خلقی دیگر بازی می‌کند.
- هورمون‌ها. عدم تعادل هورمونی ممکن است در ایجاد یا تحریک اختلال دوقطبی نقش داشته باشد.
- صفات ارثی. اختلال دوقطبی در افرادی شایع‌تر است که یکی از نزدیکان خونی (مانند خواهر و برادر و یا پدر و مادر) چنین شرایطی دارند. محققان، امروزه تلاش می‌کنند ژن‌هایی را پیدا کنند که موجب اختلال دوقطبی می‌شوند.
- محیط زیست. استرس، سوء‌‌استفاده جنسی، مرگ عزیزان و یا سایر تجارب آسیب‌زا نقشی احتمالی در بروز اختلال دوقطبی ایفا می‌کنند.
عوامل دیگری که ممکن است خطر ابتلا به اختلال دوقطبی را افزایش دهد عبارتند از:
- سوء‌مصرف مواد مخدر یا الکل
- تغییرات عمده در زندگی
- سن فرد (۲۰ تا ۲۵ سالگی)
شرایط بالینی که معمولا همراه با اختلال دوقطبی رخ می‌دهد
اگر اختلال دوقطبی دارید، شاید دچار بیماری دیگری نیز قبل یا بعد از تشخیص اختلال دوقطبی شده باشید. این بیماری‌های همراه باید شناسایی و درمان شوند چون ممکن است اختلال دوقطبی موجود را وخیم‌تر کند. نمونه‌های آن عبارتند از:
- اختلالات اضطراب. از جمله اختلال استرس پساآسیبی[۲] (PTSD)، اجتماع‌گریزی و اختلال اضطراب عمومی.
- اختلال کم‌توجهی/بیش‌فعالی ADHD این بیماری علایمی دارد که با اختلال دوقطبی همپوشانی پیدا می‌کند. به همین دلیل، تمییز اختلال دوقطبی ازADHD بسیار دشوار می‌شود، یعنی گاهی بایکدیگر اشتباه گرفته می‌شوند. در برخی موارد، ممکن است فردی مبتلا به هر دو حالت تشخیص داده شود.
- اعتیاد یا سوء‌مصرف مواد. بسیاری از افراد مبتلا به اختلال دوقطبی همچنین مشکل الکل، تنباکو و یا مواد مخدر دارند. مواد مخدر و الکل ظاهراً علائم بیماری را کاهش میدهند، اما در حقیقت باعث طولانی و یا بدتر شدن وضعیت افسردگی یا جنون می‌شوند.
- مشکلات سلامت جسمانی. افرادی که مبتلا به اختلال دوقطبی تشخیص داده می‌شوند، بیشتر احتمال دارد به مشکلات بهداشتی خاص مانند بیماری‌های قلبی، مشکلات تیروئید و چاقی مفرط دچار شوند.
چه کارهایی میتوان انجام داد
- هر گونه علائمی که حس می‌کنید یادداشت کنید. مطمئن شوید که هیچ کدام از موارد ظاهراً نامربوط به هدف مراجعه به پزشک را از قلم نینداخته‌اید.
- اطلاعات شخصی کلیدی را فهرست کنید، از جمله هر گونه استرس عمده و یا تغییرات اخیر زندگی.
- فهرستی از تمام داروهای درمانی تهیه کنید، از جمله هر ویتامین یا مکملی که مصرف می‌کنید.
- در صورت امکان یکی از اعضای خانواده یا دوستان را همراه داشته باشید. گاهی به خاطر آوردن تمام اطلاعاتی که در مدت ملاقات با پزشک به شما داده شده بسیار دشوار می‌شود
چه انتظاراتی باید از پزشک داشته باشید
زمانی که پزشکان گمان کنند کسی به اختلال دوقطبی مبتلا شده، به طور معمول چند آزمایش و معاینه برروی فرد انجام میدهند. از این طریق میتوان احتمال وجود سایر مشکلات را رد کرد تا بیماری واقعی بادقتی بالا تشخیص داده شود. این آزمایش‌ها همچنین به بررسی عوارض مربوطه می‌پردازند و شامل موارد زیر می‌شوند:
- معاینه بالینی. شامل اندازه‌گیری قد و وزن، بررسی علائم حیاتی مانند ضربان قلب، فشار خون، درجه حرارت، گوش دادن به ضربان قلب و فعالیت ریه و بررسی شکم می‌شود.
