دیسمنوره یا درد قاعدگی[۱] به دردهای ضربانی و زقزقکننده در قسمت پایینی شکم اطلاق می شود. بسیاری از زنان قبل و در طول دوره قاعدگی با درد قاعدگی روبرو میشوند.
در برخی از زنان، این ناراحتی صرفا آزاردهنده میشود. اما در برخی دیگر، دیسمنوره میتواند آنقدر شدید شود که تا چند روز در هر ماه باعث اخلال در فعالیتهای روزمره شود.
دیسمنوره شاید با مشکلات قابلشناسایی، مانند اندومتریوز (بیرونآمدگی بافت رحم) یا فیبروئید رحم ایجاد میشود. درمان هرگونه علت زمینهای برای کاهش درد بسیار کلیدی محسوب میشود. درد قاعدگی که ناشی از ناراحتی زمینهای نباشد معمولاً در سنین یالاتر برطرف میشود و اغلب به محض زایمان زن بهبود مییابد.
علائم درد قاعدگی عبارتند از:
- درد ناشی از ضربان زقزق یا درد گرفتگی در پایین شکم که شاید بسیار شدید باشد
- درد ثابت و ملالآور
- دردی که به قسمت تحتانی کمر و ران پا میزند
برخی از زنان با موارد زیر نیز روبرو میشوند:
- تهوع
- مدفوع شُل
- سردرد
- سرگیجه
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
اگر در چند سال گذشته شروع به تجربه عادت ماهانه کردهاید و دچار درد قاعدگی میشوید، به احتمال زیاد درد قاعدگی جای هیچ نگرانی ندارد. با این حال، در صورتی به پزشک مراجعه کنید که درد قاعدگی هر ماه زندگیتان را مختل میکنند، نشانههای ناراحتی بهتدریج وخیمتر میشود و یا مسنتر از ۲۵ سال هستید و بهتازگی با درد قاعدگی شدید روبرو شدهاید.
در طول دوره قاعدگی، رحم برای کمک به بیرون راندن پوشش درونی خود منقبض میشود. مواد شبههورمون (پروستاگلاندینها) که در بروز درد و التهاب دخیل هستند باعث انقباض عضلات رحم میشوند. میزان بالاتر پروستاگلاندین به درد قاعدگی شدیدتر نسبت داده میشود.
انقباضات شدید شاید موجب تنگشدگی آن دسته از عروق خونی شوند که رحم را تغذیه میکنند. درد ناشی از این انقباض میتواند با درد قفسهسینه در زمانی مقایسه شود که عروق خونیِ مسدود شده، بخشهایی از قلب را بدون مواد غذایی و اکسیژن، گرسنه نگه میدارند.
درد قاعدگی همچنین به خاطر موارد زیر ایجاد میشود:
- اندومتریوز. در این وضعیت بالینی دردناک، بافتی که لایه درونی رحم را تشکیل میدهد از رحم بیرون میافتد و معمولاً برروی لولههای فالوپ، تخمدان و یا بافت پوشاننده لگن قرار میگیرد.
- فیبروئید رحم. این رشد غیرسرطانی در دیواره رحم شاید علت درد باشد.
- آدنومیوز. در این وضعیت بالینی، بافتی که لایه درونی رحم را میپوشاند شروع به رشد درون دیوارههای عضلانی رحم میکند.
- بیماری التهابی لگن (PID). این عفونت در اندام تناسلی زن معمولا به خاطر باکتریهای منتقله از راه مقاربت جنسی ایجاد میشود.
- تنگی دهانه رحم. در برخی زنان، دهانه رحم آنقدر کوچک است که مانع گذر جریان قاعدگی میشود و به افزایش دردناک فشار در رحم میانجامد.
در شرایط زیر شاید در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به درد قاعدگی قرار داشته باشید:
- جوانتر از ۳۰ سالگی هستید
- در سن ۱۱ سالگی یا کمتر با آغاز بلوغ زودرس روبرو شدهاید
- در طول پریودهای ماهانه، خونریزی سنگین داشتهاید (منوراژی)
- خونریزی قاعدگی نامنظم داشتهاید (مترواژی[۲])
- هرگز زایمان نداشتهاید
- سابقه خانوادگی برای دیسمنوره دارید
- سیگاری هستید
درد قاعدگی موجب هیچ عوارض بالینی دیگری نمیشود، اما شاید با فعالیتهای مدرسه، محل کار و اجتماع تداخل ایجاد کند.
شرایط بالینی خاصی مرتبط با درد قاعدگی شاید چندین عارضه به همراه داشته باشند. برای مثال، اندومتریوز میتواند باعث مشکلات باروری شود. بیماری التهابی لگن میتواند لولههای فالوپ را زخمی کند و خطر ابتلا به گذاشتن تخم بارورشده در خارج از رحم را افزایش دهد (حاملگی خارجرحمی).
