بیماری آدیسون اختلالی است و وقتی بدن نمی‌تواند هورمونهای خاصی را به میزان کافی توسط غدد فوق کلیوی تولید کند، رخ می دهد. در بیماری آدیسون، غدد فوق کلیوی مقدار بسیار کمی کورتیزول و اغلب مقادیر ناکافی آلدوسترون تولید میکنند.
بیماری آدیسون که به نارسایی آدرنال نیز معروف است، در همه گروه‌های سنی و در هر دو جنس مشاهده می‌شود. بیماری آدیسون میتواند تهدیدی برای زندگی افراد باشد.
درمان بیماری آدیسون شامل دریافت هورمون برای جبران هورمون ناکافی تولیدشده توسط غدد فوق کلیوی می‌باشد. این راهکار مصنوعی به‌منظور ایجاد تاثیر مشابه با اثرات مفید حاصل از تولید طبیعی هورمونها انجام می‌شود.
علائم بیماری آدیسون معمولا به‌آرامی بروز میکنند، اغلب بیش از چند ماه طول می‌کشد و ممکن است شامل موارد زیر شود:
- ضعف عضلانی و خستگی
- از دست‌دادن وزن و کاهش اشتها
- تیره شدن پوست (هیپرپیگمانتاسیون)
- فشار خون پایین، حتی غش
- ولع مصرف نمک
- قند خون پایین (هیپوگلیسمی)
- تهوع، اسهال یا استفراغ
- درد عضلات یا مفاصل
- زودرنجی
- افسردگی
- از دست‌دادن موهای بدن و یا اختلال عملکرد جنسی در زنان
نارسایی حاد در غده فوق کلیوی (بحران آدیسونی)
گاهی اوقات، علائم و نشانه‌های بیماری آدیسون به طور ناگهانی ظاهر می‌شوند. در نارسایی حاد آدرنال (بحران آدیسونی) علائم و نشانه‌ها شامل موارد احتمالی زیر می‌شود:
- درد در قسمت تحتانی کمر، شکم یا پاها
- استفراغ شدید و اسهال که منجر به دهیدراسیون می‌شود
- فشار خون پایین
- از دست‌دادن هوشیاری
- پتاسیم بالا (هیپرکالمی)
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید
اگر علائم و نشانه‌هایی مشاهده می‌کنید که معمولا در افراد مبتلا به بیماری آدیسون بروز می‌کند، حتماً به پزشک مراجعه کنید:
- وجود نواحی تیره روی پوست (هیپرپیگمانتاسیون)
- خستگی شدید
- از دست‌دادن غیرارادی وزن
- مشکلات گوارشی مانند تهوع، استفراغ و درد شکم
- سرگیجه یا غش
- هوس نمک
- درد عضلات یا مفاصل
پزشک میتواند مشخص کند آیا بیماری آدیسون باعث این مشکلات شده و یا شرایط بالینی دیگر.
بیماری آدیسون زمانی بروز می‌کند که غدد فوق کلیوی (فوق کلیوی) صدمه دیده‌اند، یعنی هورمون کورتیزول و در اکثر مواقع هورمون آلدوسترون را به میزان ناکافی تولید میکنند. این غدد درست در بالای کلیه‌ها قرار گرفته‌اند و به عنوان بخشی از سیستم غدد درون‌ریز به ترشح هورمون‌هایی می‌پردازند که دستورالعمل‌های لازم را تقریباً به تک‌تک اعضا و بافت‌های بدن صادر میکنند.
غدد فوق کلیوی از دو بخش تشکیل شده‌اند: داخلی (مدولا) هورمونهای آدرنالین‌مانند (شبه آدرنالین) تولید می‌کند. قشر بیرونی (کورتکس) گروهی از هورمونها به نام کورتیکواستروئیدها را تولید می‌کند که شامل گلوکوکورتیکوئیدها، مینرالوکورتیکوئیدها و هورمونهای جنسی مردانه (آندروژن‌ها) می‌شود.
برخی از هورمونهای ترشحی از کورتکس، برای ادامه حیات ضروری هستند؛ از جمله گلوکوکورتیکوئیدها و مینرالوکورتیکوئیدها.
- گلوکوکورتیکوئیدها. این هورمونها شامل کورتیزول می‌شوند و توانایی بدن را برای تبدیل سوخت مواد غذایی به انرژی تحت تاثیر قرار می‌دهند و همچنین نقش مهمی را در واکنش التهابی دستگاه ایمنی بدن در برابر تنش ایفا میکنند.
- مینرالوکورتیکوئیدها. این هورمونها شامل آلدوسترون می‌شوند و میزان سدیم و پتاسیم بدن را برای حفظ فشار خون در حد عادی متعادل می‌سازند.