- تست‌های آزمایشگاهی. شامل آزمایش خون و ادرار می‌باشد. این تست‌ها به شناسایی هر گونه مشکلات جسمی که باعث بروز علت علائم بیماری شده‌اند کمک خواهند کرد.
- ارزیابی روانی. پزشک یا ارائه‌دهنده خدمات سلامت روان درباره افکار، احساسات و الگوهای رفتاری شما صحبت خواهد کرد. همچنین شاید یک پرسشنامه خودارزیابی روانی پُر کنید. با اجازه شما ممکن است از اعضای خانواده و یا دوستان نزدیک‌تان خواسته شود اطلاعاتی درباره علائم بیماری و اپیزودهای مربوط به جنون یا افسردگی ارائه دهند.
- ترسیم حالت‌های روانی. به‌منظور شناسایی دقیق خلق و خوی شما ممکن است پزشک درخواست کند حالات روانی، الگوهای خواب و یا عوامل دیگر را به طور روزانه یادداشت‌برداری کنید، چون میتواند به تشخیص و درمان صحیح بیماری کمک کند.
معیارهای تشخیص اختلال دوقطبی
برای اینکه مبتلا به اختلال دوقطبی تشخیص داده شوید باید معیارهای موجود در «راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی» یا (DSM) را داشته باشید. این راهنما از سوی انجمن روانپزشکی آمریکا منتشر شده و مورد استفاده ارائه‌دهندگان خدمات سلامت روان برای تشخیص شرایط روحی و همینطور شرکت‌های بیمه برای بازپرداخت حق درمان قرار می‌گیرد. معیارهای تشخیص اختلال دوقطبی برمبنای نوع اختصاصی این بیماری است.
- اختلال دوقطبی نوع یک. حداقل یک مرتبه اپیزود جنون‌آمیز و یا یک مرتبه حالت ترکیبی تجربه کرده‌اید. شاید تجربه عمده‌ای از افسردگی داشته یا نداشته است. از آنجایی که اختلال دوقطبی نوع یک از فردی به فرد دیگر متفاوت است، زیرشاخه‌های اختصاصی‌تری بر اساس علائم و نشانه‌های خاص هنگام تشخیص بیماری وجود دارد.
- اختلال دوقطبی نوع دو. حداقل یک مرتبه اپیزود افسردگی عمده و حداقل یک مرتبه جنون خفیف تجربه کرده‌اید اما هیچ وقت دچار جنون کامل و یا حالت ترکیبی نشده‌اید. اختلال دوقطبی نوع دو همچنین دارای زیر شاخه‌هایی بر اساس علائم و نشانه‌های خاص می‌باشد.
- اختلال ادواری خو: تا به حال چندین اپیزود جنون‌آمیز خفیف و دوره افسردگی پشت سر گذاشته‌اید اما هیچ وقت دچار جنون کامل، افسردگی عمده و یا حالت ترکیبی نشده‌اید. برای تشخیص اختلال ادواری خو، علائم تا دو سال یا بیشتر (یک سال در کودکان و نوجوانان) طول می‌کشد. در این مدت، علائم هرگز بیشتر از دو ماه محو نمی‌شوند.
این علائم باعث پریشانی قابل‌توجه و یا مشکل در بعضی حوزه‌های زندگی مانند روابط بین‌فردی و محل کار می‌شود.
«راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی» معیارهای بسیار ویژه‌ای برای شرایط جنون کامل و خفیف، افسردگی و حالت ترکیبی معرفی می‌کند.
معیارهای اپیزود جنون‌آمیز
اپیزود جنون‌آمیز درواقع یک دوره مشخص از خلق و خوی غیرطبیعی، تحریک‌پذیر، زودرنج و پرنشاط است که حداقل یک هفته (یا کمتر از یک هفته اگر بستری لازم باشد) طول می‌کشد. در طول دوره خلق و خوی آشفته، حداقل سه مورد از علائم زیر باید وجود داشته باشد (چهار مورد اگر خلق و خوی تنها مربوط به زودرنجی باشد):
- عزت‌نفس کاذب و یا خودبزرگ‌نمایی بیش از حد
- کاهش نیاز به خواب (احساس رضایت پس از تنها سه ساعت خواب)
- پرحرفی غیرعادی
- افکار سراسیمه
- حواسپرتی
- افزایش فعالیت‌های هدفمند چه اجتماعی، در محل کار یا مدرسه، یا جنسی
- انجام کارهایی که احتمال عواقب دردناک دارند. برای مثال، ولخرجی بی‌مهابا، بی‌بندو‌باری جنسی، و یا سرمایه‌گذاری‌های مالی احمقانه
برای آنکه اپیزودی ناشی از جنون شناخته شود:
- آشفتگی خلق و خوی باید به اندازه کافی شدید باشد تا موجب مشکلاتی قابل‌توجه در محل کار، مدرسه یا فعالیت‌های اجتماعی عادی و یا روابط بین‌فردی شود، برای جلوگیری از آسیب به خود یا دیگران نیاز به بستری در بیمارستان باشد و یا باعث روان‌پریشی شود.