برای درد قاعدگی، شاید در ابتدا به پزشک عمومی و یا پزشک متخصص در دستگاه تناسلی زن (متخصص زنان) مراجعه کنید. در اینجا برخی اطلاعات مفید برای آمادگی قبل از ملاقات پزشکی ارائه میشود، و همینطور اینکه چه انتظاراتی باید داشته باشید.
چه کارهایی میتوانید انجام دهید
شاید بخواهید از موارد زیر یادداشتبرداری کنید:
- علائم چقدر شدید هستند و گرفتگی یا درد برای اولین بار چه زمانی آغاز شد
- تاریخهایی آخرین پریودهای قاعدگی شروع شد
- اطلاعاتی در مورد مشکلات پزشکی که تا به حال داشتهاید
- اطلاعاتی در مورد مشکلات پزشکی پدر و مادر و یا خواهر و برادر
- همه داروها و مکملهای غذایی که مصرف میکنید
- سوالهایی که باید از پزشک بپرسید
چه انتطاراتی باید از پزشک داشته باشید
پزشک به احتمال زیاد چند سوال از شما خواهید پرسید، مانند:
- برای اولین بار که قاعدگیتان شروع شد چند سال داشتید؟
- دورههای قاعدگی چقدر از هم فاصله دارند و به طور معمول چه مدتی طول میکشند؟
- خونریزی قاعدگی چقدر سنگین میشود؟ آیا بین دورههای ماهانه هم خونریزی دارید؟
- گرفتگی در کجای بدن بروز میکند؟
- آیا هر گونه علائم دیگر مانند تهوع، استفراغ، اسهال، درد کمر، سرگیجه و یا سردرد دارید؟
- آیا نشانههای ناراحتی به طور معمول همراه با دوره قاعدگی رخ میدهد؟ و یا در زمانهای دیگر؟
- آیا نشانههای ناراحتی باعث میشود فعالیت هایتان را محدود کنید، در خانه بمانید و به محل کار یا مدرسه نروید، یا از ورزش اجتناب کنید؟
- اگر از نظر جنسی فعال هستید، آیا هنگام مقاربت احساس درد میکنید؟
- تاکنون چه شیوههای درمانی را امتحان کردهاید؟ آیا هیچ کدام کمکی کردهاند؟
- آیا زنان در میان اعضای خانوادهتان سابقه علائم مشابه دارند؟
در این فاصله چه کارهایی میتوانید انجام دهید
شاید با حمام گرم و یا گذاشتن کیسه گرم یا بطری آب داغ برروی شکم، درد قاعدگی تاحدودی تسکین پیدا کند. مصرف مسکنهای غیرتجویزی مانند ایبوپروفن نیز میتواند مفید باشد.
پزشک به بررسی سابقه پزشکیتان خواهد پرداخت و همینطور یک معاینه جسمانی مانند معاینه لگنی انجام خواهد داد. در حین معاینه لگنی، پزشک هر گونه اختلال احتمالی در اندامهای تناسلی را بررسی میکند و به دنبال علائم عفونت میگردد.
اگر پزشک به درد قاعدگی به دلیل نوعی اختلال زمینهای مشکوک شود، شاید تستهای دیگری را توصیه کند، مانند:
- سونوگرافی. این تست با بهرهگیری از امواج صوتی به نمایش تصاویری از رحم، گردن رحم، لولههای فالوپ و تخمدان میپردازد.
- سایر آزمایشهای تصویربرداری. سیتی اسکن یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) نسبت به سونوگرافی، جزئیات بیشتری فراهم میکند و میتواند به پزشک در تشخیص ناراحتیهای زمینهای احتمالی کمک کند. سیتی اسکن درواقع تصاویر اشعه ایکس گرفته شده از چندین زاویه را برای تولید تصاویر مقطعی از استخوانها، اندامها و دیگر بافتهای نرم داخل بدن ترکیب میکند.
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی از امواج رادیویی و یک میدان مغناطیسی قدرتمند برای تولید تصاویر دقیق از ساختارهای داخلی بهره میگیرد. هر دو تست غیرتهاجمی و بدون درد هستند.
- لاپاروسکوپی. لاپاروسکوپی معمولا برای تشخیص درد قاعدگی لازم نیست، اما میتواند به تشخیص بیماریهای زمینهای، مانند اندومتریوز، چسبندگی غیرطبیعی بافتها[۳]، فیبروئید، کیست تخمدان و حاملگی خارج رحمی کمک کند. در طول این عمل جراحی سرپایی، پزشک از طریق برشهای ریز و قرار دادن یک لوله فیبر نوری همراه با لنز دوربین کوچک، به مشاهده حفره شکم و اندامهای تناسلیتان میپردازد.