- آندروژن‌ها. این هورمونهای جنسی مردانه در مقادیر کم توسط غدد فوق کلیوی در مردان و زنان ترشح می‌شوند. همچنین موجب رشد جنسی و افزایش حجم عضلانی در مردان می‌شوند و بر میل جنسی (لیبیدو) و احساس شادمانی در مردان و زنان تأثیر می‌گذارند.
نارسایی آدرنال اولیه
بیماری آدیسون زمانی بروز می‌کند که کورتکس (قشر)، آسیب دیده و هورمونها را به مقادیر کافی ترشح نمی‌کند. پزشکان به شرایطی که موجب آسیب‌دیدگی غدد فوق کلیوی می‌شود اصطلاحاً «نارسایی آدرنال اولیه» می‌گویند.
نقص غدد فوق کلیوی هنگام تولید هورمونهای بخش قشری، اغلب پیامد حمله بدن به خودش است ( موسوم به بیماری خودایمنی). به دلایلی نامعلوم، دستگاه ایمنی بدن، بخش قشری غدد فوق کلیوی را بیگانه‌ای مهاجم و نابودگر تشخیص می‌دهد.
سایر علل نقص غدد فوق کلیوی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- سل
- سایر عفونت‌های مربوط به غدد فوق کلیوی
- گسترش سرطان به غدد فوق کلیوی
- خونریزی به داخل غدد فوق کلیوی
نارسایی آدرنال ثانویه
نارسایی آدرنال همچنین زمانی رخ می‌دهد که غده هیپوفیز بیمار می‌شود. غده هیپوفیز هورمونی به نام آدرنوکورتیکو (ACTH) می‌سازد که باعث تحریک بخش قشری غدد فوق کلیوی برای تولید هورمونهای آن می‌شود. تولید ناکافی ACTH میتواند به تولید ناکافی هورمون‌هایی شود که به طور معمول از غدد فوق کلیوی ترشح می‌شوند، هر چند غدد فوق کلیوی هیچ آسیبی ندیده باشند. پزشکان به این وضعیت «نارسایی آدرنال ثانویه» می‌گویند.
یکی دیگر از علل رایج‌تر نارسایی آدرنال ثانویه زمانی بروز می‌کند که افراد با مصرف کورتیکواستروئیدها برای درمان شرایط مزمن مثل آسم یا آرتریت به طور ناگهانی مصرف کورتیکواستروئیدها را قطع میکنند.
بحران آدیسونی
اگر بیماری آدیسون درمان نشود، بحران آدیسونی ناشی از تنش‌های فیزیکی مانند جراحت، عفونت یا بیماری بروز خواهد کرد.
به احتمال زیاد در ابتدا به دیدن پزشک خانوادگی و یا پزشک عمومی می‌روید. با این حال، در برخی موارد، هنگام گرفتن وقت ملاقات، به یک متخصص غدد ارجاع داده می‌شوید.
از آنجا که ملاقات‌ها کوتاه هستند و در اغلب موارد، زمینه‌های زیادی برای بررسی وجود دارد، بهتر است برای چنین ملاقاتی کاملاً آمادگی کسب کنید. در اینجا برخی اطلاعات مفید درباره آمادگی پیش از ملاقات و انتظارهایی که باید از پزشک داشته باشید ارائه می‌شود.
چه انتظاراتی باید از پزشک داشته باشید
ابتدا پزشک در مورد سوابق پزشکی، درمانی و همینطور علائم و نشانه‌های بیماری با شما صحبت خواهد کرد. اگر پزشک تشخیص دهد که مبتلا به بیماری آدیسون هستید، ممکن است لازم باشد که بعضی از آزمایشات زیر را انجام دهید:
- آزمایش خون. اندازه‌گیری میزان سدیم، پتاسیم، کورتیزول و ACTH موجود در خون میتواند به پزشک در شناسایی نشانه‌های اولیه کمک کند؛ مثلاً این که آیا نارسایی آدرنال باعث بروز علائم و نشانه‌های ظاهری شده یا خیر. آزمایش خون همچنین میزان آنتی‌بادی‌های مرتبط با بیماری خودایمنی آدیسون را اندازه‌گیری می‌کند.
- آزمایش محرک ACTH. این آزمایش شامل اندازه‌گیری سطح کورتیزول در خون قبل و بعد از تزریق ACTH مصنوعی می‌باشد. ACTH به غدد فوق کلیوی پیغام می‌دهد که کورتیزول ترشح کنند. اگر غدد فوق کلیوی صدمه دیده باشند، آزمایش محرک ACTH نشان می‌دهد که مقدار خروجی کورتیزول در پاسخ به ACTH مصنوعی محدود است و یا اصلاً وجود ندارد.