- علایم به هیچ وجه معیارهای حالت ترکیبی اختلال را نداشته باشد.
- نشانه‌ها به خاطر اثرات مستقیم مصرف الکل، مواد مخدر، داروها، یا بیماری‌های دیگر مانند پرکاری تیروئید نباشد.
معیارهای اپیزود جنون‌آمیز خفیف
اپیزود جنون‌آمیز خفیف یک دوره متمایز از خلق و خوی تحریک پذیر و پرنشاط است که حداقل چهار روز طول می‌کشد. اپیزود جنون‌آمیز خفیف دارای همان علائم مشابه اپیزود جنون‌آمیز است که معیارهای آن در بالا ذکر شد. در دوره بروز خلق و خوی آشفته، حداقل سه مورد از علائم فوق باید وجود داشته باشد (چهار مورد اگر خلق و خوی تنها تحریک‌پذیر باشد).
برای آنکه اپیزودی ناشی از جنون خفیف شناخته شود:
- آشفتگی خلق و خوی باید به اندازه کافی شدید باشد تا باعث تغییر قابل‌توجه و نامتعارفی در عملکرد شود.
- اپیزود به اندازه کافی شدید نباشد که باعث بروز مشکلات قابل‌توجه در محل کار، مدرسه یا فعالیت‌های اجتماعی و روابط بین‌فردی شود، برای جلوگیری از آسیب به خود یا دیگران نیاز به بستری در بیمارستان باشد و یا باعث روان‌پریشی شود.
- علایم به هیچ وجه معیارهای اپیزود چنون‌آمیز ترکیبی را ندارد (در ادامه به معیارهای این نوع جنون نگاه کنید).
- نشانه‌ها مربوط به اثرات مستقیم مشکل دیگری نیست.
معیارهای اپیزود افسردگی عمده
برای اینکه مبتلا به افسردگی عمده تشخیص داده شوید، باید پنج مورد (یا بیشتر) از علائم زیر تقریباً تمام روز (یا نزدیک به هر روز) در طی یک دوره دو هفته‌ای داشته باشد. حداقل یکی از علائم یا خلق افسرده یا بیعلاقگی یا عدم‌لذت است. علائم بر اساس احساسات شما و یا مشاهدات شخص دیگری شناسایی می‌شود، از جمله:
- خلق و خوی افسرده مانند احساس غم، گریه و زاری، یا پوچی (در کودکان و نوجوانان به شکل زودرنجی به بروز می‌کند).
- علاقه یا احساس محوشده و عدم لذت در انجام تقریبا همه فعالیت‌ها
- کاهش یا افزایش قابل‌توجه وزن بدون رژیم غذایی، کاهش یا افزایش اشتها
- بی‌خوابی و یا میل شدید به خوابیدن
- بی‌قراری و یا رفتار کُند که دیگران مشاهده می‌کنند
- خستگی یا کمبود انرژی
- احساس بی‌ارزشی یا احساس گناه بیش از حد یا بی‌مورد
- دودلی و یا توانایی کاسته‌شده برای تفکر و یا تمرکز
- افکار مکرر درباره مرگ یا خودکشی، یا اقدام به خودکشی
برای آنکه اپیزودی ناشی از افسردگی عمده شناخته شود:
- علایم به هیچ وجه معیارهای جنون حالت ترکیبی را ندارد (معیارهای آن را در ادامه خواهید دید).
- علائم باید به اندازه کافی شدید باشد تا باعث مشکل قابل‌توجهی در فعالیت‌های روزمره شود.
- نشانه‌ها مربوط به اثرات مستقیم مصرف الکل، مواد مخدر، داروها یا شرایط دیگر نباشد.