درد قاعدگی قابل درمان است. پزشک شاید موارد زیر را توصیه کند:
- داروههای ضددرد. پزشک شاید پیشنهاد دهد از مسکنهای غیرتجویزی مصرف کنید، مانند ایبوپروفن (آدویل، موترین IB، غیره) و یا ناپروکسن سدیم (آلوه)، در دوزهای منظم که یک روز قبل از دوره قاعدگی شروع خواهد شد. داروهای تجویزی ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAID)، مانند اسید مفنامیک (پونستل) نیز موجود هستند. اگر نمیتوانید داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مصرف کنید، استامینوفن (تیلنول، غیره) برای کاهش درد مفید خواهد بود.
مصرف مسکن را در ابتدای دوره قاعدگی و یا به محض بروز علائم ناراحتی شروع کنید و سپس تا دو یا سه روز و یا تا زمانی علائم برطرف شود، طبق دستورالعمل به مصرف دارو ادامه دهید.
- جلوگیری از آبستنی به شیوه هورمونی. قرصهای ضدبارداری خوراکی حاوی هورمونهایی هستند که از تخمکگذاری جلوگیری میکنند و شدت درد قاعدگی را کاهش میدهند. این هورمونها همچنین در قالبهای مختلف دیگری ارائه میشوند: تزریق، تکهای که بر روی پوست میپوشانید، در زیر پوست بازوی کاشته میشود، حلقه انعطافپذیری که در واژن قرار میدهید، یا دستگاه درون رحمی (IUD).
- جراحی. اگر درد قاعدگی ناشی از نوعی اختلال زمینهای مانند اندومتریوز یا فیبروئید باشد، جراحی برای اصلاح مشکل میتواند به کاهش علائم ناراحتی کمک کند. برداشتن رحم با عمل جراحی نیز در صورتی گزینه مناسبی است که تصمیم گرفته باشید بچهدار نشوید.
اقدامهایی که میتوانید در خانه انجام دهید، عبارتند از:
- ورزش. مطالعات نشان دادهاند که فعالیت جسمی ممکن است درد ناشی قاعدگی را تسکین دهد.
- حرارت. غوطهور شدن در وان آب داغ یا گذاشتن یک کیسه گرم یا بطری آب داغ برروی قسمت تحتانی شکم شاید درد قاعدگی را تسکین دهد. استفاده از گرما میتواند به اندازه داروهای ضددرد غیرتجویزی برای تسکین درد قاعدگی موثر باشد.
- مکملهای غذایی. تعدادی از مطالعات علمی نشان دادهاند که ویتامین E، اسیدهای چرب امگا-۳، ویتامین B-1 (تیامین)، ویتامین B-6 و مکملهای منیزیم به طور موثری باعث کاهش درد قاعدگی میشوند.
- اجتناب از مصرف الکل و تنباکو. این مواد میتواند وضعیت گرفتگیهای قاعدگی را وخیمتر می کند.
- کاهش استرس. استرس روانی ممکن است خطر ابتلا به گرفتگیهای قاعدگی و شدت آن را افزایش دهد.
اغلب شیوههای درمانی جایگزین برای گرفتگیهای قاعدگی بهخوبی مورد مطالعه قرار نگرفتهاند و باید تحقیقات بیشتری صورت بگیرد تا کارشناسان بهراحتی بتوانند شیوههای درمانی خاصی را توصیه کنند. با این حال، برخی از درمانهای جایگزین ممکن است برای درد قاعدگی مفید باشد، از جمله:
- طب سوزنی. طب سوزنی به قرار دادن سوزنهای بسیار نازک از طریق پوست در نقاط استراتژیک بدن اشاره میکند. برخی مطالعات نشان دادهاند که طب سوزنی به از بین بردن درد قاعدگی کمک میکند.
- تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS). دستگاه TENS با استفاده از تکههای چسب مجهز به الکترود، به پوست متصل میشود. الکترودها سطح متغیری از جریان الکتریکی را برای تحریک اعصاب ارسال میکنند.
دستگاه TENS ممکن است با بالا بردن سطح آستانه برای پیامهای درد و تحریک آزادسازی اندورفین، مسکنهای طبیعی بدن را فعال سازد. در مطالعات علمی صورت گرفته، شیوه TENS در کاهش درد گرفتگی عضلات قاعدگی بسیار موثرتر از دارونماها بوده است.
- طب گیاهی. برخی از محصولات گیاهی، مانند پیکنوژنال[۴]، رازیانه یا محصولات ترکیبی شاید تاحدودی به باعث تسکین درد قاعدگی شوند.
- طب فشاری. همانند طب سوزنی، طب فشاری نیز شامل تحریک نقاط خاصی از بدن میباشد. در طب فشاری، درمان با اعمال فشار ملایم بر روی پوست به جای سوزن انجام میشود. اگرچه تحقیقات علمی درباره طب فشاری و قاعدگی گرفتگی محدود است، اما به نظر میرسد که طب فشاری در کاهش درد قاعدگی بسیار موثرتر از دارونما باشد.
[۱] dysmenorrhea
[۲] metrorrhagia
[۳] adhesions
[۴] pycnogenol