اخیرأ وزارت بهداشت ایران اعلام کرده که؛  “در برخی مناطق کشور آمار سوء‌ مصرف الکل بالاست و به این مساله کم توجهی شده است.” به گفته دکتر باقر لاریجانی، رئیس شورای سیاستگذاری وزارت بهداشت؛ گزارش‌های موجود در وزارت بهداشت درباره  رواج مصرف الکل در مناطق جنوب شهر تهران “نگران کننده است“.

حکایت تولید، توزیع و مصرف الکل در ایران از آن حکایت هایی است که اظهار نظر درباره آن، چه در حوزه تخصصی و چه در گفتگوی روزمره شبیه بندبازی با طنابهای پوسیده است. زیرا اظهار نظر معتبر در هر زمینه ای تنها بر پایه آشکار سازی داده های واقعی امکان پذیر است و در ایران به نظر می رسد از زمان کشف الکل توسط محمد بن زکریای رازی (۲۵۱-۳۱۳ ه.ق) در دوره سامانیان  تا امروز که جمهوری اسلامی بر سر کار است طرح پرسش روشن درباره مصرف الکل یا با تعزیر روبروست یا با جوابی مبهم و چند پهلو.

مصرف الکل یک عادت فردی است که بر سلامتی شخص و بر سلامت و امنیت جامعه پیرامونی او اثر می گذارد، مثال روشن این تأثیر بالا رفتن فشارخون، چربی خون، آسیب های گوارشی، عصبی، بیماری های کبدی و یا رانندگی و نزاع در حالت مستی است که نتیجه آن ضرب و جرح و قتل خود یا دیگری است.  این واقعیتی است که باید با همه کاستی هایش، با همه تردیدها و خطاهایش و فارغ از پیشداوری های مبتنی بر ارزش های اخلاقی پذیرفته شود.

اما نبود شواهد مستند؛ تهیه طرح ابتدایی هر گزارشی درباره شیوع مصرف الکل در ایران را  بیش از هر چیز به پیرنگ نویسی یک طنز تلخ شبیه می کند. جستجوی کلیدواژه های مصرف الکل_ شیوع _بروز و عوارض جانبی الکلیسم در تارنمای وزارت بهداشت ایران پیش از هرچیز پژوهشگر را به هسته گزینش دانشگاه علوم پزشکی و اظهار نظر علما درباره نجس و پاکی الکل طبی و صنعتی رهنمون می کند.(۱)

در صفحه اطلاعات کشور ایران در وبسایت سازمان جهانی بهداشت نیز درباره مصرف الکل تنها یک جمله به چشم می خورد؛ “هیچ اطلاعاتی در این زمینه وجود ندارد.(۲)

اما صفحه حوادث روزنامه های ایران پر از اخبار متناقض مربوط به مسمومیت یا مرگ ناشی از مصرف الکل در تهران و اغلب شهرهای بزرگ کشور است. ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام می کند که “سالانه حدود ۸۰ میلیون لیتر مشروبات الکلی به ارزش ۷۳۰ میلیون دلار وارد ایران می‌شود” و اسماعیل احمدی مقدم فرمانده نیروی انتظامی می گوید؛ “پلیس تنها ۲۵ درصد از این قاچاق را می‌تواند کشف کند.” به گزارش سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۰۵، آمار مصرف سرانه الکل در جهان ۶٫۱۳ لیتر به ازای هرنفر است (۳) و  یک محاسبه سر انگشتی به ما می گوید حال که سرانه واردات الکل به ایران ۴ لیتر به ازای هر ایرانی است، پس با احتساب تولید غیر مجاز داخلی، سرانه مصرف الکل در ایران بالاتر از میانگین جهانی است. آمار تولید داخلی مشروبات الکلی در ایران همچون سایر اطلاعات این عرصه در پرده اسرار است اما توافق همگانی برآن است که میزان مصرف مشروبات الکلی دست ساز در ایران چندین برابر مشروبات الکلی وارداتی است.