- علائم ناشی از اندوه و عزاداری نباشد.
معیارهای اپیزود حالت ترکیبی
- معیارهای هر دو جنون و افسردگی عمده تقریبا هر روز در طول یک دورهی حداقل یک هفته‌ای مشاهده می‌شود.
- آشفتگی خلق و خوی باید به اندازه کافی شدید باشد تا باعث بروز مشکلات قابل‌توجه در انجام وظایف روزمره شود، و برای جلوگیری از آسیب به خود یا دیگران نیاز به بستری در بیمارستان باشد و یا باعث روان‌پریشی شود.
- نشانه‌ها مربوط به اثرات مستقیم مصرف الکل، مواد مخدر، داروها یا شرایط دیگر نباشد.
تشخیص در کودکان
علائم بیماری دوقطبی در کودکان و نوجوانان اغلب الگوهای متفاوتی نسبت به بزرگسالان نشان می‌دهد و شاید بطور دقیق در یکی از زیرشاخه‌های مورد استفاده برای تشخیص قرار نگیرد. اگرچه بزرگسالان به طور کلی دچار دوره متمایزی از جنون و افسردگی می‌شوند، اما کودکان و نوجوانان، درگیر دمدمی مزاجی، تغییرات سریع در خلق و خو، رفتار و انرژی می‌شوند.
اینکه آیا این بیماری ناشی از فراز و نشیب‌های عادی زندگی است، یا پیامد استرس و آسیب روانی، یا نشانه‌‌ای از نوعی مشکل بهداشت روانی دیگر به جز اختلال دوقطبی، تصمیمی بسیار دشوار است. این امر زمانی سخت‌تر می‌شود که کودکان مبتلا به اختلال دوقطبی اغلب همراه با سایر شرایط سلامت روانی مانند کم‌توجهی/بیش‌فعالی (ADHD) و یا مشکلات رفتاری تشخیص داده می‌شود.
درمان
اختلال دوقطبی نیازمند درمان مادام‌العمر می‌باشد، حتی در دورانی که احساس می‌کنید بهبود پیدا کرده‌اید. تیم درمان ممکن است شامل روانشناسان، مددکاران اجتماعی و پرستاران روانپزشکی باشد. درمان اولیه برای اختلال دوقطبی شامل مصرف داروها، روان‌درمانی فردی، گروهی و خانوادگی (مشاوره روانی) و همچنین گروه‌های آموزشی و حمایتی می‌شود.
- بستری در بیمارستان. چنانچه رفتار خطرناکی داشته باشید، نقشه خودکشی کشیده باشید و یا روان‌پریش شده باشید، پزشک شاید شما را در بیمارستان بستری کند. درمان‌روانی در بیمارستان میتواند به حفظ آرامش، امنیت و ثبات خلق و خوی شما کمک کند، خواه مبتلا به جنون شده باید خواه افسردگی عمیق. بستری در بیمارستان یا برنامه‌های درمان یک‌روزه نیز گزینه‌های خوبی محسوب می‌شوند.
- درمان اولیه. اغلب به شروع مصرف داروها برای رسیدن فوری به تعادل حالات خود نیاز دارید. وقتی علائم بیماری را مهار کنید، پزشک به معرفی ادامه شیوه درمانی خواهد پرداخت.
- ادامه درمان. درمان نگهدارنده به‌منظور مدیریت اختلال دوقطبی در طولانی‌مدت صورت می‌گیرد. افرادی که درمان نگهدارنده را انجام نمی‌دهند در معرض خطر عود علایم یا تغییرات خلق و خوی جزئی بسمت جنون یا افسردگی تمام‌عیار قرار خواهند گرفت.
- درمان سوء‌مصرف مواد. چنانچه مشکلات الکل یا مواد مخدر دارید، باید درمان سوء‌مصرف مواد نیز انجام دهید. در غیر این صورت، مدیریت اختلال دوقطبی بسیار دشوار خواهد شد.
داروها
چندین دارو برای درمان اختلال دوقطبی مصرف می‌شود. اگر یکی برروی بیماری شما موثر نیست، پس بقیه را امتحان کنید. پزشک شاید ترکیبی از داروها را برای بیشترین اثر پیشنهاد دهد.