- آزمایش هیپوگلیسمی با القای انسولین. پزشکان هر از گاهی این آزمایش را وقتی توصیه میکنند که بیماری هیپوفیز علت احتمالی نارسایی آدرنال (نارسایی آدرنال ثانویه) باشد. این آزمایش شامل چک کردن قند خون (گلوکز خون) و سطح کورتیزول پس از تزریق انسولین در فواصل مختلف می‌شود. در افراد سالم، میزان قند اُفت می‌کند و سطح کورتیزول افزایش می‌یابد.
- آزمایش‌های تصویربرداری. پزشک شاید شما را تحت یک توموگرافی کامپیوتری (سی‌تی اسکن) از ناحیه شکم قرار دهد تا اندازه غدد فوق کلیوی را بررسی کند و دنبال اختلالات احتمالی دیگری بگردد که نشانه‌ای از علت نارسایی آدرنال هستند. اگر نتیجه آزمایش مبنی بر ابتلای احتمالی شما به نارسایی آدرنال ثانویه باشد، پزشک همچنین اسکن MRI از غده هیپوفیز را پیشنهاد خواهد داد.
همه درمان‌های بیماری آدیسون دربرگیرنده هورمون‌درمانی جایگزین برای اصلاح سطوح هورمونهای استروئیدی است که بدن بطور طبیعی ترشح نمی‌کند. برخی از گزینه‌های درمانی عبارتند از:
- کورتیکواستروئیدهای خوراکی. پزشک ممکن است به جای آلدوسترون، فلودروکورتیزون را برای شما تجویز کند. هیدروکورتیزون (Cortef)، پردنیزولون و یا استات‌کورتیزون نیز به جای کورتیزول مصرف می‌شوند.
- تزریق کورتیکواستروئید. اگر بیماری‌تان با استفراغ همراه است و نمی‌توانید داروهای خوراکی مصرف کنید، تزریق میتواند راه حل جایگزین باشد.
- درمان جایگزینی با آندروژن. برای درمان کمبود آندروژن در زنان، اندروسترون دی‌هیدروپیا تجویز می‌شود. برخی مطالعات نشان می‌دهند که این نوع درمان میتواند حس شادمانی، میل جنسی و رضایت جنسی را بطور کلی بهبود بخشد.
مصرف مقدار فراوانی از سدیم به‌خصوص در طول تمرین‌های ورزشی سنگین توصیه می‌شود؛ یعنی زمانی که هوا بسیار گرم است و یا اگر ناراحتی دستگاه گوارش مانند اسهال دارید. اگر با موقعیت استرس‌زا مانند عمل جراحی، عفونت یا بیماری جزئی روبه‌رو باشید، پزشک توصیه خواهد کرد بطور موقت دوز سدیم را افزایش دهید.
بحران آدیسونی
بحران آدیسونی یک وضعیت تهدیدکننده به مرگ است که از اُفت فشار خون، سطوح پایین قند خون و سطح بالای پتاسیم خون ناشی می‌شود. این وضعیت نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد. شیوه درمان معمولاً شامل تزریق داخل‌وریدی موارد زیر می‌شود:
- هیدروکورتیزون
- محلول شور
- قند (دکستروز)
این مراحل به شما کمک می‌کند تا هنگام ابتلا به بیماری آدیسون بهتر با وضعیت اضطراری رویارو شوید:
- همیشه یک کارت هشدار پزشکی و دستبند مشخصات با خود همراه داشته باشید. در این صورت، هنگامی که دچار ناتوانی جسمی شوید، پرسنل اورژانس پزشکی از نوع مراقب مورد نیاز شما آگاهی خواهند یافت.
- داروهای اضافی دم‌دست نگه دارید. از آنجا که حتی یک روز غیبت از فرایند درمان خطرناک است، شاید بهتر باشد داروهای لازم را داخل کیفی کوچک جایی در سر کار، خانه تفریحی خویش (مثل ویلا)، یا در ساک مسافرتی خود ذخیره کنید تا اگر برداشتن قرصها را فراموش کردید، با مشکل مواجه نشوید. همچنین از پزشک خود بخواهید برایتان سوزن، سرنگ و کورتیکواستروئید به شکل تزریقی تجویز کند تا در مواقع اضطراری مصرف کنید.
- با پزشک خود در تماس بمانید. ارتباط مستمر با پزشک به شما اطمینان خواهد داد که مصرف دوز هورمونهای جایگزین بیش از حد مجاز نیست. اگر مدام با داروهایتان مشکل دارید شاید لازم باشد دوزها یا زمان مصرف آنها را دوباره تنظیم کنید.