استفاده وسیع از مشوبات الکلی دست ساز در ایران در طول چند دهه گذشته؛ عوارض هولناکی برای مصرف کنندگان آن ایجاد کرده است، دلایل متعددی برای ایجاد چنین عوارضی بر شمرده می شود که مهم ترین آنها به قرار زیر است:

پایه شروع مصرف الکل یا غلظت الکل مصرفی در این مشروبات بسیار بالاتر از مشروبات مصرفی در جهان است؛ به طور مثال در اروپا، کسانی که مشروب خوردن را آغاز می کنند، غلظت الکل مورد مصرفشان ۳ درصد است، اما در ایران شروع مصرف الکل با مشروبات الکلی  ۴۰ درصد است.

مشروبات دست‌ساز ایرانی حاوی ناخالصی از جمله الکل متیلیک است که عوارض بسیار خطرناکی دارد. الکل متیلیک موجود در این مشروبات ، بسیار سریع از راه مخاط دهان و دستگاه گوارش جذب می‌شود و با آسیب رساندن به سلول‌های مغزی موجب مسمومیت شدید، کاهش سطح هوشیاری و کما و نهایتا مرگ می‌شود. بسیاری از آنها که نمی میرند نیز دچار عوارض غیرقابل بازگشت نظیر آسیب دائمی عصب بینایی و کوری می شوند.

باوجودی که مصرف الکل در ایران جدی گرفته نمی‌شود، برخلاف تصور عموم، ترک اعتیاد به الکل سخت‌تر از ترک اعتیاد به مواد مخدر است. اگر فردی پس از مصرف طولانی و زیاد الکل، ناگهان آن را قطع کند و یا مقدار مصرف آن را کاهش دهد، دچار علایم ترک می شود.  این علایم شامل تعریق، افزایش ضربان قلب، لرزش شدید دست‌ها، بی‌خوابی، تهوع و استفراغ، توهمات شنوایی و بینایی و تشنج است. به همین دلیل بیمارانی که دچار علایم ترک الکل می‌شوند، باید سریعاً تحت نظر پزشک قرار بگیرند و مداوا شوند زیرا در غیر این صورت خطر مرگ آنها را تهدید می‌کند. (۴)

متاسفانه هنوز برای درمان الکلیسم برخلاف درمان اعتیاد به موادمخدر، داروی جایگزینی وجود ندارد و به همین دلیل، دارودرمانی الکل چندان موفق نیست. روان‌درمانی فشرده و گروه درمانی از طریق گروه الکلی‌های گمنام (NA) از عمده روش‌های درمان اعتیاد به الکل محسوب می‌شود.

مصرف الکل به شکل غیر قابل انکاری پیش‌زمینه بسیاری از آسیب‌های اجتماعی است، اما در ایران اصلی ترین مشکل انکار مسئله و تلاش برای پاک کردن صورت آن است. نقش رسانه‌ها در آگاه‌سازی و بالا بردن سطح آگاهی مردم جامعه نسبت به پدیده الکلسیم هرگز جدی گرفته نشده است.  در جهان بیشترین تلاش های پیشگیرانه بر رسانه‌ها، به خصوص تلویزیون، متمرکز می شود. برنامه های آموزشی در این زمینه به شرطی  مؤثرند که فارغ از قضاوت های اخلاقی و بدون ایجاد احساس شرم و گناه، اطلاعات علمی و درست به مردم بدهد و در این برنامه ها نباید، وجود یک فرد الکلی تنها به صرف ایفای یک نقش منفی محدود شود. مردم باید بدانند اعتیاد به الکل اگرچه در نظر بسیاری ساده و قابل حل به‌نظر می‌رسد، اما این تصور کاملا اشتباه است و وظیفه رسانه‌ها آن است که افراد را نسبت به این موضوع آگاه کنند زیرا این عوارض در بسیاری از موارد، غیرقابل بازگشت است.

تارنمای وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکی ایران- ۱http://webda.behdasht.gov.ir/index.aspx?siteid=326&pro=search
http://ash.selection.behdasht.gov.ir/index.aspx?siteid=206&pageid=12307&newsview=28135&pro=nobak

۲  سازمان جهانی بهداشت، گزارش کشوری مصرف الکل-http://www.who.int/substance_abuse/publications/global_alcohol_report/profiles/irn.pdf

سازمان جهانی بهداشت، گزارش مصرف جهانی الکل سال ۲۰۰۵– ۳ http://www.who.int/substance_abuse/publications/global_alcohol_report/msbgsruprofiles.pdf