داروها برای درمان اختلال دوقطبی عبارتند از:
- لیتیوم. لیتیوم یا لیتوبید در رسیدن به ثبات خلق و خو و جلوگیری از ابتلا به کران‌های بالا و پایین شدت در زیرشاخه‌های خاصی از اختلال دوقطبی موثر واقع می‌شود و سالهای زیاد مورد مصرف بیماران بوده است. در اینجا آزمایش خون دوره‌ای ضروری می‌شود، چون لیتیوم موجب مشکلات تیروئید و کلیه می‌گردد. عوارض جانبی شایع شامل بی‌قراری، خشکی دهان و مسائل گوارشی می‌باشد.
- ضدتشنج. این داروها باعث پایداری خلق و خو می‌شوند و شامل اسید والپروئیک (دیپاکنه، استاوزور) دیوالپروئکس (دیپاکوته) و لاموتریژی (لامیکتال) است. داروی آسناپین (سفریس) نیز میتواند در درمان دوره ها یا اپیزودهایی از بیماری که درآن ترکیب دو خوی (افسردگی و هیجان زیاد) مشاهده می شود مفید باشد. عوارض جانبی شایع عبارتند از: افزایش وزن، سرگیجه و خواب آلودگی. داروهای ضدتشنج به‌ندرت باعث مشکلات جدی‌تر مانند بثورات پوستی (راش)، اختلالات خونی یا مشکلات کبدی می‌شوند.
- داروهای ضدروانپریشی. همچنین معروف به داروهای آنتی‌سایکوتیک، مانند آریپیپارازول (آبیلیفای)، اولانزاپین (زیپرکزا)، ریسپریدون (ریسپردال) و کویتاپین (سروکوئل) ممکن است به افرادی کمک کنند که از داروهای ضدتشنج بهره‌ای نمی‌برند. تنها داروی آنتی‌سایکوتیکی که به طور انحصاری از سوی سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) برای درمان اختلال دوقطبی تایید شده کویتاپین است. با این حال، پزشکان هنوز هم می‌توانند داروهای دیگری را برای اختلال دوقطبی بدون توجه به مشخصات روی برچسب یا برنامه مصرف[۳] تجویز کنند. عوارض جانبی شامل افزایش وزن، خواب‌آلودگی، لرزش، تاری دید و ضربان قلب تند باشد. داروهای ضدروانپریشی همچنین بر حافظه و میزان توجه تاثیر می‌گذارند و باعث حرکات غیرارادی صورت و بدن می‌شوند.
- داروهای ضد افسردگی. اگرچه داروهای ضدافسردگی در برخی از افراد مبتلا به اختلال دوقطبی باعث اپیزودهای جنون‌آمیز می‌شود اما اگر همراه با تثبیت‌کننده خلق و خوی مصرف شود هیچ ایرادی ندارد. شایع‌ترین عوارض جانبی داروی ضدافسردگی شامل کاهش میل جنسی و مشکلات رسیدن به اوج لذت جنسی (ارگاسم) است. داروهای ضدافسردگی قدیمی‌تر و حاوی مهارکننده‌های سه‌حلقه‌ای و MAO می‌توانند موجب چندین عارضه جانبی بالقوه خطرناک شوند و به همین خاطر مصرف آنها نیازمند نظارت بسیار دقیق است.
- سیمبیاکس. این دارو ترکیبی از فلوکستین (برای ضدافسردگی) و اولانزاپین (برای ضد‌جنون) می‌باشد که به عنوان یک شیوه درمانی برای افسردگی و تثبیت خلق و خوی موثر است. سیمبیاکس از سوی سازمان دارو و غذای آمریکا به طور خاص برای درمان اختلال دوقطبی تأیید شده است. عوارض جانبی میتواند افزایش وزن، خواب‌آلودگی و افزایش اشتها باشد. این دارو همچنین برای حل مشکلات جنسی شبیه موارد ناشی از داروهای ضدافسردگی مصرف می‌شود.
- بنزودیازپین‌ها. این نوع داروها ممکن است به بهبود اضطراب و الگوهای خواب کمک کنند. مثالهای آن عبارتند از کلونازپام (کلونوپین)، لورازپام (آتیوان)، دیازپام (والیوم)، کلرودیازپوکساید (لیبریوم) و آلپرازولام (نیراوام، زاناکس). بنزودیازپین‌ها به طور معمول برای تسکین اضطراب بصورت کوتا‌ه‌مدت مصرف می‌شوند. عوارض جانبی میتواند خواب آلودگی، کاهش هماهنگی عضلات و مشکلاتی در تعادل بدن و حافظه باشد.
یافتن داروی مناسب
پیدا کردن داروی مناسب برای شما شاید به کمی تست و خطا نیاز داشته باشد. این امر مستلزم شکیبایی است، چون برخی از داروها چند هفته یا چند ماه طول می‌کشند تا به طور کامل تأثیر بگذارند و ممکن است با توجه به تغییر نشانه‌های بیماری‌تان تنظیم شوند. به طور کلی تنها یک دارو در هر زمان معین تغییر می‌کند تا پزشک بتواند داروهای تسکین علائم را با حداقل عوارض جانبی آزاردهنده شناسایی کند. عوارض جانبی همگام با تنظیم صحیح داروها و دوزها بهبود پیدا می‌کند.
داروها و بارداری
تعدادی از داروهای اختلال دوقطبی به نقائص هنگام تولد نسبت داده می‌شود.
- از روش‌های موثر پیشگیری بارداری استفاده کنید. گزینه‌های پیشگیری از بارداری را با پزشک در میان بگذارید، چون داروهای مهار بارداری تنها زمانی موثر واقع می‌شود که همراه با برخی داروهای اختلال دوقطبی مصرف شود.
- اگر قصد بارداری دارید، با پزشک خود وقت ملاقات بگذارید تا درباره گزینه‌های درمان صحبت کنید.
- مسئله شیردهی را با پزشک در میان بگذارید، چون برخی از داروهای دوقطبی از طریق شیر مادر به نوزاد منتقل می‌شوند.
روان‌درمانی
روان درمانی یکی دیگر از بخش‌های حیاتی درمان اختلال دوقطبی است. شیوه‌های درمانی مختلفی میتواند مفید باشد از جمله:
- رفتاردرمانی شناختی. این شکل رایجی از درمان فردی است. رفتاردرمانی شناختی برروی شناسایی و جایگزینی باورها و رفتارهای ناسالم و منفی به سوی بهبود تمرکز می‌کند. این شیوه درمان به شناسایی محرک‌های احتمالی اپیزودهای دوقطبی کمک می‌کند. همچنین استراتژی‌های موثر برای مدیریت استرس و مقابله با موقعیت‌های ناراحت‌کننده را خواهید آموخت.
- آموزش درباره بیماری‌های روانی. مشاوره برای یادگیری درباره اختلال دوقطبی میتواند به شما و عزیزانتان در درک بیشتر بیماری کمک کند. دانستن درباره احوالات درونی کمک می‌کند تا بهترین روش حمایت و درمان را انتخاب کنید، همچنین به شما و عزیزانتان کمک خواهد کرد علائم هشداردهنده نوسانات خلقی را تشخیص دهید.
- خانواده‌درمانی. این شیوه شامل مراجعه به یک ارائه‌دهنده خدمات سلامت روان (روانشناس) همراه با اعضای خانواده می‌باشد. خانواده‌درمانی با حل مشکلات و رفع اختلافات میتواند به شناسایی و کاهش استرس در خانواده کمک کند.
- گروه‌درمانی. گروه درمانی در واقع محلی برای برقراری ارتباط و آموختن از دیگران در وضعیت مشابه فراهم می‌کند.
- سایر درمان‌ها. بقیه شیوه‌های درمانی که با برخی شواهد موفقیت‌آمیز علمی تاکنون مورد مطالعه قرار گرفته‌اند عبارتند از شناسایی زود‌هنگام و درمان علائم روبه‌وخامت (تشخیص مرحله اولیه بیماری یا پرودروم) و درمان به‌منظور شناسایی و حل مشکلات روزمره زندگی با روابط میان‌فردی و اجتماعی.
تحریک مغناطیسی فراجمجمه‌ای
در این شیوه درمانی، پالس‌های پرسرعتی از یک میدان مغناطیسی به سر بیمار فرستاده می‌شود. هنور کاملا مشخص نیست این شیوه چه تأثیر مفیدی می‌گذارد، اما به نظر می‌رسد نوعی اثر ضدافسردگی داشته باشد. با این حال، تمام افراد از این شیوه درمانی بهره‌مند نمی‌شوند و هنوز روشن نیست چه افرادی برای اعمال این شیوه مناسب هستند. جدی‌ترین اثر جانبی بالقوه این روش تشنج است.
الکتروشوک درمانی[۴] (ECT)
درمان از طریق الکتروشوک برای افرادی موثر است که دچار اپیزود افسردگی شدید یا احساس خودکشی شده‌اند و یا افرادی که سایر درمان‌های ناموفق را تجربه کرده‌اند. در این شیوه، جریان‌های الکتریکی حاصل از دستگاه ECT از مغز بیمار عبور می‌کند. محققان هنوز اطلاعات کافی درباره سازوکار این شیوه ندارند، اما تصور می‌شود شوک الکتریکی باعث تغییراتی در مواد شیمیایی مغز و در نهایت بهبود خلق و خوی بیمار می‌شود.. روش ECT زمانی میتواند گزینه مناسبی باشد که هنگام بارداری دچار جنون یا افسردگی شدید شده‌اید و نمی‌توانید داروهای معمولی مصرف کنید. این شیوه درمانی ممکن است به از دست دادن موقتی حافظه و سردرگمی شود.
درمان در کودکان و نوجوانان
برای کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال دوقطبی نیز همان نوع داروها تجویز می‌شود. با این حال، تحقیقات اندکی درباره ایمنی و اثربخشی داروهای دوقطبی در کودکان انجام شده است، بنابراین تصمیم‌گیری در مورد شیوه درمانی بر مبنای پژوهش بزرگسالان صورت می‌گیرد. درمان افراد به یکدیگر متفاوت است و عموماً مورد به مورد و بسته به علائم دقیق بیماری، عوارض جانبی دارو و عوامل دیگر تعیین می‌شوند، درست مشابه بزرگسالان، الکتروشوک میتواند گزینه‌ای برای درمان نوجوانان مبتلا به علایم شدید دوقطبی نوع یک باشد و یا کسانی که از دارو بهره‌ای نمی‌برند.
اکثر کودکانی که مبتلا به اختلال دوقطبی تشخیص داده می‌شوند، به مشاوره به عنوان بخشی از درمان اولیه و جلوگیری از بازگشت علائم نیاز پیدا می‌کنند. روان‌درمانی با همکاری معلمان و مشاوران مدرسه میتواند به کودکان در پرورش مهارت‌های مقابله، رفع مشکلات یادگیری و حل مشکلات اجتماعی کمک کند. روان‌درمانی همچنین برای حل و فصل مشکلات ناشی از سوء‌مصرف مواد رایج در میان کودکان در سنین بالاتر مبتلا به اختلال دوقطبی بسیار ضروری خواهد بود.
تغییرات سبک زندگی
احتمالا به ایجاد تغییر در سبک زندگی نیاز دارید تا از چرخه‌های رفتار منجر به وخامت اختلال دوقطبی جلوگیری کنید. بدین منظور می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:
- مشروب و مواد مخدر را ترک کنید. اگر تنهایی قادر به ترک نیستید از دیگران کمک بگیرید.
- از برقراری روابط ناسالم به‌شدت خودداری کنید. اطرافتان را از افرادی پر کنید که تاثیر مثبت می‌گذارند و بسمت رفتار ناسالم سوق نمی‌دهند.
- بطور منظم ورزش کنید. تمرین‌های میانه‌رو و منظم ورزشی میتواند به ثبات خلق و خو کمک کند. فعالیت جسمانی باعث ترشح هورمون‌های شیمیایی مغز (اندورفین) می‌شود که احساس خوبی در شما ایجاد می‌کند و خواب آسوده‌ای به ارمغان می‌آورد. قبل از شروع هر گونه برنامه ورزشی حتماً با پزشک مشاوره کنید، به‌خصوص اگر لیتیوم مصرف می‌کنید تا ورزش با داروها تداخل پیدا نکند.
- خواب کافی. به اندازه کافی خوابیدن بخش مهمی از مدیریت خلق و خو هر فردی است. اگر مشکل خواب دارید با پزشک مشورت کنید.
برخی از شیوه‌های درمانی جایگزین مفید هستند. با این حال، اکثر مطالعات موجود حول محور افسردگی عمده می‌چرخد، بنابراین هنوز مشخص نیست این شیوه چقدر برای اختلال دوقطبی موثر واقع می‌شود. برای تایید این یافته‌ها به پژوهش‌های بیشتری نیاز است.
- اسیدهای چرب امگا ۳٫ این روغن‌ها باعث بهبود عملکرد مغز و افسردگی مرتبط با اختلال دوقطبی می‌شوند. به نظر می‌رسد اختلال دوقطبی در مناطقی از جهان کمتر شایع شده که مردم به طور منظم ماهی غنی از امگا ۳ می‌خورند.
- منیزیم. چندین مطالعه محدود نشان داده‌اند که مکمل‌های منیزیم باعث کاهش جنون و چرخه تند علائم دوقطبی می‌شوند.
- مخمر سنت‌جان[۵]. این گیاه میتواند برای درمان افسردگی مفید باشد. با این حال، امکان دارد با داروهای ضدافسردگی و سایر داروها تداخل پیدا کند و این ظرفیت را دارد که در برخی افراد باعث جنون گردد.
- اس-آدنوزیل متیونین[۶]. این مکمل اسیدآمینه به نظر می‌رسد به بهبود عملکرد مغز در رابطه با افسردگی کمک کند. هنوز مشخص نشده آیا این مکمل برای افراد مبتلا به اختلال دوقطبی مفید است؛ زیرا در برخی افراد ممکن است موجب جنون گردد.
- طب سوزنی. این شیوه برگرفته از چین باستان برای قراردادن سوزن‌های کوچک داخل پوست، میتواند افسردگی را کاهش دهد. طب سوزنی امن است و همراه با سایر شیوه‌های درمان اختلال دوقطبی انجام می‌شود.
- یوگا. یوگا ممکن است به کاهش افسردگی و نوسانات خلقی مرتبط با اختلال دوقطبی کمک کند.
- ماساژ. ماساژ نیز ممکن است اضطراب و استرس را از بین ببرد تا علائم بیماری دوقطبی بدتر نشود.
اگرچه برخی از درمان‌های طبی جایگزین می‌توانند به شیوه اصلی افزوده شوند، اما قبل از آن حتماً اقدامات احتیاطی زیر را در نظر بگیرید:
- هرگز مصرف داروهای تجویزی را متوقف نکنید و در جلسات درمانی غیبت نکنید. هنگام درمان اختلال دوقطبی، طب جایگزین نمی‌تواند جای مراقبت‌های پزشکی منظم را بگیرد.
- با پزشکان و روان درمانگرها صادق باشید. به آنها دقیقا بگویید از چه نوع درمان مکملی بهره می‌برید و یا میل دارید امتحان کنید.
- از خطرات بالقوه آگاهی داشته باشید. صرف اینکه شیوه‌ای طبیعی است به معنای امنیت کامل نیست. پیش از انتخاب طب جایگزین، با خطرات آن آشنا شوید، از جمله تداخل‌های احتمالی در داروهای مصرفی.
مقابله با اختلال دوقطبی میتواند چالش‌برانگیز شود. در اینجا برخی از توصیه‌های مفید ذکر می‌شود:
- برروی رسیدن اهدافتان متمرکز بمانید. بهبودی اختلال دوقطبی زمان‌بر است. با در ذهن نگه داشتن اهداف بهبود خود باانگیزه بمانید و به خودتان یادآوری کنید که می‌توانید روابط آسیب‌دیده را جبران و سایر مشکلات ناشی از نوسانات خلقی را برطرف کنید.
- به دنبال روزنه‌های سالم باشید. راه‌های سالمی برای هدایت انرژی خود جستجو کنید، مانند سرگرمی‌ها، فعالیت ورزشی و تفریحی.
اگر مبتلا به اختلال دوقطبی تشخیص داده شده‌اید، راهبرد‌های زیر به پیشگیری از تبدیل اپیزودهای جزئی (دوره هایی از بیماری که با علائم خفیف همراه است) به حالت‌های شدید جنون یا افسردگی کمک می‌کنند:
- به علائم هشداردهنده توجه کنید. رسیدگی به علائم اولیه میتواند از وخامت بیماری جلوگیری کند.
- داروهای خود را دقیقا طبق سفارش پزشک مصرف کنید.
- قبل از مصرف داروهای دیگر حتماً بررسی کنید. قبل از اینکه داروهای تجویزی پزشک دیگری را مصرف کنید، حتماً با پزشک اصلی که اختلال دوقطبی شما را درمان می‌کند تماس بگیرید.
[۱] Cyclothymic disorder
[۲] post-traumatic stress
[۳] off-label use
[۴] Electroconvulsive therapy
[۵] •St. John’s wort
[۶] •S-adenosyl-L-methionine (SAMe)
